A tía Asunción (e 3)

Mire que lle digo don Manoel! Disque, non sei se froito do viño ou da carraxe, onte arrinqueime a falar coma quen baila sen son, e acabei perdendo o fío do que realmente quería relatar, que non era a historia da miña nai senón a da miña tía Asunción. Sei que vostede me perdoará estes desamaños meus, cada vez máis frecuentes, pero xa sabe que cando as lembranzas levan moito tempo refreadas, acoden á boca en enxurrada e toman elas o control da historia a contar.

Se non recordo mal deixei a historia co da patela de peixe que os mariñeiros do sindicato trouxéranlle á miña nai. A patela que abriulle o camiño da nova profesión que de alí en adiante aseguraríanos a mantenza: a de vendedora ambulante de peixe polas portas! E como xa lle contara, as casas das grandes familias de Bouzas, que antes lle pecharan a porta para traballar, devecían agora por recibir por elas, aínda que fora pola de servizo, o peixe que ela vendía.

Na casa dos avós todos estes acontecementos se viviron dunha forma moi distinta. A avoa Ascensión ao quedar sen a axuda da súa filla maior tivo que asumir tódalas tarefas da casa, cousa á que nunca estivera afeita, e que a ben seguro excedía con moito das súas capacidades. E se a súa primeira intención foi o facer valer a súa autoridade materna para intentar facer coa filla pequena o que fixera con éxito coa maior, deseguido decatouse que esta súa Asunción estaba feita da mesma pasta que ela mesma, e que era daquelas que tiña por norma de conducta aquelo que di que contra o vicio de pedir hai a virtude de non dar.

Visto o visto e comprobadas ás súas consecuencias de todo orde, o avó Fadrique non tivo outra que apearse da mula e contratar a Esperanza, unha rapaciña moi espelida de San Paio de Navia, para levar as tarefas da casa que a marcha da súa filla Peregrina deixara ben ás claras quen asumía. Tal comprobación supuxo para o avó Fadrique un golpe moito máis forte do que estaba disposto a admitir. De feito non lle serviu de nada. Nin para tentar amañar as relacións coa súa filla, nin para evitar o deterioro das que aínda conservaba cos seus fillos, os xemelgos Xaime e Xacobe, así que un día, cántara que moitas veces vai á fonte ou deixa no camiño a asa ou a fronte, o avó Fadrique ornea unha vez máis a súa propia sentenza:

—      Pois se non estades a gusto nesta casa xa sabedes onde está a porta.

E os xemelgos toman o portante e marchan a Arxentina, fartos de aturar ao seu pai, e teño para min que tamén en boa medida avisados da ameaza de treboada que o trunfo da Fronte Popular supuxo no horizonte inmediato para a xente de boa vontade.

Pero, mire que lle digo don Manoel! Este mesmo carácter de casca de sobreira do meu avó, que tantos desgustos proporcionoulle, non deixou de ter os seus aspectos de grandeza! Souben moitos anos despois que cando os asasinos fascistas andaban polo pobo a procura do meu pai, visitaran a casa dos avós, por se estivera agachado nela. O avó Fadrique saíra á porta e, sen deixalos entrar na casa, escorrentounos con os seus habituais malos modos, espetándolle con voz alta e baril ao ben coñecido falanxista que os mandaba:

—      Erasmo! Faime o favor de levarche de aos teus cans da porta de miña casa, que se segues a importunar aínda vas a atopar a alguén na vila que non che ten medo ningún!

Un deles, o mais noviño da partida, rufo e farfallán por demais, intentara tirar do ferro que levaba ao cinto, pero da labazada que lle caeu do aludido Erasmo sacáronselle as ganas de repente! As ganas e teño para min que un par de dentes!

Certo, certo don Manoel! E a tía Asunción? Que foi da tía que da nome a estas historias? Pois que quere que lle conte don Manoel! Por moito que todo ao seu redor mudara, obstinada en vivir sen mudanza no seu mundo de aparencia, no seu mundo quimérico onde nada malo é posible, onde no hai nada feo, onde a brutal realidade non ten cabida, allea por completo ao que sucede ao outro lado do espello!

