A tía Asunción (1)

Mire que lle digo don Manoel! Ben vexo que goza vostede de bo olfacto para certas cousas; e polo que estou a comprobar, non só para as da electricidade! Acerta ao pensar que algunha historia máis hai acochada na miña relación con Laura, a peixeira do Mercado de Bouzas. Miña peixeira e algo máis, como contareille agora en canto nosa querida Fina sírvase encher de Monterrei esta cunca, que é o depósito do motoriño da miña máquina de contar.

—      Grazas Fina!

Catro fillos tivo a miña avoa Ascensión. Dous homes, os xemelgos Xaime e Xacobe, e dúas mulleres, a miña nai Peregrina e a máis nova dos catro a tía Asunción, que chegou á familia, como adoita ser demasiado común, cando os avós xa abandonaran ás precaucións permitidas pola apostólica e romana igrexa.

Pouco me contou a miña nai da infancia da tía Asunción, que xa sabe don Manuel que as nais sempre foron máis dadas ás confidencias coas fillas que cos fillos (ás máis das veces porque tampouco os fillos teñen boa disposición a escoitar ás cousas das súas nais), pero coas poucas cousas que por ela souben, sumados aos retrincos das rexoubas e cubilladas da xente da vila, armei un retrato que se non é moi exacto tampouco creo que falte moito á verdade.

Segundo estas fontes a tía Asunción foi na súa infancia unha bonequiña malcriada, unha cativa de rizos de ouro e sorriso engaiolante, sempre ben vestida e ben calzada. Unha meniña ben belida e fermosa no exterior pero, como tantas veces pasa cos fillos únicos teñan ou non máis irmáns, tan vaidosa e mequeira, tan egoísta e caprichosa que ao fin quedou solitaria e sen amigas que aturaran os seus aires de princesa feudal.

Aos meus avós caíalles a baba coas trasnadas, enredos e travesuras da súa filla pequena. Ata o avó Fadrique, ao que definín un día como un home “máis rosmón que un abesouro, máis áspero que un sanmartiño e máis túzaro que un toxo”, perdía toda a súa brusquidade e rudeza coa pequena consentíndolle cousas que facían quedar coa boca aberta coma pasmóns aos que sabían das súa descortesía e rudeza.

Se a miña nai nunca estreara en Ramos, como se na casa non houbera nin cartos nin mans para cumprir tal tradición, á pequena Asunción non lle podían faltar os zapatos de charón branco, o vestido de organdí con moitas enaguas, as bragas de perlé a xogo cos calcetíns e o cárdigan de punto con bodoques. E por suposto a palma mais requintada da rúa dos Cesteiros! Todo eran meirós para a pequena!

Se sumamos a isto a actitude da avoa Ascensión, descargando toda a responsabilidade das labores domésticas na miña nai, e de forma especial as constantes inxurias e aldraxes do avó Fadrique a todo o que non fora cousa da cativa, é bastante normal que ningún dos irmáns tivera pola pequena Asunción moita simpatía. Afecto si, porque como dicía a miña nai, o sangue é máis espeso que a auga. E digo eu que tal sería pero non pola razón que a miña nai apuntaba, porque se ben o refrán é certo nalgunha medida, nono é menos o que reza que “o sangue da amizade é máis espeso que a auga do útero”, que a sabedoría popular ten estas cousas, e a cada proverbio cabe opoñer o seu contrario.

E deste xeito, golpe a golpe, desprezo a desprezo, inxustiza a inxustiza, do mesmo xeito que os golpes do mar van desfacendo que coa súa teimosía e persistencia o máis forte dos cons, as cada vez máis evidentes diferencias de trato, foron acabando coa estabilidade familiar. E cando a miña nai ousa un día erguer a voz para queixarse do trato que lle da o seu pai por un atado na rede co que non está moi conforme, recibe por toda contestación a inxusta e cruel sentencia:

—      Pois se non estás a gusto nesta casa xa sabes onde está a porta.

