xoves, 21 de xaneiro de 2021

Para os compañeiros da ETRAD.


Mire que lle digo don Manoel! Teño para min que xa lle contara, que cando me chegou a idade da xubilación decidín aproveitar a oportunidade para comezar a facer realidade todos aqueles soños, que cando era mozo deixara de lado por non ter xeito para levalos adiante. Non don Manoel; a lectura non. Que cando deixei o Gran Sol e embarquei de xefe de máquinas no Mar de Labrador xa tiña tempo abondo para retornar ás paisaxes dos novelistas que arrouparan a miña infancia. Tolstói, Dostoyevsy, Gógol, Turguénev, Goncharov, Korolenko, Chéjov! E tamén os poemas Pushkin, e Mijaíl Lérmontov. Pero sobre Máximo Gorki, que sempre foi para min como un irmán maior animándome acotío a ser cada día mellor. Pero no vaia a pensar, don Manoel, que soamente os rusos merecían a miña estima e aplauso, que Vítor Hugo, Charles Dickens ou John Steinbeck, sempre estiveron entre os meus autores favoritos! E aínda que algún poida pensar que un buque non é o mellor lugar do mundo para ler novelas do mar, os Herman Melville, Joseph Conrad, Nathaniel Hawthorne, e riba de todos eles o meu Robert Louis Stevenson, que para meu interno dende ben neno eu sempre fun Jim Hawkins, foron sempre boa compañía das longas mareas. Bendita sexa a tendencia das máquinas a funcionar ben que permitiume tantas horas de lectura co arrolo do ronrón das máquinas, ou o balbordo do mar!

Xa sabe don Manoel: o sabio pensa as cousas e o parvo fainas. E moi listo non debo ser que con tal ocasión metéuseme na cheminea que á gaita do Marcial, que o Tiniño me deixara en agasallo antes de marchar con destino descoñecido, cumpría darlle uso máis acaído á súa natureza que o de decorar unha parede. E digo agasallo e non herdanza, que para tal cumpriría que o Tiñiño, do que nada máis souben dende que o Lisardo, o camareiro do Derby, me entregara o paquete que o gaiteiro do mar lle deixara para min, estivera morto, cousa que nada así o indica.

Os moitos anos e o pouco uso que tivo dende que chegou ás miñas mans, deixaran á gaita un pouco prexudicada de máis e, como recordará, leveina a reparar ao recén fundado Obradoiro de instrumentos da Universidade Popular de Vigo de don Antón Corral, e de que este esgrevio mestre artesán ao espila para revisar o estado do fol, atopara debaixo da veste da gaita a carta de despedida que o Tiniño me escribira, e agochara nela. Aquela gaita en escala modal, con diferenzas nas terceiras e nas sétimas maiores e menores, sorprendera moito ao mestre Corral, empeñado en saber algo máis da súa orixe e construtor, cousa da que non puiden dicirlle máis que o seu dono era das terras de Celanova. Argallou entón o mestre Corral que o construtor fora o López de Baltar. Conteille entón algunhas das andanzas do Marcial que o Tiniño me relatara, e ás súas viaxes pola terras de Lugo, o que levoulle a matizar que a gaita tamén podía ser do taller do Curuxeiras, que era de A Pastoriza, ou aínda do de Francisco do Crego de Sinde, aquel gaiteiro que tanto lle gustara a don Xosé Seivane cando era cativo.

Reparada a gaita xa podía comezar a tomar aulas do instrumento na Universidade Popular. Ben sabía eu que, polo que argallara coa gaita da man do Tiniño no bou do Gran Sol, isto de facela soar ben non ía ser cousa de chegar e encher! E menos aos meus anos, que o home ten catro idades: de neno, rei; de mozo, capitán; de casado, burro e de vello, can!, e pola escola corrían de mozos algúns dos mellores gaiteiros que esta terra deu, Carlos Corral, Tiano Labraña, Ramòn Casal, José Carlos Bouza, Carlos Núñez ou Anxo Pintos, e ningún deles necesitou moito tempo para coñecer tódolos segredos do instrumento! A comparación da miña torpeza coa súa habelencia e talento estivo a piques de acabar coa miña paciencia e dar ao traste coa miña determinación. E teño que dicir que sen as verbas de alento de don Ricardo Portela, que ás veces andaba pola escola, houbera devolto á gaita do Marcial ao seu soporte na parede.

