O peto gañador (2)

 

(Fala dona Lola)

Escoite e verá don Paio! Cando días atrás conteille o das miñas andanzas coma postulante do DOMUND, incluído o do meu encontro co cura fariseo de ollada mortal, creo que me deixei levar, non sei ben se polo entusiasmo ou pola indignación, que de todo habería, e esquecín contarlle cal foi ao final o peto gañador.

Porque ese ano a apertura dos petos trouxo sorpresa. Sorpresa porque por vez primeira non gañaba unha das grandes familias da oligarquía industrial como a das Fadrique, Sanjurjo ou Curbera, senón dunha desas familias “do comercio” sen apelidos sonoros e recoñecibles, que pugnaban por situarse canda elas. Pilar, o apelido concreto non ven ao caso, malia aos antecedentes familiares, era unha rapariga moi boa e aínda diría que un pouco simple demais. Amiga fiel de correrías, cantas veces apandou sen queixa co castigo do que so eu era merecente!

A familia materna de Pilar viñera de Tui onde tiñan unha pequena tenda de abarrotes. A súa avoa fora unha daquelas “trapicheiras“ da raia que traía desde Portugal café cru, e outros produtos que faltaban na España da fame, e levaba pescada de Bouzas o do Berbés a Valença. E o pai viña sendo un daqueles que se achegaran ao novo Réxime sen máis ideoloxía que a da medra persoal por riba de calquera outra consideración ou imperativo ético.

Contoume Pilar que, como nos pasara a nos, a súa compañeira Mercedes e ela, chegaran a casa molladas coma pitos, e co peto do DOMUND tan aterecido coma elas pola escasa colleita. Estou segura que ao chegares pola porta a nai de Pilar berraríalles un pouco, recriminándolles a molladura que traían. Faríaas sentar ao par da cociña de ferro e poría a roupa e os zapatos das dúas a secar no mesado da cociña, mentres enxugáballes o pelo cunha toalla. Das de Portugal, por suposto!

—      Que pouquiño pesa este peto, filliña! —Diríalle a nai con tristura.

E Pilar explicaríalle que estivo a chover a cántaros; que non había a quen pedir e que a pouca xente que había polas rúas ben levaban as carteiras moi amarradas ou moi baldeiras. A nai apuntaría timidamente que probe a pedirlle algo ao pai.

—      Papá, podes darme algo de diñeiro para o DOMUND?

—      Mira Pilar, déixame tranquilo con esas parvadas, que para os curas non teño cartos que dar.

—      Marcial, home. Dálle algo ás rapazas que estiveron non sei cantas horas á chuvia para non sacar nada!

—      Ti cala a boca muller, ou cha pecho eu dunha labazada!

—      Pero Marcial, non che custa nada! Tes cartos abondo para darlle algo á túa filla!

—      Ti non aprendes nunca, verdade?

—      Non Marcial! Diante das nenas, non!

Entón as raparigas escoitarían dende a cociña ruídos e os berros dunha muller golpeada. E logo o estralo dunha porta que se pecha violentamente. Penso eu, don Paio! Porque Pilar non viu nada, non contoume nada do que estoulle a relatar. So que pouco despois do estralo da porta chegou a nai toda despeiteada e cunha cara horrible, cun mazo de billetes na man e lle dixo:

—      Toma, mete isto no peto e non digas nada a teu pai.

Todo o resto non mo tivo que contar Pilar, que ben sei (agora, non daquela) o que ven despois. Como seguen e como rematan estas pequenas discusións que algúns descerebrados chaman violencia doméstica.

E mire que lle digo, don Paio! Soubemos que o Marcial, o pai da miña amiga Pilar, foi a falar co cura, supoño que a esixirlle que lle devolvese o diñeiro que a súa filla metera no peto do DOMUND. E coñecendo como coñecía ao Padre Pardo S.J. estou certa que con moita suavidade e encanto persoal lle recordaría aquelo de que: “A riqueza mal gañada esfúmase cedo; pero a empregada en obras agradables a Deus, multiplícase e da o cento por un”. Porque “a bo entendedor, poucas palabras bastan, e o apelido do xesuíta era Pardo e non parvo.

