De Corme ou de Coristanco?

 (Fala Laura)

Eu tomei conciencia da miña existencia na aldea de Corme, pero segundo souben anos despois, abrín os ollos á vida na casa duns parentes do avó Manrique na parroquia de san Paio de Coristanco, razón pola que, polo menos en parte, se me pode aplicar aquela cantiga que di:

Eu nacín en Coristanco

En Corme amores tomei

Casei logo en Ardaña

En Noicela enviuvei.

Con todo, concibir, no sentido de formar o embrión dun novo ser, seica o fun nalgunha das praias dos arredores de Bouzas, mais escondida que a do Adro aos inquisidores ollos das xentes de ben, que nunca faltan para escandalizarse oportunamente.

A miña nai Ascensión decidira afastarse da confraría do Cristo dos Aflixidos e do seu alcatreo a cirios revellidos, a ouriños resecos, a vetustos suores, rancias pestilencias riba das que o incenso non prevalece; deixar dunha vez por todas aquel antro de intolerancia, gorida de vellos voitres ateigados de podremia e falsa santidade, rachando con todas as convencións que ata ese momento aferrollaran os seus nocellos para abrirse á unha vida sen freos.

Que mellor iríalle de ter conservado algún! Que “sen freos e rodando, a saia vaise elevando” e o lume de moitas abstinencias non necesitaba de moito cortexo para acenderse. Que foi na primavera, mes no que as flores agroman, cando deixou atrás o séquito dás vellas lurpias, e na segunda fin de semana dun mes de xullo, na romaría de Santa Baia de Alcabre, cando sucederon os feitos que deron o resultado, non procurado por ningún dos dous participantes, que estoulle a relatar.

Disque meu pai era o fillo menor dunha das grandes familias de Bouzas, pero iso nunca o saberei de certo. O que si que o é, e tal recollen máis dunha testemuña, e que, como o avó nunca foi dos de “vale máis lambendo que mordendo”, entre os proxenitores dunha e doutro houbo algo máis que palabras, e que se non chegou máis alá do primeiro sangue non foi por falla de arrestos do avó Manrique, senón pola oficiosa intervención dalgunhas xentes do Liceo que, con boa intención e propósito, separaron aos contendentes.

Foi daquela que o avó, convencido pola forza dos feitos de que nin o malfeitor cumpriría coa súa obriga, nin os seus pais o forzarían a facelo, artellou levar a súa filla pequena o máis lonxe posible de Bouzas, a un lugar onde ninguén a coñecera, para que cando a medra de volume da súa barriga se fixera evidente, non dera pábulo as rexoubas das moitas lingoreteiras que na vila había. Recordou entón que tiña un primo da súa mesma idade e moi achegado nos afectos, o Damián, co que navegara nun palangreiro de altura que andaba a pescada, ata o día no que cada cal deles colleu amores nun porto distinto, mocearon, galantearon e casaron, o avó cunha boucense e o Damián cunha bergantiñá.

Afortunadamente o avó era persoa ordenada e encontrou doadamente o enderezo do Damián, ao que, por man da súa filla Ascensión, escribiulle unha larga carta contándolle a desgraza, en forma de fillo non recoñecido, que lle aflixía. Carta que, como Damián era tamén analfabeto, encargoulle ao seu fillo Martiño que puxera en viva voz o que querían dicir aquelas “formigas de tinta aliñadas nun papel que mandara o seu primo Manrique”.

Debeu ser cousa de ver a cara do Martiño ao ir debullando nas follas da carta as reviravoltas da proposta! Porque, casualidades da vida!, o Martiño estaba casado cunha rapaza de moi bo ver e da que estaba moi namorado, pero da que non era quen de obter o agasallo que máis desexaban os dous na vida: un fillo.

Preñar si que preñaba; pero ao mes, ou todo o máis dous, todo o construído con tantos traballos íase polas pernas abaixo! Así que, grazas á proposta que aqueles papeis contiñan todo cadraba! O fillo inconveniente da súa curmá Ascensión ía ser o largamente procurado por eles!

Decontado deseñaron os chanzos da estratexia concreta a aplicar. As dúas mulleres irían xuntas a un lugar onde ninguén as coñecía, á casa da avoa María, a nai de Damián,  en Coristanco. Alí pasarían ás dúas os meses do embarazo, real en Ascensión, finxido en Xulia, para volver a Corme poucos días despois do parto, Ascensión, a miña nai real, ceibe do seu erro, e Xulia, a miña nai finxida, comigo nos brazos para bautizarme na igrexa de Nosa Señora dos Remedios e inscribirme no rexistro civil como a filla lexítima de Xulia Castrexo e Martiño Infesta, os que pensei que eran meus pais ata a morte de Ascensión.

