Mire que lle digo don Manoel! Que algunhas das tradicións do pan que lle
contara a súa fámula cando vostede era neno non as coñecía. O de bicar o pan
si, que ata o meu pai, que era ateo e anarquista, bicaba o pan cando lle caía
ao chan! E non porque pensara, ou algunha vella pantasma do pasado bisbaralle
na orella, que ese alimento tivera algo que ver co corpo do cristo, que tal
educación non recibira dos seus pais, senón que, como ben me explicaba, as
nosas civilizacións eran fillas do cereal, e o trigo, avea, centeo, arroz e
millo, eran e son os piares básicos da nosa alimentación, os garantes da nosa
supervivencia e a máis fonda fonte, base e fundamento da mitoloxía. Cada terra ten o seu cereal e cada
pobo a súa mellor preparación del. Millo, trigo e centeo son os nosos cereais,
e o pan o produto no que depositamos acotío a nosa gratitude por estar vivos.
Contaba tamén meu pai que os hórreos, eran na súa orixe, a sagrada casa do
pan. Non tanto o “relicario que garda o corpo de Noso Señor” que dixo Castelao,
ao fin fillo do seu tempo e da súa educación relixiosa, senón dos primeiros
intentos de entender o mundo que nos rodea e ameaza. Para o seu entendemento, o
do meu pai, a observación dese mundo dividía aos humanos en dous grupos: os do
pensamento máxico e os pensamento lóxico. Para os primeiros, maioritarios en
calquera sociedade pasada, calquera suceso inhabitual é o resultado da acción
duns seres, semellantes a nos nos seus vicios e maldades, que habitan noutra
esfera de realidade. Son os deuses. Deuses cuxa vontade pode ser interpretada
por certos individuos dotados dunha superior capacidade para acceder a esa
outra esfera, e cuxo comportamento pode ser propiciado mediante certo tipo de
accións rituais executadas baixo o control destes xamáns, bruxos, feiticeiros
ou sacerdotes. E da organización deste fraude, e do mantemento deliberado da
ignorancia e a represión da ciencia, nacen as relixións e as igrexas.
E xa ve don Manoel que listos son estes cristiáns. Collen os mehires e os
converten en cruceiros; collen un castro e chántanlle enriba unha hermida;
collen un vello hórreo, cargado de significados rituais para as antigas
relixións e o cristianizan cambiando os adornos fálicos por cruces. E xa
postos, collen o simbolismo do pan e o converten en eucaristía! Deste xeito o
maltrato do pan, que para a cultura orixinaria constituía soamente un acto de
irreverencia que podía aparellar desdichas, converteuse case que nun sacrilexio!
María dixo que se chamaba don Manoel? E da Barroca, en San Paio de Navia.
Xa ve! A ben pouco camiño de Vigo e mantendo integras ás raíces da súa
galeguidade! Do Xuncal, ben pretiño dá Barroca era a Carmela, a farruca
leiteira da que penso que xa lle contara as que tivo co Nicasio. Recorda? Boas
foron! Aínda que teño que dicir que a súa María paréceme un pouco máis
igrexeira que a Carmela, con esas cousas de pedir perdón a deus e rezar unha
xaculatoria para xustificarse polo descoido de deixar caer o pan! Dáme o corpo
que nun caso destes á miña Carmela ía estar moito máis preocupada polo castigo e
enfado das potencias terreais, que das celestiais! E, o de facerlle o sinal da
cruz para protexerse da mala sorte cando se enforna ou antes de cortalo, ou non
comerse o pan adentado por outra persoa, arroxar faragullas ao lume, ou negarse
a facerlle torradas porque son o alimento do diaño, para min están xa no terreo
do que igrexa oficial considera como superstición. Aínda que non é precisamente
un mariñeiro de Bouzas o que pode cuspir a barlovento! Sobre todo tendo en
conta que cando saímos a pescar fora das rías botámoslle ao mar, a modo de pago,
un pan de millo para que sacie a súa fame de mariñeiros, e cando algún de nos
morre na mar, arróxase un pan cun cirio aceso sobre el para que espírito do
morto atope a paz.
Algunha anécdota co dos bicos no pan? Difícil mo pon don Manoel! Pero se
non é de bicos polo menos de pan ha de ser. Recorda ao Chaleco don Manoel?
Aquel rapaz que gañara o seu adeallo por levar a roupa coas mangas cortadas para
poder traballar? Pois o Chaleco quedara orfo de nai de moi novo, e como o pai
cando non andaba no mar andaba no viño, don José, o párroco de San Miguel de
Bouzas, o collera baixo a protección da súa sotana e o puxera a facer cousas de
acólito, que doutras cousas non hai máis que rexoubas de lingoreteiras sen
moito siso. O certo é que o noso rapaz non era moi afeccionado ás cousas de
igrexa, pero cómpre facer da necesidade virtude, e unha comida quente e un
lugar onde durmir a cuberto son argumentos abondo para minguar o valor do
aprendido da boca dos pais, ver as cousas baixo outra perspectiva, e se non
esquecer, acalar a conciencia, polo menos mentres o corpo e a mente medran.
Ata que a tal protección de don José non chegou, O Chaleco pasou fame;
moita fame; tanta fame que ata facía bocadillos de pan: un anaco de miga entre
dúas codias. Na súa constante procura de algo que xantar descubriu que un rapaz
dunha casa rica cando a criada dáballe o bocadillo de chocolate, deixaba o pan
e comía o chocolate. Un día armouse de valor, foise canda el e pediulle:
-
Mire
señorito. Se non lle serve de molestia, antes de deixar o pan do bocadillo,
coma un pouco de chocolate, de ser posible cando estea un pouco derretido, que
deste xeito cando lle dea un bico no pan algo de chocolate ha de quedar nel!
E mire que lle digo don Manoel! Que non quero que a cousa quede así de
triste e, posto que prometinlle dous contos aquí vai o segundo deles. O Chaleco
xa está canda don José e a fame, senón desaparecida xa é máis doada de levar.
Nestas estamos cando un día chega á parroquia don Miguel, un sacerdote xesuíta
que ven a impartir aos mozos en idade de caer nas tentación da carne uns
exercicios espirituais, daqueles que inventara Ignacio de Loiola. Don Miguel
era un sacerdote de verbo fácil e palabra incendiaria, e cando estaba no mellor
do relato das tentacións de Cristo, que despois de facer un xaxún de corenta
días e corenta noites entroulle a fame. Daquela, conta don Miguel, dille o
diaño:
- Se es Fillo de Deus, di que estas pedras convértanse
en pans.
- E que
respondeu o Cristo? Que respondeu don Miguel? –preguntou Roque, un dos
“cursillistas” un pouco máis meapilas
que o resto.
- Pois que ía
dicir! –interveu o Chaleco, lizgairo como un foguete –Fódase que traïamos bocadillos!
