Bicar o pan.

Mire que lle digo don Manoel! Que algunhas das tradicións do pan que lle contara a súa fámula cando vostede era neno non as coñecía. O de bicar o pan si, que ata o meu pai, que era ateo e anarquista, bicaba o pan cando lle caía ao chan! E non porque pensara, ou algunha vella pantasma do pasado bisbaralle na orella, que ese alimento tivera algo que ver co corpo do cristo, que tal educación non recibira dos seus pais, senón que, como ben me explicaba, as nosas civilizacións eran fillas do cereal, e o trigo, avea, centeo, arroz e millo, eran e son os piares básicos da nosa alimentación, os garantes da nosa supervivencia e a máis fonda fonte, base e fundamento da mitoloxía. Cada terra ten o seu cereal e cada pobo a súa mellor preparación del. Millo, trigo e centeo son os nosos cereais, e o pan o produto no que depositamos acotío a nosa gratitude por estar vivos.

Contaba tamén meu pai que os hórreos, eran na súa orixe, a sagrada casa do pan. Non tanto o “relicario que garda o corpo de Noso Señor” que dixo Castelao, ao fin fillo do seu tempo e da súa educación relixiosa, senón dos primeiros intentos de entender o mundo que nos rodea e ameaza. Para o seu entendemento, o do meu pai, a observación dese mundo dividía aos humanos en dous grupos: os do pensamento máxico e os pensamento lóxico. Para os primeiros, maioritarios en calquera sociedade pasada, calquera suceso inhabitual é o resultado da acción duns seres, semellantes a nos nos seus vicios e maldades, que habitan noutra esfera de realidade. Son os deuses. Deuses cuxa vontade pode ser interpretada por certos individuos dotados dunha superior capacidade para acceder a esa outra esfera, e cuxo comportamento pode ser propiciado mediante certo tipo de accións rituais executadas baixo o control destes xamáns, bruxos, feiticeiros ou sacerdotes. E da organización deste fraude, e do mantemento deliberado da ignorancia e a represión da ciencia, nacen as relixións e as igrexas.

E xa ve don Manoel que listos son estes cristiáns. Collen os mehires e os converten en cruceiros; collen un castro e chántanlle enriba unha hermida; collen un vello hórreo, cargado de significados rituais para as antigas relixións e o cristianizan cambiando os adornos fálicos por cruces. E xa postos, collen o simbolismo do pan e o converten en eucaristía! Deste xeito o maltrato do pan, que para a cultura orixinaria constituía soamente un acto de irreverencia que podía aparellar desdichas, converteuse case que nun sacrilexio!

María dixo que se chamaba don Manoel? E da Barroca, en San Paio de Navia. Xa ve! A ben pouco camiño de Vigo e mantendo integras ás raíces da súa galeguidade! Do Xuncal, ben pretiño dá Barroca era a Carmela, a farruca leiteira da que penso que xa lle contara as que tivo co Nicasio. Recorda? Boas foron! Aínda que teño que dicir que a súa María paréceme un pouco máis igrexeira que a Carmela, con esas cousas de pedir perdón a deus e rezar unha xaculatoria para xustificarse polo descoido de deixar caer o pan! Dáme o corpo que nun caso destes á miña Carmela ía estar moito máis preocupada polo castigo e enfado das potencias terreais, que das celestiais! E, o de facerlle o sinal da cruz para protexerse da mala sorte cando se enforna ou antes de cortalo, ou non comerse o pan adentado por outra persoa, arroxar faragullas ao lume, ou negarse a facerlle torradas porque son o alimento do diaño, para min están xa no terreo do que igrexa oficial considera como superstición. Aínda que non é precisamente un mariñeiro de Bouzas o que pode cuspir a barlovento! Sobre todo tendo en conta que cando saímos a pescar fora das rías botámoslle ao mar, a modo de pago, un pan de millo para que sacie a súa fame de mariñeiros, e cando algún de nos morre na mar, arróxase un pan cun cirio aceso sobre el para que espírito do morto atope a paz.

Algunha anécdota co dos bicos no pan? Difícil mo pon don Manoel! Pero se non é de bicos polo menos de pan ha de ser. Recorda ao Chaleco don Manoel? Aquel rapaz que gañara o seu adeallo por levar a roupa coas mangas cortadas para poder traballar? Pois o Chaleco quedara orfo de nai de moi novo, e como o pai cando non andaba no mar andaba no viño, don José, o párroco de San Miguel de Bouzas, o collera baixo a protección da súa sotana e o puxera a facer cousas de acólito, que doutras cousas non hai máis que rexoubas de lingoreteiras sen moito siso. O certo é que o noso rapaz non era moi afeccionado ás cousas de igrexa, pero cómpre facer da necesidade virtude, e unha comida quente e un lugar onde durmir a cuberto son argumentos abondo para minguar o valor do aprendido da boca dos pais, ver as cousas baixo outra perspectiva, e se non esquecer, acalar a conciencia, polo menos mentres o corpo e a mente medran.

Ata que a tal protección de don José non chegou, O Chaleco pasou fame; moita fame; tanta fame que ata facía bocadillos de pan: un anaco de miga entre dúas codias. Na súa constante procura de algo que xantar descubriu que un rapaz dunha casa rica cando a criada dáballe o bocadillo de chocolate, deixaba o pan e comía o chocolate. Un día armouse de valor, foise canda el e pediulle:

-          Mire señorito. Se non lle serve de molestia, antes de deixar o pan do bocadillo, coma un pouco de chocolate, de ser posible cando estea un pouco derretido, que deste xeito cando lle dea un bico no pan algo de chocolate ha de quedar nel!

E mire que lle digo don Manoel! Que non quero que a cousa quede así de triste e, posto que prometinlle dous contos aquí vai o segundo deles. O Chaleco xa está canda don José e a fame, senón desaparecida xa é máis doada de levar. Nestas estamos cando un día chega á parroquia don Miguel, un sacerdote xesuíta que ven a impartir aos mozos en idade de caer nas tentación da carne uns exercicios espirituais, daqueles que inventara Ignacio de Loiola. Don Miguel era un sacerdote de verbo fácil e palabra incendiaria, e cando estaba no mellor do relato das tentacións de Cristo, que despois de facer un xaxún de corenta días e corenta noites entroulle a fame. Daquela, conta don Miguel, dille o diaño:

-     Se es Fillo de Deus, di que estas pedras convértanse en pans.

-     E que respondeu o Cristo? Que respondeu don Miguel? –preguntou Roque, un dos “cursillistas” un pouco máis meapilas que o resto.

-     Pois que ía dicir! –interveu o Chaleco, lizgairo como un foguete –Fódase que traïamos bocadillos!