Recordo que outro dos que andaban canda a min pola escola, e que tampouco dáballe moito xeito a aquel saco de tubos, era o Anxo, un mozo cunha prematura calvicie que gustaba moito de estar de lareta cos vellos. Anxo estaba casado cunha cordobesa, unha muller morena e moi guapa que cantaba e bailaba como os mesmos anxos.

Tengo un querer y una pena.

La pena quiere que viva;

el querer quiere que muera.

Cantaba arrancando por soleares, esa combinación métrica de tres versos octosílabos que riman en asonante o primeiro e o terceiro, e que os expertos chaman "terceto galego". Quizais por iso a Milagros, que tal era o seu nome, gustáballe o folclore galego. Polo menos ata que ao seu home deulle un día por ir a aprender a toca-la gaita. Ela soportou ecuánime o largo proceso de aprendizaxe de Anxo, pero en canto aprendeu a tocar ben, pediu a separación, argumentando, non sen certa razón, que se antes o seu marido cansaba deseguida de practicar, en canto colleulle o tintimán á cousa xa non parou de tocar e tocar, polo día e pola noite.

Anos despois Anxo casou de novo. E vai o vello día a día morrendo e máis e máis deprendendo. Que se non se pode dicir que cos anos faise un máis listo pero si que máis prudente, e desta o meu amigo Anxo casou cunha pandeireteira, coa que aínda segue felizmente casado, xuntos practicando a súa devoción na CANMP, a Confraría da Adoración Nocturna da Música Popular.

E mire que lle digo don Manoel. Anos despois, debeu de ser a finais dos noventa, chegou a Vigo o mestre Rodrigo Romaní para dirixir o Conservatorio de Música Tradicional; deste primeiro conservatorio naceu, no 2008 se a memoria no me traizoa, a Escola Municipal de Música Folk e Tradicional de Vigo, a ETRAD, esa marabilla de proposta educativa sobre música tradicional que, como a pintura impresionista, por tela tan preto de nos non somos quen de apreciar; aprecio que no estranxeiro danlle, e que obxectivamente merece. E para todos os que forman parte del vai a cantiga de hoxe:

Cando a lebre diga misa

e o raposo sexa frade,

daquela, meus queridiños,

que a nosa amizade acabe!

luns, 4 de xaneiro de 2021

Poderoso Caballero es don dinero!



Mire que lle digo don Manoel! Sobre este mesmo mármore desta nosa Taberna do Mincha caeron as pingas dos brindes que pola terceira República (desta tamén necesariamente Galega) facíamos ano tras ano con Nuno Espiñeiro, ese hoxe famoso arquitecto! Eran os anos setenta e, morto aquel can cuxa dentadura esixiamos que caera, todo parecía posible. E eu, que aos meus anos xa viña de volta de demasiadas cousas, admiraba o seu entusiasmo, a súa determinación e afouteza en demanda de liberdades. Porque don Manoel, tras demasiados anos de ver como os meus camaradas esnaquizaban a súa vida loitando contra da ditadura, comezaba a pensar dela que era como a pedra Cantadeira da bocana norte da ría, que por moitas e moi feroces ondas vaian escacholar nela seguirá firmemente aferrollada ao magma primixenio e cada día máis cuberta de cadáveres de valentes.

Nuno lideraba un grupiño de mozos de pelaxes diversas, aos que aos que emborrachaba co doce licor do seu coidado discurso, e engaiolaba coa súa fermosa voz de barítono. Recordo especialmente unha destas xornadas; serían os primeiros anos dos sesenta cando chegou á taberna, tirou do peto unha folla e recitou aquel poema de Celso Emilio que empeza dicindo:

Erguerémo-la espranza

sobre ista terra escura

coma quen ergue un facho

nunha noite sin lúa.

