Dous tiros no lombo e un na caluga

Mire que lle digo, Don Manoel! Xa van alá ben anos e aínda cústame ferro e fariña falarlle daqueles días que remataron co asasinato do meu pai, que tal foi, e non morte. Moitas das cousas das que lle contarei, Don Manoel, tomeinas dos periódicos da época, e moitas mais de libros e documentos de hoxe. Moi poucas da testemuña directa do meu pai, que daquela era eu moi novo para as comprender, e il moi protector da súa familia como para mas explicar.

Porén, a miña memoria atesoura aínda algunhas frangullas daquel tempo e espazo. Chiscos, migallas, partículas, que a memoria xungue nunha ilusión de continuidade coma no cinematógrafo. E véxome a min mesmo con nove anos entrando orgulloso no Teatro Circo Tamberlick da man do meu pai no mitin da CNT do Primeiro de Maio do trinta e seis. E, ao que fora Secretario Xeral da Confederación Rexional Galaica da CNT ata o ano trinta e tres, carpinteiro de ribeira e antigo tallista de imaxes relixiosas, Xosé Vilaverde, predicindo o futuro que estaba para caer riba das nosas cabezas: o porvir pecharanos as súas portas para abrir as das nosas tumbas. Levantei a vista ao rostro do meu pai e no ricto amargo dos seus beizos verifiquei que era do mesmo parecer. Dous meses despois os acontecementos déronlle a razón.

Meu pai, Don Manoel, era un home xangal, sereno e mesurado, pouco afeccionado ás algaradas e a exteriorizar a berros as súas opinións, non por falla de seguridade nelas, senón polo convencemento de que cando o fanatismo entra pola porta a intelixencia sae pola ventá. Malia o seu pacifismo, estivo nas barricadas do 20 de xullo nos Choróns e O Calvario, onde caeu ferido por unha bomba que estaloulle nas mans a un militante cenetista, do que penso que xa lle contara a súa historia co “O Rabioso”. Meu pai salvou das gadoupas deste asasino porque ás súas feridas eran leves, e nono levaron ao Sanatorio de Troncoso da Rúa 14 de Abril, senón que lle fixeron unhas curas no Hospital Municipal e marchou para casa, a atoparse co seu destino.

O sábado dezaoito de xullo chega a Vigo un tal José Pasaván, que precisamente ese día celebra o seu aniversario. O hóspede do Hotel Moderno é na realidade o dirixente da Falanxe Manuel Hedilla, que ven de Coruña de reunirse coa organización da sublevación. En Vigo fai o mesmo traballo; primeiro cos militantes da Falanxe no café Derby, despois co Capitán José Pavón, axudante do Comandante Felipe Sánchez, e finalmente en Bouzas, onde o partido ten unha boa presenza entre os fillos dos Armadores coa beizón de Don José Fernández Parada, popularmente coñecido coma o Padre Comesaña.

E, mire que lle digo, Don Manoel! Un dos asistentes a esa reunión era o armador dunha das parellas que afundiran na costa de Portugal, deixando unha chea de mortos, un tipo gordo e grotesco que levaba arreo un cinto coas cores vermella e negra da Falanxe. Ese ser repugnante, que cando o conflito pesqueiro coa sociedade patronal “La Marítima”bicaba o chan que pisaba o meu pai, foi o que o 25 de xullo, protexido pola Garda Civil, entrou na nosa casa de Bouzas para levarse ao meu pai, e liberalo esa mesma noite con dous tiros no lombo e un na caluga nunha cuneta en Alcabre.

As galiñas da praia

Mire que lle digo Don Manoel! A praia do Adro de Bouzas tivo, no seu día, galiñas. A qué sabían aqueles ovos non llo podo dicir, porque nunca llos aceptei aos meus veciños, coma pago dos coidados que, cando non estaba embarcado, tiña coa familia do acordeonista. A familia de Eloi, que tal era o nome do músico, sobrevivía con moitas estreitezas económicas nun cacharufo medio derruído, sen auga corrente nin luz eléctrica, nunha das canellas que daban a praia do Adro.