A tía Asunción foi ata que morreu unha especie de Peter Pan feminina, inmatura e refractaria a calquera compromiso que vaia mais aló de pensar que vestido poñer ou que zapatos elixir, sen máis contacto coa realidade que o de pescudar se chove ou venta, o se vai frío ou calor. A nai, ao non obrigarlle a asumir nin a máis pequena responsabilidade fixo dela unha incapaz. Asunción preguntaba cada día que había para xantar, pensando sempre que alguén se ocuparía de tomar tal decisión, facer a compra do necesario, e obte-los cartos para pagalo. E tamén alguén preparalo, servilo, recoller os pratos da mesa, lavalos, secalos e poñelos de novo no alzadeiro, que ela con queixarse das moitas espinas que ten un peixe xa cumpría coa súa parte das tarefas do fogar!

Felices os que se deitan

sen ansias nas que pensar,

érguense porque espertan

e saben que han de almorzar

Se, como dixera, a tía Asunción era refractaria a calquera compromiso tampouco ía ter outra actitude diferente no que as cousas da relixión fai conta. Cumprir co domingo e demais festas de precepto si, “sine dominico non possumus”, pero máis polo que ten de exhibición de galas, adobíos e enfeites que por devoción; pero do resto pouco, moi pouco máis. Así que resumindo, a tía Asunción católica si que era; apostólica pouco;  e romana tanto como a da tenda de froita. Pero cando naquel malfadado verán do trinta e seis comezaron as detencións, as fuxidas ao monte e os cadáveres nas cunetas, e a miña nai Peregrina cuspiulle na cara ao Padre Parada o seu desprezo por aquela relixión tan oposta nos feitos ás ensinanzas do Cristo que veneraban na cruz, a tía Asunción considerou que o tempo de ocupar o baleiro deixado na Congregación do Cristo dos Aflixidos pola deserción da súa irmá “dona perfecta” era chegado. Aínda que facendo xustiza aos feitos debo engadir que, se ben é verdade que nun primeiro intre a beatería foi un bo abeiro baixo o que que agachar ás súas frustracións, Asunción decatouse deseguida, sen mais que botar unha ollada ao seu redor, que aquela congregación de cirios acesos que non eran quen de rachar as tebras e rancias pestilencias riba das que o incenso non prevalecía, resultaba unha vía morta para as súas ansias de vivir.

Un día, debeu de ser alá polos anos cincuenta, porque andaba eu embarcado nalgún dos meus primeiros bous de altura, cando ao chegar a Bouzas dunha daquelas esgotadoras mareas contoume a miña nai, así de vagariño como xuntanza de carpinteiros, da morte da súa nai Ascensión e de como a súa irmá pequena, coa necesaria complicidade do seu pai, non a deixara entrar no velorio, que ao funeral xa nin fixera mentes de ir.

—      Igual pensaba que ía reclamar a miña parte da herdanza!—alporizábase a miña nai—Por min que a coma toda ela! Se vai ser ela a que vai a continuar no fogar e coidar de padre, xusto é! Que os maiores tivemos xa o noso tempo e a nosa oportunidade de provernos por nos mesmos.

—      E mire que lle digo miña nai: que foi da Andoriña que non a mirei atracada no peirao?

—      O avó pechou a casa e seica a ten a venda. Disque marcharon a Malpica de Bergantiños a iniciar unha nova vida, que non sei se sabes que temos parentes pola bisbarra.

Nada máis me contou a miña nai das razóns e circunstancias da marcha da familia cara a litorais moito máis batidos polo mar, pero ao dia seguinte atopei na rúa á Esperanza, a rapariga que servira na casa dos avós. Saudámonos e eu pregunteille pola súa vida. Como imaxinaba non custoulle moito volver a coller casa onde servir, porque era boa traballadora e muller de toda confianza. De tal confianza que custoume ferro e fariña conseguir que me contara algo dos acontecementos que provocaron á marcha da familia a destino tan afastado. Despois de moitas protestas de que ela non é ningunha lingoreteira, cousa que ben sabía eu, atreveuse a confesarme que pensaba que a razón non era outra que o feito de que á tía Ascensión a deixara o noivo, un señorito lambido con aires de figurino, dunha das familias da burguesía ilustrada viguesa. E que para máis humillación a deixara sen explicación ningunha, sen dar a cara, “que nin home abondo era para tal cousa. Que estaba a miña probe— tal dixo— toda composta e emperiquitada agardando que viñera o noivo a buscala para ir a casa dos seus pais para facer oficial a súa relación, horas e horas como na película aquela! Sen dar chío, sen deixar escapar nin unha bágoa que puidera refrescar o oprobio das súas meixelas!” E que, don Manoel, como ben se pode deducir, a Esperanza era moi afeccionada ás novelas románticas.