O peto gañador (1)

(Fala dona Lola)

Escoite e verá don Paio! Porque algunha historia máis do meu barrio da Estación heille de contar se tal cousa lle presta. Aínda que desta volta o conto non teña por protagonista a ningunha daquelas persoas tan peculiares das que xa lle teño falado, moitas delas clientas da tenda de Eulalia ou dalgunha outra das da contorna. Non don Paio! A historia que voulle relatar vai de min mesma, da miña propia experiencia, nun tempo moi afastado e nun lugar moi achegado.

O tempo, o penúltimo domingo de outubro dos meus felices once anos. O lugar onde comezan os feitos, o desaparecido colexio de San Xosé de Cluny, na parcela do inicio da Gran Vía que hoxe ocupa un xeriátrico de irrelevante arquitectura. Moi acaída, por certo, ao carácter actual desta cidade arrebatada da memoria de si mesma por unha corporación municipal de pequenos mequetrefes sen raíces que ao pór a garabata xa non saben afirmarse no amor dos devanceiros.

E digo “penúltimo domingo de outubro” porque esa era precisamente a data na que saíamos a “postular” para o DOMUND. Armadas algunhas con petos de louza esmaltada pintada a man, e de madeira vernizada as menos afortunadas, saíamos á rúa alborotando como cotovías ás que abriron a gaiola, a pedir diñeiro “para as misións”, estendendo cara aos sufridos viandantes a cabeza dun chinés, dun negro —zulú ou hotentote, que había dos dous— ou dun indio americano. Cabezas para levar de moitos outros pagáns non tiñamos. Aos “mouros” non había quen os convertera a fe verdadeira, que xa os tiveramos que botar de España fai uns poucos anos, e dende aquela non nos tiñan moita querenza. E de xudeus, nin falar!, que eses mataran a noso Señor! Protestantes tampouco, que eses son a competencia e non hai peor acha que a da mesma madeira.

Estendendo unha cabeza se tiñas sorte! Ou se eras moi boíña, case en olor de santidade. Ou se eras filla de papá, que entón si que a tiñas segura. Porque, aínda que saíamos en parellas como a Garda Civil, non había cabezas para todas, e aquelas que non tiñamos ningunha das características enumeradas, ou eramos tan trastes e afeccionadas ás falcatrúas como a miña compañeira Mamen o eu, xa sabiamos que íamos ter que conformarnos coas caixas de madeira vernizada cunha fenda na tampa e un pequeno cadeado que xa lle citara.

Un cura viña uns días antes á capela do Colexio a contarnos temas e materias do DOMUND non moi doadas de entender para as nosas mentes infantís. Recordo cousas como que o Papa de Roma nos pedía que rezáramos ferventemente ao Señor para acelerar o seu reinado no mundo; ou pola evanxelización dos pobos e a propagación da fe. E que os misioneiros, para ir polo mundo adiante a converter os infieis, necesitaban moitos cartos, o que era un problema formidable. Nos non entendiamos nada! Que como se acelerara un coche o tiñamos claro, pero como se aceleraba un reinado? E por que os cartos eran un problema formidable? Problema? Pois se era dios facía así e así, como o mago Mandrake, e xa tiña todos os cartos que quixera!

Pero tampouco aquelo nos quitaba a gana de saír en “cuestación”, cousa que non tiña nada que ver con subir ao Castro, senón coa “petición ou demanda de esmolas para un obxecto piadoso ou benéfico”. Porque podías elixir a túa compañeira, e eu podía pasar días enteiros a rir coas cousas de Mamen, e Mamen a rir coas miñas! Así que saimos á rúa, ao asalto do persoal, suplicando con a nosa mellor cara de nenas boas unha esmola para o DOMUND. Se o asaltado abría o corazón e a carteira, e metía unha moeda pola fenda, regalabámoslle un sorriso e unha bandeiriña suxeita nun alfinete para a lapela. Iso para os xenerosos. Para os cutres e mesquiños que aceleraban o paso sen tan sequera ollar para nos, cello engurrado e unha mofa, chacota ou escarnio con abaneo de dedos e polgar no nariz, cando a distancia entre a nosa posición e a do burlado fora abondo segura.