Xa lle dixera que o Eloi gañaba a vida amenizando a travesía da ría co seu acordeón, ata que a tise, aguilloada polos moitos ventos ávregos arquexados e cuspidos na cuberta do barco, e a ruín mantenza, levárono por diante. O que non lle dixera e que o Eloi, malia non ter afiliación política ningunha, tamén se gañaba o recoñecemento duns poucos e a xenreira de moitos mais, tocando o acordeón en todas cantas manifestacións percorrían as rúas de Vigo. Esa non afiliación a ningún partido político, a sona que tiña de persoa de non moitas luces, e a protección dun falanxista e armador de Bouzas, ao que gustáballe moito a súa música, o salvaron do paseo, aínda que non dunhas semanas de vacacións no Frontón Vigués.

O que o Eloi viviu naqueles días serviulle para decidirse a amañar a súa situación legal conforme ás novas costumes do Réxime, casando coa súa compañeira e acristianando o nome do seu fillo, de Liberto a Lamberto, por aquilo de conservar o hipocorístico. Cabe dicir que a repentina conversión do Eloi non serviulle para librarse da xenreira do Padre Parada, Como ao cura vixiante das esencias patrias gustáballe dicir: a carneiro estraño nono agasalles no teu rabaño.

Vostede desculpe, Don Manoel, que xa volto ao rego. Un día que estaba tomando o sol de inverno á porta da miña casa vexo chegar ao Liberto/Lamberto acompañado dun mozo de rostro agradable que levaba unha bulsa dependurada no ombreiro. Berto mo presenta coma Tino, un gaiteiro namorado do mar e que anda na procura dun buque de pesca de altura.

-          No será para tocarlle as sereas! – dígolle eu – que sereas hai mais nos peiraos que en alta mar!

-          Pois se hai que lles tocar, tocaráselles! Pero non é iso o que ando a buscar.

Entón contoume algunhas das súas aventuras, onde nacera e coma, de vez que o seu degoro pola música, sentira un pulo irresistible de ver o mar, e agora que o vía, de estar no medio del, onda non se mirara terra derredor.

E, mire que lle digo, Don Manoel! Daquela faleille do Gran Sol, e da posibilidade de embarcar no mesmo barco onda ía eu. E xa ve, Don Manoel: daqueles pos estes lameiros!

Aí veñen as lanchas do xeito, pescando sardiñas a eito...

Mire que lle digo, Don Manoel! Cando meu pai era novo os pescadores da ría andaban na pesca con lanchas do xeito. E cando entraba a sardiña e o xurelo, pescaban un pouco mais para o salgado ou as conserveiras que comezaban a agromar pola costa, e podían facer algún agasallo á moza, e gardar algo na arca para cando viñeran mal dadas. Logo chegaron as traíñas a remo faenando ao cerco con xareta, e logo as tarrafas a vapor e as artes de arrastre, e a vida dos mariñeiros do xeito foise para o carallo, xunto coa súa independencia, e, en poucos anos, ao carallo tamén a sardiña, o xurelo, o bocarte e o resto de peixes que enchían a ría. Ao fin non lles quedaba mais que pasar fame coas poucas capturas, ou entrar a traballar nunha desas embarcacións. E menos mal se tiñan a sorte de entrar a quiñón nunha de propiedade familiar, que o patrón ben sabía en carne propia o que era andar no mar, pero os mais, tiñan que entrar nas embarcacións propiedade, directa ou  por armador interposto, das fábricas de conservas, e padecer a  desigualdade, o antagonismo entre iguais, e o endurecemento das condicións de traballo.