Moitos anos e moitas mareas despois souben, demasiado tarde por suposto, da morte do meu avó Fadrique e da volta á Bouzas da tía Ascensión. Daquela a miña familia, coa axuda de todos, xa conseguira montarlle o posto de peixe no Mercado de Bouzas á miña nai, que xa estaba maior para andar de vendedora ambulante polas portas, e ben se sabe que “a venta do pescado, faise no mercado”. E podo dicir con xustificado orgullo que a miña nai tiña unha enorme habelencia para moitos oficios, pero o de peixeira o levaba no sangue! Tal era o seu arte para ter sempre o mellor produto que moitos clientes levábanlle o peixe máis caro do que poderían compralo nalgún outro posto do mercado pola seguridade na calidade do produto, o sempre acertado consello, e as receitas enxebres para a súa preparación, e, por que non dicilo?, o pracer de relear unha miguiña cunha das mestras do oficio.

E que dirá vostede que fixo a tía Ascensión cando chegou a Bouzas? Pois coma María Cortizas, canto ves, canto cobizas, un posto de peixe no Mercado Municipal de Bouzas! Un pouco apartado do da súa irmán, que tampouco ousa moita veciñanza, pero con vista abondo como para poder controlar quen compra e que compra, como se aquela información fora a servirlle para mellorar ás súas ventas, que nunca serán ás da súa irmán, que as damas da Congregación poucas veces van por elas mesmas a mercar, e as rapazas do servizo doméstico queren mellor unha peregrina que unha ascensión que non ten tal.

O día da inauguración do posto da tía Ascensión, sóubeno por Xulio, o carniceiro de Rebordechán que tiña un posto preto, a miña nai, posiblemente intentando recuperar a de tantos anos perdida relación, foi onde a súa irmá por desexarlle sorte na nova empresa que encetaba. Para escándalo da xente que alí e nos arredores estaba, a tía Ascensión despediu con malos modos á súa irmá, declarando, máis con berros que con verbas, que se equivocaba se viña a procurar á súa parte dos cartos da venda da Andoriña, que os cartos eran todos seus, que para iso estivera todos aqueles anos coidando do seu pai. E a miña nai, que non calaba a ninguén, rompeu naquela ocasión o seu costume, e todo o que fixo foi calar, virar as costas e volver ao seu posto sen ollar atrás.

E así pasaron os anos ata o día maldito no que, preocupado polo aspecto cansado, tan pouco habitual nela, que observaba na miña nai, ocorréuseme levala ao médico. Probas, temores e sospeitas confirmadas: a miña nai ten un cancro de útero nun estado bastante avanzado. Dos catro irmáns que somos Adelina é a que está máis lonxe: casou por poderes co seu noivo de toda a vida e marchou con el a Montevideo. Os xemelgos Froilán e Digna están en Baracaldo; el traballando en Altos Hornos de Vizcaya e ela ten unha taberna galega á que con estraño humor chama Bar “o Caldo”. A calquera de nós deixar durante un tempo que pode ser (e oxalá que o sexa) longo, suponnos un problema bastante importante. E como eu nese intre aínda descoñezo o enfrontamento das dúas irmáns o día da inauguración do posto, sen encomendarme nin a deus nin ao diaño voume onde a tía Ascensión e cóntolle o da súa irmá. Ascensión mírame de fite e ceiba toda a súa xenreira:

—      Castigo de Dios! Xa o dicía o padre Parada: “a su tiempo su pie resbalará, porque el día de su aflicción está cercano, y lo que les está preparado se apresura”

—      Pero que necidades estás dicindo? Estas falando da túa irmá!

—      Fai anos que Peregrina e máis eu xa non somos irmáns!

—      Vaia unha relixión que profesades! Pois non di no Evanxeo segundo Mateo que cando coidades a un enfermo calquera é como se o fixerades con Cristo?