Pero ese día, don Paio, caía auga coma se a botaran do ceo a caldeiros, e pola rúa non había moita xente a quen poñer o peto diante. As horas ían pasando e as dúas comezabamos a poñernos nerviosas, porque o noso peto aínda estaba case que baleiro, e cando rematara a xornada e os abriran todos para saber quen era a equipa gañadora fariamos, coma sempre, o ridículo! Na nosa inocencia pensabamos que se nos aplicabamos moito poderiamos gañar unha das diminutas medallas de peltre ás mellores, cando a cruel realidade era que o que enchía os petos non era o traballo na rúa senón o traballo na casa, porque eran os pais, os avós, os tíos e o resto de familiares e amigos, os que enchían os petos de cartos, mentres que as que dependiamos da xenerosidade dos que, coma nos, non tiñan outra que mollarse nun día de chuvia, non tiñamos a máis pequena posibilidade de gañar.

Así que, as horas ían pasando e os cartos non medraban. Molladas como pitos, gorecerámonos nun portal da rúa do Príncipe, esperando que a chuvieira amainara na súa violencia cando vemos ao lonxe avanzar cara onde estamos nos a un crego armado cun daqueles enormes paraugas aos que chaman “parroquias”. Dubidamos. “Saimos ou non?” “De molladas ao río”, decidimos e imos cara el.

—      Padre, unha esmola para o DOMUND!

O cura ergueu a testa que levaba baixa por mor da chuvia e mirounos de fite. Vostede sabe don Paio, aquel vello dito de “se as miradas mataran...”? Pois se tal fora non estaría hoxe aquí falando con vostede.

E mire que lle digo don Paio! Aínda teño marcada a ferro na miña memoria a mirada deste cura fariseo, a mirada daqueles que cren que Deus está do seu lado, e que cando rezan é para darlle as grazas por non ser como o resto dos homes e mulleres que o rodean. Deus daralles a razón. Non lles cabe a máis mínima dúbida.

O cura de Coia é xastre,

o de Bouzas mariñeiro.

O cura da miña vila

Ten un ollar traizoeiro.

A taberna de Platón

Mire que lle digo don Manoel! Ben sabe que a taberna do Mincha é un espazo de tolerancia e concordia. Amabilidade, cordialidade, cortesía e aínda condescendencia e magnanimidade son os nosos sinais de identidade. Por iso, aínda que son frecuentes as diferencias de criterio, estas nunca (ou case que nunca) chegan máis aló da simple porfía, ou mesmo retesía, pero sempre dentro dos límites que permite e aconsella a convivencia. Na taberna adoptamos o vello precepto latino de “Primum vivere deinde philosophare”, adaptado, como aconsella a experiencia, ao de “Primum bivere”, deixando o “philosophare” para cando esas necesidades primarias estean axeitadamente satisfeitas, que non queremos que nos suceda como a Rocinante no seu diálogo con Babieca, o corcel do Cid Campeador, que recolle don Miguel de Cervantes. Que non teña que vir ninguén de fora a dicirnos:

- Metafísico estades!

E teñamos que responder nos, como o faco de don Quixote:

-  É que non como!

Xa o dicía Platón na súa alegoría! Todos estamos, dende o noso nacemento, prisioneiros dos nosos sentidos, de forma que para nos o único real é o que eses sentidos perciben. E pouco poden percibir se a fame e a sede anubran o entendemento, e soamente escoitamos os sinais de alarma que manda un corpo esfameado ou sedento! “Primum bivere e logo manducare” repito, e xa haberá tempo se a ocasión é propicia de “philosophare”. E tal teoría defendía con afouteza e verbo fluído o noso benquerido Xaquín, carpinteiro de ribeira e tallista de mérito cuxas obras non lles negaban a cara aos santos de Xosé Vilaverde Velo, aquel amigo do meu pai do que xa lle falara[1].