Lémbrase don Paio cando nos miramos no cemiterio de Bouzas? Andabamos cada un de nós profundamente somerxidos no océano dos nosos pensamentos, alleos á realidade exterior como se a mirásemos por un escafandro de mergullador. Vostede, aparentemente entretido lendo nomes e epitafios nas lápidas, para non pensar na brutal realidade do refrán que di que “máis veces un amigo é un irmán que un irmán un amigo”, e “viño e vinagre irmáns son: un vai á misa e o outro, non”. Eu aínda demasiado estragada polo que a miña nai Xulia revelárame ao recibir o telegrama coa nova da morte da tía Ascensión, intentaba dirixir o meus pensamentos ás semellanzas e diferenzas entre os meus dous pobos, Corme e Bouzas. Dous Corme, Corme-Porto e Corme-Aldea separados non só por dous quilómetros de camiño senón pola actividade, agropecuaria no Corme orixinal e pesqueira no seu apéndice mariño onde viviamos nos. E dous Bouzas. A gran vila mariñeira, deitada a rentes do mar, e o “Bouzas de arriba” de campesiños e labregos onde está o cemiterio!

Eu ben que o vin don Paio! E sei que vostede tamén decatouse da miña presenza! Pero tanto e tan mal me falaran de vostede, da súa militancia nos exércitos do diaño, tanto pesou en min a actitude da miña verdadeira nai coa súa, negándolle a axuda cando máis o necesitaba, que collín medo. Collín medo e acubilleime coma un fureliño detrás dun alcipreste e, coma vostede, non agardei polos borboriñares do crego, que tampouco son eu ovella dese rabaño.

Foi tempo abondo despois cando os ventos propicios o levaron ata o meu posto, que era a da miña nai Ascensión, tiven o gusto de venderlle uns escarapotes que serviron para facer, ademais dun pastel, esta xuntanza pola que levo devecendo desde que cheguei a esta a miña segunda terra de Bouzas.

Disque “tempo, vento, muller e fortuna, axiña se mudan”. Eu dos outros tres non podo acreditar tal, pero desta muller que ten aquí diante non agarde mudanza, que vaime ter agarimosamente á súa beira cada vez que o necesite.

A folla da ulmeira vira,

pero eu non hei de virar.

A folla deixou ao olmo,

eu a ti non che hei deixar.

De escarapotes, fanecas bravas e cabrachos.

Mire que lle digo don Manoel! Non sei se era don Alberte Einstein ou algún outro físico desas sapiencias o que afirmaba con precisión científica que “nada viaxa a maior velocidade que a luz coa excepción das malas noticias”. E malia que, como xa lle dixera antonte, eu non volvera a ter relación ningunha coa miña tía Ascensión dende aquel día no que fun pedirlle axuda para coidar á miña nai cando o cancro manifestouse nela en toda a súa maldade, non faltaron voluntarios a eito para traer a nova da súa morte ao meu coñecemento, aínda antes de que puidera poñer o pé na amura do bou para saltar a terra.

“Castigo de Dios!” Cuspira a tía Ascensión cando pedinlle que coidara da súa irmá enferma de cancro. “Non hai tal dios nin tal castigo”, respondera eu. E agora chegáralle a ela a súa quenda, con outro cancro distinto pero tamén con resultado de morte. Cancro que, como é evidente, a miña nai non lle contaxiara como ela temía, pois non só, nin un só día pasou pola nosa casa nos longos meses de agonía que Peregrina e máis eu sufrimos e gozamos xuntos ata chegar a estar máis preto da miña nai do que nunca estiven nin estarei na vida de persoa ningunha, nin o cancro é enfermidade contaxiosa. “Contaxiosa é a maldade!”, dixéralle eu daquela.

Camiñar é “a primeira cousa que un neno quere facer e a última que un vello quere deixar”. É un eficaz tranquilizante e un lecer que non custa nin un céntimo. As avesas que os medios de transporte convencionais non contamina, consome poucos recursos naturais e é altamente eficiente. O camiñar tamén é conveniente porque axuda a pensar. É como se mover os pes fixera mover tamén o corazón e os pulmóns, e toda esta actividade chamara polo pensamento. E no meu caso a camiñada dende o peirao da casa MAR ata Bouzas foi para min unha boa ocasión para remoer no meu peito o carro dos sentimentos ata ser quen de escoller o camiño do comportamento correcto.

Ata o intre no que souben da súa morte física non me decatara da continuidade da súa existencia. Para min a tía Ascensión morrera aquel negro día no que negou a axuda á súa irmá. E agora a nova do seu óbito axitaba no meu corazón a pantasma da súa existencia, obrigándome a pensar cal debera ser o meu comportamento. Non o que a vila agardaba de min senón o que eu agardaba de min mesmo; cal era o comportamento máis acorde cos valores éticos cos que estaba firmemente comprometido. E a camiñada era unha boa forma de enfrontar a primeira vaga de carraxe, esa torpe vinganza de “chegou a túa quenda” e, navegala con xeito como cando vai mala mar, orzando un pouco cando se sobe pola crista, para logo apoiar ao descender no punto máis baixo da onda, esquecendo conscientemente o sucedido e botar o rancor ao faiado das cousas inútiles.