Para engadir decontado a reflexión seguinte:

-   A esperanza ten dúas fillas moi prezadas; a carraxe e a bravura. A carraxe para encarar a inxustiza e a bravura para enfrontarse con ela”

Fermosos anos aqueles don Manoel! Logo o tempo co seu incansable remoer foi desfacendo un a un aquel alegre grupiño de mozos, e Nuno, sensible á perda de público, deixou de vir pola do Mincha. Pasaron moitos, moitos anos ata que un día no que, en contra do meu costume, subín a Vigo para mercar no Corte Inglés algo que non daba atopado en ningures. E foi entrar pola rúa Venezuela para ao chegares á Gran Vía quedar pampo diante do espectáculo! Comprendo que alguén que ten que aturar durante anos o monumento ao “cabezón” na praza Maior de Ponteareas pódelle quedar o padal definitivamente estragado, e nun afán suicida facerse fanático do Sálvame, de Julio Iglesias, e das películas de Almodóvar, pero quedoume claro que a etioloxía do elevado ritmo cardíaco, vertixe, confusión e mesmo alucinacións que a feitura do invernadoiro multicolor chantado no bulevar me orixinou, non era precisamente unha síndrome de Stendhal!

Aínda non fora quen de repoñerme da desagradable experiencia cando escoitei ao meu lado unha voz que chamaba por min. Era Nuno Espiñeiro, aquel arquitecto, músico, amante do cinema e de cen cousas máis, ao que coñecera coa cabeza amoblada de soños, e que hoxe a tiña vestida das neves do tempo. Chocamos os cóbados nese tan ridículo saúdo ao que nos ten sometidos a pandemia, e iniciamos o rápido repaso do moito esquecido e o pouco acadado. Contoume que tiña un estudio de arquitectura e un grupo de música; que escribira é publicara algúns libros de arquitectura e cousas con ela relacionadas, que viaxara moito e andaba encerellado investigando as viaxes de Odiseo polas illas atlánticas. Eu, levando a auga ao meu rego, pregunteille se seguía celebrar o 14 e o 25 de abril. Un pouco anoxado sorprendeume recordando o manido argumento de Churchill que “os que non foran comunistas aos 20 anos era que non tiñan corazón, pero os que aos 40 ségueno sendo non teñen cerebro”.

-          Meu querido Nuno argumentei Apostar por unha egua porque teña moito porte sen saber se ten galope, é como procurar a sombra dun “umbraculum” para comprobar ao pouco, que os paus que sustentan o que pensas que vai ser o teu acubillo, son como os do paraugas do Xosé, que cando caen catro ghotas xe se lle humedece o pau! Porque a primeira pista do pouco futuro que ías ter cos teus novos amigos a tiveches evidente cando ese proxecto teu do Templo de exaltación do peixe en restaurantes temáticos, afundiuse no Leteo administrativo. Por non falar do teu proxecto de Museo Portuario, afundido sen esperanza, xunto coa candidatura dos teus!

Nuno engurrou o fociño, deume catro escusas mal fiadas e marchou Gran Vía abaixo, rodeado polos poucos palmeiros da triste oposición, flaxelado polas verdades do mariñeiro, que non do barqueiro, e abafado pola indiferenza cidadá.

E mire que lle digo don Manoel. O que fai o tempo cos nosos mitos! Ver hoxe a aquel revolucionario que tronaba contra das desfeitas arquitectónicas e urbanísticas dos poderosos, convertido en esmoleiro daqueles dos que tanto abominaba, dos herdeiros dos autores daqueles delitos urbanísticos, ten para min un sabor acedo, como o dun deus grego pillado fornicando cunha galiña. Non me entenda mal don Manoel! Non digo eu que ser de dereitas sexa unha eiva, nin que unha persoa de esquerdas non poda chegar honradamente ao convencemento de que as cousas non son tal como pensara cando tiña menos canas; ou ás avesas, que tamén os hai! Aínda que ben sei que cando non hai que roer, a ideoloxía perde importancia, e primum bívere e deinde filosofare! O ruxidos dun bandullo baleiro non deixan escoitar os murmurios da conciencia, e o exercicio dalgunhas actividades como a arquitectura onde o peso do público pode chegar a ser abafante, son especialmente complicadas para manter as formas e a independencia ideolóxica cando se está a loitar coa fame! “Poderoso caballero es don dinero”, que dicía don Francisco Gómez de Quevedo y Santibáñez Villegas, por suposto sen coñecer ao alcalde de Vigo!

Madre, yo al oro me humillo,

él es mi amante y mi amado,

pues de puro enamorado

de continuo anda amarillo.