—      Seino—dixo a miña nai, e sen dicir nin unha palabra máis, virou as costas, deixou as redes e as labores da casa, colleu as poucas roupas que tiña de seu e foise a traballar de cociñeira na casa da familia Palau.

Teño unha herba na horta

que lle chaman o desdén,

se non me queres na casa,

noutra me haberán de querer. 

"Un home sempre leva razón..."

Mire que lle digo don Manoel! Facía anos que non miraba un ollomol tan lucido como o que lle vendeu a Laura hoxe no Mercado de Bouzas. E que, por certo, leva vostede con tan pouco xeito que vaille ir parar ao chan! Tan medrado e lucido o vexo, que tráeme ás mentes aquel da nosa noiteboa do trinta e seis, na que, grazas a dona Alicia, ceamos en troques de patacas ollomol adobado con dignidade! O de “grazas a dona Alicia” non deixa de ser un falar, que xa lembrará vostede que tanto dona Alicia como o seu marido pretenderan aquela noite aproveitarse da nosa necesidade e miseria, pagando menos da metade do que valía o ollomol que lle encargaran á miña nai para noiteboa.

-  Ou mo deixa no que eu digo ou a ver que llo vai a mercar a estas horas −dixera daquela don Miguel todo fachendoso e pimpante!

-  Pois mire que lle digo don Miguel! Que iso é precisame
nte o que imos facer! −respondeulle entón a miña nai –que na nosa fame mandamos nos!

Ningún rancor con ela, don Manoel! Non lle voto toda a culpa a ela de facer o que fixo e de ser como era, senón á sociedade que a desamañou. Que teño para min que dona Alicia, como ás máis das “donalicias” de onte e de hoxe, foron de novas nenas feiticeiras grávidas de ilusións e boaventuras e adolescentes bébedas de posibilidades despois. Para nunha volta de man, acabar aferrolladas a un matrimonio construído de frustración e renuncias. Matrimonio do que, segundo a lei de deus, non había volta atrás! Todo o máis chorar os sete chorares maxinando o ben que lle houbera ido con aquel ou aqueloutro galán que a pretendera. Chorar e laiarse esquecendo que a solucións dos nosos problemas e frustracións está, ás mais das veces, en cambiar nos mesmos, e non en cambiar de consorte.

Dona Alicia ven sendo unha daquelas damas que nin discute novidades, nin comprende constitucións, nin se cura de opinar conforme a estas ou ás outras ideas, firme no seu inquebrantable fanatismo relixioso, dogmatismo que ao social e político estende [1]. Unha desas mulleres para as que un home sempre leva razón cando as golpea, as humilla ou as ignora.

- Seguro que sen me decatar sequera, en algo ofendín a súa virilidade! −xustifican.

Dona Alicia acepta de bo grao que o desbaldidor do seu marido ande, intentando aparentar cos amigos o que non é e o que non ten, a patadas co diñeiro que non teñen. Acepta que fundira e xogo e putas os cartos da cumprida dote que aportou ao casorio, aínda que tal aceptación implique andar decotío escapada dos acredores, con cada día menos tendas que lle vendan fiado, tan afogada coas débedas que non poida nin mercar unha vasquiña nova cando a que leva acotío está chea de brillos, ou uns polvos de arroz ou a crema Bella Aurora que tanta falla faille para disimular as incipientes engurras. E por riba ter que escoitar a resposta do seu marido cando lle pide algún diñeiro para mercalas:

-  Eso no son más que tonterías! ¿Para quién quieres arreglarte tú, si ya estás casada?

O sexo é para don Alicia unha constante frustración. Nunca o hai cando a ela venlle a gana; sempre cando a el as urxencias. E sempre é sen pararse en outras consideracións, sen deterse a tomar os tempos axeitados. E se ela se resiste, mellor! Que unha violación, aínda que sexa da muller propia, o motiva moito máis que cando ela lle deixa facer sen reaccionar, como se estivera morta. Por non falar das veces que ten que aturar que a use para masturbarse pensando en outra! Sen ires máis lonxe a semana pasada, cando chegou da casa da Collona un pouco caneco de máis e moi fora de si, porque se lle acabara o creto, e dona Esperanza non lle permitira fornicar máis ao che debo.