E, xa sabe Don Manoel, contra da explotación dos traballadores xurde a imprescindíbel organización deles.  E o meu pai estivo nesas, na organización do Sindicato da Industria Pesqueira da CNT e do Ateneo Sindicalista Libertario. Da Sección Flota Pesqueira da Confederación Rexional Galaica e de redactor do seu voceiro El Despertar Marítimo.

A tensión social entre armadores e o pobo chegaron ao seu máximo cando no Pueblo Gallego do 14 de febreiro de 1930 publicaron a noticia do afundimento de catro pesqueiros de Bouzas, que faenaban en parellas preto das Illas Canarias. A faena en parella, Don Manoel, é sempre perigosa pero moito mais con mala mar, buques ruíns e tripulacións sen experiencia. Houbo un plante dos vapores de parella de Bouzas, pero a xente volveu ao mar con pouco ou nada conseguido. O plante repetiuse no verán de 1931, apoiando a durísima folga da conserveira Alfageme. As folgas pola mellora das condicións de traballo nas Parellas continuaron ao longo da segunda metade de 1932. Alá por novembro dese ano o avogado Valentín Paz Andrade foi vítima dun atentado cando saía dun café na rúa Fermín Galán, por uns pistoleiros que ninguén identificou. Coma daquela o avogado representaba aos armadores de La Marítima, na folga de mariñeiros do Sindicato de Industria Pesqueira da CNT, a conclusión doada era que os autores materiais dos feitos eran os militantes anarcosindicalistas Vicente Vales Lorenzo, directivo do sindicato, e mais Emilio Costas Fernández.

E mire que lle digo Don Manoel! Vicente e Emilio estiveron na cadea até o xuízo, do que saíron absoltos. Xuízo ao que Valentín Paz Andrade non asistiu, pois estaba en Portugal preparando as eleccións xerais!

Catro gatos nun tellado,

cada gato mira a tres,

adiviña rapaciño,

Canta gatería é?

A Biblioteca Mariñeira de Bouzas

Mire que lle digo, Don Manoel! Xa lle dixera que o meu pai era dos que defendía a idea de que unha transformación das estruturas sociais, unha conquista das institucións do estado, sen unha profunda e radical transformación das persoas, da súa conciencia e dos seus costumes, valores e hábitos, non sería en ningún caso unha verdadeira revolución, senón que, co devalar da primeira enchente, todo retornaría á orixe, rexurdindo de xeito espontáneo a mesma desigualdade contra da que se loitara e morrera.

E sostiña tamén de que a cultura era, senón o único, o mellor xeito de producir persoas libres. Os libros nos fan libres!, dicía. Decatouse de que os mais dos seus compañeiros de faena eran analfabetos, e os que nono eran endexamais colleran un libro para aprender, para gozar co seu contido. E argallou que, posto que o seu mentor xa non gobernaba o Pazo, e os seus fillos non tiñan a mesma disposición para compartir a sabedoría que herdaran pero que non tiñan, era necesario facer unha biblioteca para os mariñeiros: o que chegaría a ser a Biblioteca Mariñeira de Bouzas, posiblemente a primeira biblioteca mariñeira do mundo.

Mais a tarefa non era doada. A Confederación Nacional de Traballadores, en cuxo Sindicato de Industria Pesqueira de Bouzas militaba, tiña unha pequena biblioteca, mais non era iso o que o meu pai soñaba. Así que falando con uns e outros chegou ata un personaxe contraditorio onde os haxa: Ramón Fernández Mato, fundador e primeiro director do diario El Pueblo Gallego, alá polo 1924. Médico e amigo de Castelao e de Valle Inclán, acolleu a iniciativa coma propia, e tal foi o seu entusiasmo que cando a biblioteca desapareceu, por mor da guerra de España, tiña preto de 15000 volumes.