Non sei moi ben se confundido pola excesiva inxestión de Monterrei ou pola serodia lectura das máis de trescentas páxinas da República ou o Estado de Platón que editara Espasa Calpe na súa Colección Austral, o Xaquín empeñouse en amenizarnos o frugal refrixerio cunha recensión crítica, adobiada cos seus desatinados comentarios, da coñecida alegoría da caverna. E mira ti que a tradución do insigne Patricio de Azcárate terá moitos defectos no que a fidelidade ao texto grego refírese!, pero ninguén poderá negar a súa enorme virtude: trasladar os complexos razoamentos de Platón a unha linguaxe elegante e comprensible. Castelán pero comprensible!

A cousa é que alí onde Sócrates pide a Glaucón que imaxine a un grupo de prisioneiros que se atopan encadeados desde a súa infancia dentro dunha caverna e detrás dun muro, iluminado por un lume, Xaquín lembraba un grupo de asalariados no mostrador dunha taberna iluminados por unhas cantas lámpadas de incandescencia, e onde Platón describía aos prisioneiros ollando para as sombras proxectadas por uns obxectos que se atopan sobre este muro, o Xaquín falaba das imaxes en movemento da pantalla dun televisor, imaxes cuxo significado e intención son manipulados por outras persoas, que nunca saen nesas sombras, que son os que están sempre por detrás, e os que de verdade gobernan o mundo. Tanto os prisioneiros de Sócrates como os asalariados de Xaquín cren que aquilo que observan é o mundo real, sen darse conta de que son só as aparencias deses obxectos.

−  Pois esa taberna da que fala non será a do Mincha! −argüíu o Antonio que sempre estaba ao quite− Que nesta casa non houbo, nin haberá endexamais, tan infernal aparato!

Xaquín ollou de esguello para o Antonio. Pero moi brevemente, porque como xa o tiña ben coñecido e sabía onde ía a parar o conto se deixáballe enguedellar nas andrómenas do fillo da señora Carmen, fíxolle tanto caso coma se ladrase un can, e seguiu relatando que o prisioneiro, (o home liberado) afáise á luz do lume (á luz da razón) e, con certa dificultade e moitas dúbidas, decide avanzar polo camiño do coñecemento.

Segue Sócrates contando que o home sae ao exterior, observa as cousas e as persoas, ás estrelas, á lúa e ao sol. Observa, comprende e aprende.

—  Ou mellor, aprehende, no sentido de captar ou asimilar algo coa mente —apunta Xaquín. —Moitos de nos, grazas ás lecturas e aos bos mestres na materia da vida, conseguimos liberarnos das cadeas e comezar a construción do home novo, o obxecto da revolución social, que abolirá o estado e a propiedade privada.

−  Veña veña, Xaquín! Non nos veña coas súas prédicas anarquistas! —dille o Antonio que non perde ocasión de amolar. —Homo homini lupus, e so os románticos seguen a crer na perfectibilidade humana grazas á razón!

De novo o Xaquín fixo como quen oe chover, e seguiu ao seu relato sen deixar que as interrupcións de Antonio sacáranlle os bois do rego.

—  O trunfo da Fraternidade! Chegados a este estado desaparecería a fame, a angustia e o resentimento. “Cada ser humano buscaría con inefable ardor o ben de todos”.

O home, entón, convertido en Home Novo, regresa para compartir a sabedoría co resto dos prisioneiros da caverna, xa que séntese obrigado a axudarlles a ascender ao mundo do coñecemento. Pero os seus antigos compañeiros o notan distinto, e pensan que a viaxe danoulle o entendemento. Encadeados a unha forma de vida condicionada e sen sobresaltos consideran como verdade todo o que lles resulta cómodo de crer, afogando nos seus peitos antes de nacer calquera gromo de pensamento crítico.