—       Pero se como dis a miña irmá ten cancro, podo contaxiarme!

—      Contaxiarte? O único cancro contaxioso é o que tes ti, a maldade!

E alí rematou a conversa. Aquela marea non saín cos meus compañeiros. A disputa coa miña tía me puxera a min mesmo as cousas ben claras: tiña ocupacións moitísimo máis importantes que facer. A pobriña da miña nai morreu como vivira: rexa como un fuso e sen que ninguén lle escoitara nunca nin unha queixa. A tía Ascensión foise medio ano despois que a súa irmá dun cancro de páncreas.

E mire que lle digo don Manoel! Nesta ocasión vou tomar emprestado unha estrofa do poema que don Manuel Curros Enriquez dedicou ás nais:

Nai, adorada nai, mártir escura,

branca pombiña, arroladora e tenra,

ai, se souberas como me deixabas...

ai, non morreras.

 

A tía Asunción (2)

              Foto de José Suárez

Mire que lle digo don Manoel! Cando a miña nai marchou da súa casa a servir de cociñeira na dos Palau, farta de aturar ao seu pai Fadrique (para o que non puideron escoller peor nome que poñerlle na pía do bautismo [1]) era consciente que deixaba atrás a estabilidade económica que a pertenza á familia dun armador dunha dorna do xeito como a Andoriña podía proporcionar naqueles anos, pero tamén o pouco aprecio do pai, pouco cariño da nai, e a indiferenza dos irmáns.

Seguro que é unha trapallada de vellas avoas sen moito quefacer, pero existe unha antiga crenza segundo a cal en toda familia con dous fillos sempre hai un listo e un parvo, e en toda familia con dúas fillas unha guapa e unha fea, e na casa dos meus avós crían ao pé da letra en tal proposición. Polo menos no caso das fillas, que para os fillos era un pouco máis complicado de establecer posto que, como xa explicara antes, os meus tíos Xaime e Xacobe eran xemelgos.

Con estes vimbios non é de estrañar que a miña nai Peregrina tivera moi mastigado, tragado e dixerido que era unha muller fea e sen outros atractivos que o seu traballo de atadora ou de cociñeira. Tal pensou ata que un día da segunda quincena de xullo, nas festas que a igrexa se empeña en dedicar á devoción ao Cristo dos Aflixidos, coñeceu ao home que sería o meu pai.

Pouco teño que contarlle das Festas de Bouzas a un insigne boucense coma vostede; ben sabe que estas celebracións son no fundamental, por moito que a igrexa o queira disfrazar, ceremoniais pagás de celebración da ledicia de volver con vida a casa, e non pertencer ao grupo dos que quedaron nas súas profundidades para alimento dos diversos monstros que o mar alberga. Xa sabe don Manoel que Atenea, Isis, Sirio ou a virxe do Carmen, non son máis que as divinizacións de esa estrela que escintila na soidade e negrura do inmenso mar, estrela que, se nos encomendamos a ela con férrea e sólida fe, tomará o leme da nosa lancha para guiarnos co seu resplandor de volta ao fogar. Pouco máis don Manoel, que foi nesas festas onde a miña nai, quero pensar que baixo a luz do espectáculo pirotécnico, viuse por vez primeira fermosa nos ollos dun home, o seu namorado, un home que levaba na cabeza todos os vellos poemas de amor da biblioteca do Pazo dos Lira, na rúa dos Ferreiros.

Aínda que ben sei don Manoel, que ninguén é quen de contar, ou imaxinar sequera, como foron as primeiras verbas de amor dos que logo serían os seus pais, quero pensar polo pouco que a vida me deixou desfrutar dos dous, que aqueles amores santos serían, pero seguro que non como os santos da igrexa que viven sen comer! E ao seu cumprido tempo fomos chamados á existencia este que lle fala, unha rapariga a que bautizaron como Hilaria por non poder poñerlle Ledicia, e os pequenos Froilán e Digna, xemelgos como os seus tíos Xaime e Xacobe, continuando a tradición familiar.