Ao meu pai dábaselle menos quen fora o fundador da biblioteca que a auga da bogada que queda pola popa da gamela. Ou quen dixeran os papeis que fora, que eu conservo as páxinas do ABC do 12 de maio de 1933, no que Tomás Borrás dálle a Don Ramón todo o mérito, e tamén unha folla solta da revista Época, na que no pe de foto se engade a Don Antonio Moure Barrios mestre, como colaborador necesario.

E, mire que lle digo, Don Manoel! Que o éxito ten moitos pais, porén o fracaso é orfo. As enciclopedias din quen fundou a biblioteca pero nada falan dos que acabaron con ela. Coma a cabra que pariu para o lobo, algúns calan e acaban sendo cómplices dos que acabaron coa súa obra.

Mais do pai do noso Mirequelledigo

Mire que lle digo, Don Manoel! Deixo de lado as rexoubas do Conesa, o Fernández Mato e o Trujillo, para narrarlle o pouco que certos personaxes dos que xa lle falara antes, me deixaron saber do meu pai.

Sei, Don Manoel, que foi algo mais que un simple mariñeiro, que un simple sindicalista, que un morto mais da represión fascista. Foi un home culto, con voz e opinión propia, e un home que, cando chegou a ocasión, colleu as armas para defender a República dos seus inimigos, sabendo que aquilo íalle custar a vida. E foino, Don Manoel grazas aos libros, as moitas lecturas que tivo a oportunidade, afección, gana, e vontade de facer, lecturas que o fixeron o home que foi: libre e libertario.

Meu pai, Don Manoel, quedara orfo do mar moi cedo, e tivo, coma tantos outros da súa mesma circunstancia, que facer por gaña-la vida, que a súa nai pouco podía axudar co xornal de mingalla que gañaba coma asistenta no Pazo dos Lira, na rúa dos Ferreiros. Mais todo o mao trae aparellado o bo, se un é que de aproveitalo, e o meu pai ben que o soubo! Un día que tivo que ir ao Pazo para levarlle un mandado á nai, agardando por ela, descubriu detrás dunha porta aberta a estanza do tesouro: unha biblioteca ateigada de libros dende o chan ata o teito! Ao señor do pazo, que o descubre coa boca aberta diante de tal fartura de coñecemento, faille graza o pasmo do rapaz, e coma é un home xeneroso e sagaz, proponlle un xogo: deixaralle un libro, e cando remate a semana terá que volver canda el, e contarlle o que o libro ensinoulle. Se supera a proba, deixaralle outro e outro, ata que lea, se lle presta, a biblioteca enteira.

E, mire que lle digo, Don Manoel! Que estou certo de que meu pai soubo merecer a confianza daquel home e amosarlle que podía sachar todo canto millo sementara nel, que a terra que escollera era boa terra, e bo o labor, que  poda cedo, ara tarde, redra axiña e terás boa colleita na túa viña. Logo viñeron tempos revoltos, e todo enmarañouse moito. Pero iso xa é gran para outra maquía!

O pai do Mirequelledigo.

Mire que lle digo Don Manoel! Que falando de Roberto Conesa decateime dunha estraña conexión coa historia do meu pai, do que no lle falara ata o de agora. Non. Non quero dicir que o meu pai coñecera nin ao Roberto Conesa mozo dos recados dunha tenda de ultramarinos da rúa General Lacy en Madrid e militante da JSU, nin ao Conesa da BPS infiltrado no PCE de Toulouse, nin ao torturador no soto da DGS da Porta do Sol de Madrid. A quen si coñeceu foi a Don Ramón Fernández Mato ao que os libros outorgan a fundación da primeira Biblioteca Mariñeira do mundo, a de Bouzas.

Vexo pola súa cara de que non da encontrado a relación entre os dous. Non é que sexa un papaleisón, porque a cousa non é moi evidente, pero Conesa traballou para Rafael Leónidas Trujillo, coma escolta na visita do ditador a Madrid no 1954, e do 58 ao 60 na República Dominicana organizando a policía política, e Fernández Mato, cando exiliouse en Santo Domingo, escribiu, baixo a protección do ditador o panexírico Trujillo o la transfiguración dominicana.