-  Miguel que vas máis cacheiro cun verrón! A ver se as vas pagar coa parenta e para logo de nove meses vas ter que apandar coas consecuencias! −acírranlle os amigos que, aínda que si que estiveron cada quen coa súa pendanga, seguen con gana de foder.

E se esta caste de damas da burguesía ás que veño a alcumar coma “donalicias” son así tomadas de unha en unha, collidas en grupo son moito peores! Como os animais encerrados en mandas, as “donalicias” desenvolven graves cadros de ansiedade e agresividade seguidos de episodios depresivos, e unha grave afectación da saúde mental e da estabilidade emocional. Non tema don Manoel que non é diagnóstico meu! Me limito a repetir como un papagaio ás expresións de don Evaristo, o aposto e baril médico da rúa dos Ferreiros que gustan visitar acotío ás donas das que estamos a falar, e que xa está farto de receitar tanto placebo para alivio, xa que non remedio, dos devanditos males! Que fármacos para estas doenzas non as hai nas boticas!

Que cantidade de enerxía, don Manoel, empregan en manter ás aparencias, as convencións sociais, en ocultar as súas desgrazas individuais dentro do grupo. Rara vez discuten entre elas, e menos diante do inimigo exterior, o home. Non hai espazo para a solidariedade, e se algunha delas cae na tentación, ou amosa algún signo de debilidade, o resto de femias irán en grupo a magoar, a ferir, a lacerar á probe inxenua como pouco digna do seu sexo e condición. Cando cada unha delas devece por deixarse caer nas mesma redes que abomina!

E mire que lle digo don Manoel! Non me estraña que comparada con estas mulleres a mesma Pardo Bazán pareza a algúns un exemplo de feminismo, porque exemplos hai para todo, e un abisinio non parece tan negro cando o comparas cun etíope. E feminismos hai para todos os gustos. Dende feminismos sentidos ata sobrevidos; dende os biolóxicos ata os científicos; dende os que integran a perspectiva de clase, ata os feminismos meramente folclóricos, como o do personaxe aquel que afirmaba todo foncho na prensa, no que pensaba era toda unha declaración “de apoio á loita feminista”, que “tiña por norma non falar mal das mulleres, sexan quen sexan, representen o que representen”. Porque eu don Manoel, que son dos tempos que son, como creo fondamente na igualdade de tódolos sexos, cando teño que criticar a alguén, do mesmo xeito que non reparo no color do que teñen os ollos, tampouco o fago tendo en consideración en cal dos múltiples sexos milita.

Sei que queda moito por avanzar. Que a república foi un primeiro banzo dos moitos que compre subir. Que logo na ditadura, recuamos da man de cregos e militares en igualdade e dereitos ata a idade media. E recuamos todos! Homes e mulleres; a sociedade no seu conxunto. E que hoxe, nas mans desta tan curiosa transición, imos avanzando, a pequenos pasos e moito máis lento do que cumpriría, pero avanzando camiño á necesaria igualdade de dereitos. Pero sei tamén que para poder avanzar máis rápido cómpre o traballo de todos. O traballo, si, que non a loita! Que loita implica violencia e demasiada violencia sofren xa ás mulleres. Traballo e mobilizacións tamén. Aínda que sempre acompañadas de formación e educación! E nada de “sácate ti que me poña eu”, senón cóbado con cóbado, apostos facendo bo xugo e turrando do mesmo carro. Para que nunca máis se poda dicir con razón de muller ningunha:

“Así o atopamos e así o habemos de deixar” é a fórmula que a todo aplica, crendo firmemente que o mundo, por moitos tombos que dea, volve sempre ao que ela viu, coñeceu e sentiu, na súa florida mocidade.[2]

---

[1] Benito Pérez Galdós “As tormentas do 48”. Episodios Nacionais

[2] Ibidem.