Cando a miña nai casou con aquel ilustrado orfo do mar que pouco tempo despois sería meu pai, non quixo deixar o seu traballo na casa dos Palau, como fixeran tantas outras rapazas nas súas mesmas circunstancias. Nin cando casou nin tan sequera cando quedou encinta dos seus sucesivos fillos. O traballo daba independencia á familia asegurándolles a entrada duns ingresos naquelas frecuentes ocasións nas que o meu pai pagaba co seu despido o seu compromiso sindical.

Chegou o golpe de estado da caverna. Ese cruento alzamento instigado pola reacción, bendicido pola igrexa e executado por un Exército sen honra [2], que levouse por diante a todo canto de bo e positivo comezaba a agromar no país grazas ás tímidas reformas da República; meu probe pai incluído! Chegou o golpe de estado traendo no seu libro de instrucións a destrución física e moral do adversario, as mascaradas de defensa da legalidade, os arremedos de xuízos, tan sumarísimos todos que nin conato de farsa se molestaban en montar; e as denuncias de fillos a pais, de irmáns a irmáns, de veciños por unha linde ou unha mala mirada; e as sacas e os paseos, e os cadáveres tirados nas cunetas como bonecos desamañados; tirados ben a vista, sen xuíz nin forense que os levante, sen policía nin Garda Civil que investigue os executores do asasinato, que non hai nada que investigar que todos sabemos quen foi o autor.

Cadáveres tirados nas cunetas, ou como o do meu pai, na encosta que leva ao túnel que cruza por baixo a carreteira de Samil; cadáver grazas ao que a miña nai entendeu que aquela nova igrexa de sacerdotes de pistola ao cinto e correaxe militar por riba da sotana que acirraban aos cans da morte dende os púlpitos prometéndolles a gloria eterna á destra de dios padre, e tantas máis indulxencias plenarias cantas más cabezas cortaran á hidra roxa, non era en forma ningunha na igrexa de Cristo á que ela se unira; a igrexa que sostiña que era vontade de deus que uns homes foran ricos e outros pobres, e que loitar por mellorar a vida dos demais era froito da arrogancia dos homes e a soberbia do demo intentando torcer a súa vontade, non podía ser en forma ningunha á da miña nai.

Coa disputa da miña nai con don José, a conta a súa determinación de non atender aos desexos da miña nai dándolle sepultura no camposanto aos restos masacrados do meu pai, e a súa renuncia e abxuración da fe nunha relixión baseada nun deus crucificado sedento de sangue e de vinganza, deu como resultado inmediato a perda do seu emprego na cociña casa dos Palau, e o baleiro social dunha sociedade aterrorizada coa onda de irracionalidade e vesanía que impregnaban as detencións e desaparicións.

A unha muller como a miña nai con catro fillos que manter e un carácter labrado a mallo e escoupro como couzón de porta de pazo, a perda do traballo na casa dos Palau non ían desanimala. Petou en moitas, moitas portas, pero a sombra da sotana de don José mete moito medo nos corazóns, e todas son desculpas, evasivas e pretextos sen fundamento. “Alento, alento e non desalento”—dicía para si a miña nai a cada porta coa que lle daban nos fociños. “Filliño, isto é como botar auga ó mar”—dicíame os dous primeiros días, cando chegaba a casa derreada. “Non teña pena miña nai—contestáballe eu—que ben sabe que vento, tempo, lúa e fortuna, axiña se mudan”. E digo ben porque ao terceiro día, cando chega baldadiña de correr arriba e abaixo polas rúas da vila na procura do traballo, estanlle a agardar uns poucos homes; os máis afoutados daqueles compañeiros polos que deu todo, incluso a vida. Traen nunha patela a ofrenda dos mariñeiros do sindicato: o mellor peixe, escollido do quiñón de cada un deles.

Na terra e no mar,

afoga o que non sabe nadar.

֍֍

Dous amores no meu peito

viven para o meu pesar:

o da mociña que quero

e o do traballo no mar.

---

[1] O nome propio masculino de Fadrique é una variante, na actualidade case en desuso, de Federico, a súa vez derivado de Friedrich. O seu significado é «aquel que impón a paz», «o que goberna para a paz» ou «príncipe da paz». Provén do antigo xermano Frithureiks, de frithu, paz, e reiks, xefe. Está claro polo que levamos relatado que o avó Fadrique gobernar gobernaría, pero non para a paz!