Largo sería, don Manoel, facer relación detallada de tódalas reviravoltas polas que o meu pensamento pasou ata chegares á conclusión de que, malia a todo o sucedido, debía estar no enterro. Ascensión fora a irmá da miña nai, e coma ela gustaba de repetir, o sangue é máis espeso que a auga. Por suposto que soamente ao cemiterio, que ben sabe vostede que ás únicas cerimonias relixiosas nas que me pode atopar son as báquicas, e nesas soamente pola compañía e a boa conversación.

Cando chegou a comitiva á porta do cemiterio de Bouzas xa estaba eu no espazo onde ían darlle terra á miña tía. E non madrugara para aproveitar a render visita aos meus parentes defuntos, que os que tal homenaxe merecían estaban moi lonxe de alí. Xuntiños para sempre naquel lugar secreto onde levamos primeiro o cadáver do meu pai no carro do argazo dos Comesaña, e moitos anos despois as cinzas da miña nai para que agarden xuntos o soñado día no que os homes cheguen a ser irmáns.

Nestas estaba, sen outra cousa máis útil que facer que ler os nomes e epitafios escritos nas lápidas funerarias, cando chamoume a atención a presenza dunha muller nova, vestida de negro e cun pano na cabeza que tiña todo o aspecto de estar nos mesmos afáns ca min. Non sei se o que lle conto é lembranza real ou invención posterior, pero estou por xurar que vin a unha muller que non fun quen de recoñecer observando a tumba da tía dende un lugar moi semellante ao meu, e intentando coma min mesmo non chamar moito a atención. E que, coma eu, estivo no seu lugar ata que lle deron terra ao cadaleito, e non quedou a escoitar os rezos, pregarias e ladaíñas do crego, ao mellor por pensar coma min que dos curas e do vento mellor a sotavento. Pasou o día, volvín ao mar, e non pensei máis no acontecido.

Foi tempo abondo despois cando, por non atopar o peixe que apetecía no posto onde facía normalmente a compra, fun a dar ao da tía Ascensión, onde me atendeu unha rapariga cuxa cara se me facía estrañamente coñecida.

—      Bo día teña vostede. A como ten o escarapote?

—      Bo día o teña vostede tamén. Supoño que non fala da faneca brava ...

—      Por suposto! Sei que hai xente que chama escarapote ao peixe araña, pero soamente os que non miraron xuntos a un e outro peixe. Eu falo do peixe que no norte chaman cabracho.

—      E logo? Non irá facer un pastel?

—      Vou!

—      Pois vai ter traballar arreo porque son pezas pequenas...

—      Mellor! Máis saborosas serán!

—      Chégalle cun quilo? Pois léveas, que polo prezo non haberá disputa!

—      Lévoas logo! E xa me dirás que te dou...

—      Pois vostede verá, don Paio! Darme pode darme as grazas; ou moito mellor, e se non lle resulta embarazoso, un bico e unha forte aperta. Porque vostede nono sabe pero Laura é o meu nome e son a filla da súa tía Asunción. Vostede e máis eu somos curmáns.

Quedei pampo! Logo aquela sensación de familiaridade tiña fondas raigañas! Pasado o primeiro intre de pasmo dinlle de moi boa gana os bicos e apertas demandadas. E tiven que recoñecerme a min mesmo que a noticia non me sorprendera tanto como debera, seguramente porque no meu inconsciente sempre souben que a vida da tía Ascensión agachaba un segredo que impedíalle perdoar aos demais as cousas que ela non era capaz de perdoarse a se mesma.

A mire que lle digo don Manoel! Collín o meu peixe e marchei a casa. Tiven tempo para poñer a auga a ferver nunha cazola para facer un caldo cunha cenoria, un allo porro, unha cebola enteira, sal, pementa, unhas follas de loureiro, un pouco de aceite de oliva e un pouco de viño branco. Quince minutos chega, don Manoel; e logo no caldo coado e aínda quente engadir o escarapote e deixalo cocer outros 15 minutos. E ata me deu tempo de limpalo de pel e espiñas e esfaragullalo coidadosamente antes de saíres para o Buraquiño, onde quedara citado coa Laura cando pechara o seu posto, un pouco máis a salvo de olladas curiosas que na Taberna do Mincha.

O merlo canta na rama,

o peixe nada no mar,

o que vai camiño adiante:

que ha facer senón cantar?