— Vaites, vaites Xaquín! —di o Antonio— Segundo vostede a xente síntese cómoda na súa ignorancia!

— E pode opoñerse, mesmo violentamente, a quen intente axudarlles a cambiar. –intervén na conversa don Evaristo[2]. —Non esqueza, don Antonio, o que pasoulle a Sócrates!

— Grazas don Evaristo! —agradeceu o Xaquín. —O seu esforzo por axudar aos homes a chegar á verdade custoulle a súa condena a morte!

E mire que lle digo don Manuel. Teño para min que o Xaquín, coma moitos dos militantes do comunismo libertario, tiñan unha certa semellanza co filósofo grego. Foron condenados polos delitos de non recoñecer aos deuses, e corromper cos seus sofismas á xuventude. Coma Sócrates os libertarios non podían ser confundidos con sofistas xa que estes eran sabios e estaban ben pagos, mentres que Xaquín e os seus, dicían como Sócrates non saber nada con absoluta certeza, e pobres eran, pero soamente no material.

Por iso, propoño aquí e agora que, xa que estas crónicas son do que vostede deu en chamar dun filósofo tabernario, e nesta taberna parece abundar tal peixe, a partires deste mesmo día, e con permiso da nosa Sefa, a Taberna do Mincha pase a ter o máis acaído nome de a Taberna de Platón.

E dito isto pecho a boca, polo menos ata mañá, que xa se sabe que non hai mellor palabra que a que está por dicir.

Podes falar con quen queiras,

e cantar o que che adoite,

cando ti dis que é de día

todos pensan que é de noite

 

---

[1] Refírese a Xosé Vilaverde Velo, que fora Secretario Xeral da Confederación Rexional Galaica da CNT e tallista de santos. No mitin da CNT do Primeiro de Maio de 1936 celebrado no Teatro-Circo Tamberlick predixo: “o porvir pecharanos as súas portas para abrir as das nosas tumbas”. “O meu pai no carro do argazo” Páxina 31 de “A taberna do Mincha. Crónicas dun filósofo tabernario 2”.

[2] Como recordará o lector destas crónicas este Evaristo é don Evaristo González, máis coñecido por Evaristo de Sela, que xa protagonizou algunha outra historia desta taberna.

Homenaxe urxente a Carlos Álvarez, poeta.

Mire que lle digo don Manoel! Seica morreu hoxe don Carlos Álvarez, o grandísimo poeta comunista.

Non don Manoel. Non tiven a sorte de coñecelo máis que nos seus versos, pero sei por outras persoas de toda a miña confianza, que tiveron máis fortuna que eu que era aínda máis grande que os seus poemas.

Non don Manoel, non tema. Non vou facer unha oda fúnebre ao uso. Soamente quero recitar hoxe e agora, nesta taberna nosa que tan pouca poesía escoita, unha estrofa do seu “Autorretrato machadiano” no que fai referencia ao seu pai, un capitán da Garda de Asalto fusilado polos rebeldes pola súa fidelidade á República, e o poema "Diálogo en la orilla".

Escoite, don Manoel, o que di o primeiro:

Mi infancia son recuerdos de un muro de Sevilla

y el desplomarse lento de un hombre acribillado.

También mi joven árbol se estremeció en Castilla

por un viento impreciso, mejor para olvidarlo.

No segundo poema, "Diálogo en la orilla", un labrego e un mariñeiro cruzan os seus camiños. O labrego vai cara ao mar, e o mariñeiro cara á terra, cada un deles na procura dun traballo que sexa mellor que a escravitude da que veñen e que tan ben coñecen. 

− ¿De dónde vienes, hermano?

−Hermano, vengo del mar.

−Y yo vengo de la tierra;

de la tierra: de sudar.

−La tierra vengo buscando.

−Y yo voy buscando el mar

porque en tierra he sido esclavo.

−Yo he sido esclavo en el mar.

−La tierra, hermano, te guarde.

−Hermano, guárdete el mar.