E, mire que lle digo, Don Manoel! Foi, ao meu parecer, o único exiliado republicano galego que converteuse ao franquismo no exilio!

Se ti viras o que eu vin,

non te tiñas coa risa,

vinte e cinco xastres xuntos

cosendo nunha camisa.

Na miña vida tal vin ...

Mire que lle digo Don Manoel! Non sei se xa lle falara das 13 rapazas e 43 rapaces que o 5 de agosto de 1939 fusilaron contra da tapia do Cemiterio do Leste de Madrid. As trece rapazas, estou certo de que xa o adiviñara, pasaron a historia co nome de As trece rosas, e os corenta e tres rapaces ao esquecemento. Todos eles morreron coma vinganza polo atentado contra do Comandante da Garda Civil, membro da Quinta columna de Madrid e espía do SIMP, Isaac Gabaldón, atentado con resultado de morte dos tres ocupantes do auto, o propio Gabaldón a súa filla de 18 anos e o chofer, que daría para escribir unha novela de misterio. Coma da vida do responsable da caída da práctica totalidade da organización das JSU e o PCE en Madrid,  Roberto Conesa, o Orellas! Aínda que Roberto Conesa, o despois famoso Comisario Conesa da Brigada Político Social, si que ten o dubidoso privilexio de que unha escritora de sona, Almudena Grandes, retrate con precisión parte da súa carreira delituosa nun dos seus Episodios dunha guerra interminable: Las tres bodas de Manolita.

E, mire que lle digo, Don Manoel! Que personaxe de semellante catadura moral, militante do PCE, fundador do PCE (R) e dos GRAPO e historiador afeccionado, anda a reescribir a historia de As trece rosas facendo delas fanáticas stalinistas, responsables de multitude de asasinatos. Fálolle, claro está!, de Luis imPío Moa Rodríguez, defensor apaixonado, primeiro, da loita armada contra o franquismo e do labor de Don Francisco Franco no exterminio de roxos, homosexuais e outros dexenerados, despois.

Na miña vida tal vin:

na feira de mentiráns

unha cadela con pitos, 

e unha galiña con cans.

A historia do Lisardo

Mire que lle digo Don Manoel! O noso Tino e o de Bangueses, Lisardo por bautismo, coñeceranse, onde vai o tempo!, na romaría da Hermida de Nosa Señora do Rosario, que está en Bangueses de Abaixo e non no de Arriba, onde nacera o noso Lisardo. As dúas Bangueses, a de arriba e a de abaixo, non sei o sabe, Don Manoel, son unha parroquia do concello de Verea, ademais das de Albos, Cexo, Domés, Gontán, Ourille, Pitelos, Sanguñedo, Verea e, claro está!, Portela, a terra do noso Tino. Pola súa proximidade á raia seca, é coma tantas outras comarcas dunha e outra beira, terra de contrabandistas, ou mellor expresado, de comerciantes de fronteira, que para as xentes que alá sobreviven, mais que viven, o contrabando nada ten de ilícito, que as fronteiras non son mais que raias artificiais que trazan os gobernos nun papel, e xa se sabe que o papel todo o soporta. E xa sabe meu amigo que o comercio non muda en contrabando ata que non aparecen as fronteiras e os tributos; e que a escaseza, ou a diferenza de prezo dun produto, ofrece a oportunidade de aplaca-la fame, se un ten a coraxe e capacidade de sufrimento abondo coma para supera-las dificultades, aturar as largas distancias e os grandes pesos, e o medo de ser apañado polos guardinhas ou os civiles, e deste xeito perder a carga e, ao peor, a liberdade.

A nai de Lisardo, cando era nova e aínda non era nai, tamén andou nesas angueiras, pois cumpría achegar algúns cartos á magra economía familiar, e, segundo contoume Tino, nese empeño coñeceu un garrido rapaz que  tivera que fuxir do seu fogar en Entrimo por mor dunha lea cuns falanxistas, e acabara nunha daquelas partidas de fuxidos, ou coma dicían os da Guarda-fiscal portuguesa, un grupo armado de refuxiados españois, que andaban no monte coutando a imaxinara raia que divide aos dous países, tentando vivir do contrabando para non ter que facelo da solidariedade dos veciños, mentres agardaban escudar un día mais as forzas da represión.

A cousa é que a rapariga era nova, sa e ben feita, e ao mozo ningunha desas calidades lle faltaba, e ao primeiro por casualidade, e ao despois por querenza, rapaz e rapaza coincidiron en orixes e destinos da súa actividade, en festas e romarías, e aínda en congostras e tobeiras, e un día que as ardencias do desexo gañaron a partida á prudencia, mozo e moza xuntaron ás súas soidades e os seus afáns, e o que tiña que pasar pasou. E pouco tempo despois veu a luz o froito daqueles feitos, que foi bautizado na egrexia como Lisardo e na rúa coma “fillo dun roxo”. A nai de Lisardo tivo que deixar a súa casa e liscar co pequerrecho a onde lle deron acubillo: a casa dos pais do seu home en Entrimo.

E, mire que lle digo, Don Manoel! Un día Lisardo fartouse de escoitar alcumes, e coma tiña anos abondo e chegara a saber máis doutrina có abade, deulle un bico á súa nai e colleu o camiño para Vigo, cantando:

Adeus, igrexa de Entrimo,

de costas vouche mirando;

a saída será hoxe

e a entrada non sei cando …

Gaita e acordeón cadran ben!

Mire que lle digo Don Manoel! Que antes de chegar ao momento no que a vida do Tiniño conflúe coa miña, quero contarlle unha historia que chegou a min por outros vieiros; unha historia que daralle para pensar na estima que tíñalle o Tino ao diñeiro. Se non lémbrome mal deixáramos ao gaiteiro no seu labor de encher de música a travesía de Vigo a Cangas, e viceversa, do vapor que facía servizo tal. Labor ao que o Tiniño chegara de xeito natural, por ocupación dunha terra feraz que ninguén labraba.

O que Tiniño non sabía é que a terra que el atopou erma fora antes laborada por un acordeonista tísico que, meses atrás, tivera que deixar o oficio por mor da saúde, ou mellor dito da falla dela. Malos tempos eran aqueles para esa doenza!, e o fol do probe músico deixou de alentar de vez que o do seu acordeón. E malos tempos tamén para a familia do acordeonista que perdía o seu fraco sustento! E como a necesidade manda, e a xente do común non é coma os santos da igrexa que viven sen comer, o maior dos fillos, doce anos tiña o rapaz, ten que deixar a escola e subir ao barco, cargado co acordeón do seu pai e a responsabilidade de ser o sustento da familia. Morto de vergonza achégase ao asento no que moitas veces escoitara tocar ao seu pai. E comproba que o cargo xa ten novo propietario: un gaiteiro. E tamén que o son da gaita pode co ruído da máquina, e co bruar do vento, e acala as conversas da xente. E que o gaiteiro toca coma os anxos, e que sabe montes e moreas de pezas! Que vai facer el, que se defende malamente con catro ou cinco? Un salaio rómpelle o peito e faise un novelo a rentes de onde toca o gaiteiro, ollando para el cunha estraña mestura de admiración e xenreira. Pouco tempo tarda o Tino en reparar na súa presenza, chamado non sei ben se pola actitude do raparigo o polo seu acordeón.

-          Fermoso instrumento, rapaz! – dille - Sábelo tocar? 

Pero o rapaz non dá nin chío.

-          Que cancións sabes? – insiste Tino - Sabes esta? - e inicia unha moi coñecida.

E a música fai o milagre. O mozo comeza a seguir ao gaiteiro, primeiro timidamente, con mais seguridade despois.

-          E estoutra, sábela?

-          Seina – responde nun fío de voz.

-          Imos aló logo! E desta gozando das notas, rapaz!

Alguén insinúa uns pasos de baile. O barco móvese pero iso non é obstáculo para a xente nova á que o son de gaita e acordeón failles ferve-lo sangue e bulir as pernas. Festa rachada! Chegan ao peirao e a xente non quere baixar. Boa foi a foliada e boa a colleita. No pucho que Tino deixou na cuberta escintilan cadelos, chicas, ferrañas, patacos e ata algún billete. E o gaiteiro, que aínda é mozo, pero xa sabe ben o que é a fame, repara nos pes descalzos do rapaz, os farrapos que leva por roupa e a pegada da fame nas súas meixelas, e non ten outra que seguir o seu primeiro impulso. 

-          Ten rapaz. Colle todo isto e lévallo a túa nai que seguro que lle fai moito mais falla que a min!

-          Pero Don Tino! Estes cartos son seus!

-      Non tal. Nunca tantos cartos deu a xente. E seguro que o teu acordeón ten que algo que ver. Ademais, vou deixar todo isto. Quero navegar; coller un barco e marchar cara a onde non haxa mais que mar e ceo.

E mire que lle digo, Don Manoel! Que e o rapaz dille entón, que el coñece a un amigo do seu pai que anda embarcado nun pesqueiro que vai faenar ao Gran Sol. E aínda que eu por non crer non creo nin no deus da casualidade, teño que sorrir ao lembrar que o amigo do pai do rapaz, son eu.

Viva o Primeiro de Maio!

Mire que lle digo Don Manoel! Que aínda que as manifestacións do Primeiro de Maio se parezan cada día mais ás procesións, as que se asiste mais por tradición que por devoción, e que algúns berren as consignas coma se foran ladaíñas, eu ei de sacar, mentres me dean as forzas, os meus ósos á rúa detrás dunha pancarta. Ben sei que, ao recoller as bandeiras e volver á casa, á pregunta de, qué foi o conseguido? teremos a tentación de respondernos a nos mesmos que nada: unha manifestación mais, unha folga máis, aínda unha marea mais. E sexa verde, branca, vermella ou violeta, todas teñen a súa enchente e o seu devalar.

Mais iso non é certo. Pola contra: cando non conseguimos nada é cando quedamos en casa coa arreda de que un mais non conta, ou isto é o paseo de sempre, que o pobo necesita saír á rúa para que a indignación e a rabia nono coman por dentro coma o verme á mazá, para enchernos de esperanza ao comprobar que aínda somos moitos os que aínda non perdémola, que encerrados cada un na súa casa non somos nada e xuntos somos quen de cambialo todo.

Que quedemos na casa quietos coma unha pedra nun pozo, que protestemos soamente nas redes sociais, que nos quedemos nas verbas, que non saiamos á rúa, que non pasemos á acción, é o que queren eles para poder bater en nos coma quen malla no centeo con decretos lei que limiten cada vez mais a nosa liberdade, e deixen a soberanía popular nunha cerimonia sen mais significado que o de meter un papel nunha fenda cada catro anos.

Mais, mire que lle digo Don Manoel! O que tampouco ten xeito é que vaiamos desnortados e sen ter claro onde imos e que camiños, vereas ou congostras temos que tomar, porque cada esforzo, cada loita e aínda cada derrota debe estar enfilada ao rumbo que levamos. Se é carto que queremos un cambio radical non chega con estar de comparsa, compre ser protagonistas e suxeitos do cambio, que cando se está no medio do mar a terra que está mais preto é a do fundo do mar, mais non é esa a terra onde queremos chegar.

“Para que unha sociedade sexa libre, no basta con poder dicir o que pensamos; compre tamén poder pensar o que dicimos”.