[2] Azaña quería un exército moderno, profesional, eficaz e cívico. E tamén máis republicano. Por iso, un dos seus primeiros decretos, do 22 de abril, obrigou aos xefes e oficiais a prometer fidelidade á República, coa fórmula: «Prometo pola miña honra servir ben e fielmente á República, obedecer as súas leis e defendela coas armas».

A tía Asunción (1)

Mire que lle digo don Manoel! Ben vexo que goza vostede de bo olfacto para certas cousas; e polo que estou a comprobar, non só para as da electricidade! Acerta ao pensar que algunha historia máis hai acochada na miña relación con Laura, a peixeira do Mercado de Bouzas. Miña peixeira e algo máis, como contareille agora en canto nosa querida Fina sírvase encher de Monterrei esta cunca, que é o depósito do motoriño da miña máquina de contar.

—      Grazas Fina!

Catro fillos tivo a miña avoa Ascensión. Dous homes, os xemelgos Xaime e Xacobe, e dúas mulleres, a miña nai Peregrina e a máis nova dos catro a tía Asunción, que chegou á familia, como adoita ser demasiado común, cando os avós xa abandonaran ás precaucións permitidas pola apostólica e romana igrexa.

Pouco me contou a miña nai da infancia da tía Asunción, que xa sabe don Manuel que as nais sempre foron máis dadas ás confidencias coas fillas que cos fillos (ás máis das veces porque tampouco os fillos teñen boa disposición a escoitar ás cousas das súas nais), pero coas poucas cousas que por ela souben, sumados aos retrincos das rexoubas e cubilladas da xente da vila, armei un retrato que se non é moi exacto tampouco creo que falte moito á verdade.

Segundo estas fontes a tía Asunción foi na súa infancia unha bonequiña malcriada, unha cativa de rizos de ouro e sorriso engaiolante, sempre ben vestida e ben calzada. Unha meniña ben belida e fermosa no exterior pero, como tantas veces pasa cos fillos únicos teñan ou non máis irmáns, tan vaidosa e mequeira, tan egoísta e caprichosa que ao fin quedou solitaria e sen amigas que aturaran os seus aires de princesa feudal.

Aos meus avós caíalles a baba coas trasnadas, enredos e travesuras da súa filla pequena. Ata o avó Fadrique, ao que definín un día como un home “máis rosmón que un abesouro, máis áspero que un sanmartiño e máis túzaro que un toxo”, perdía toda a súa brusquidade e rudeza coa pequena consentíndolle cousas que facían quedar coa boca aberta coma pasmóns aos que sabían das súa descortesía e rudeza.

Se a miña nai nunca estreara en Ramos, como se na casa non houbera nin cartos nin mans para cumprir tal tradición, á pequena Asunción non lle podían faltar os zapatos de charón branco, o vestido de organdí con moitas enaguas, as bragas de perlé a xogo cos calcetíns e o cárdigan de punto con bodoques. E por suposto a palma mais requintada da rúa dos Cesteiros! Todo eran meirós para a pequena!

Se sumamos a isto a actitude da avoa Ascensión, descargando toda a responsabilidade das labores domésticas na miña nai, e de forma especial as constantes inxurias e aldraxes do avó Fadrique a todo o que non fora cousa da cativa, é bastante normal que ningún dos irmáns tivera pola pequena Asunción moita simpatía. Afecto si, porque como dicía a miña nai, o sangue é máis espeso que a auga. E digo eu que tal sería pero non pola razón que a miña nai apuntaba, porque se ben o refrán é certo nalgunha medida, nono é menos o que reza que “o sangue da amizade é máis espeso que a auga do útero”, que a sabedoría popular ten estas cousas, e a cada proverbio cabe opoñer o seu contrario.

E deste xeito, golpe a golpe, desprezo a desprezo, inxustiza a inxustiza, do mesmo xeito que os golpes do mar van desfacendo que coa súa teimosía e persistencia o máis forte dos cons, as cada vez máis evidentes diferencias de trato, foron acabando coa estabilidade familiar. E cando a miña nai ousa un día erguer a voz para queixarse do trato que lle da o seu pai por un atado na rede co que non está moi conforme, recibe por toda contestación a inxusta e cruel sentencia:

—      Pois se non estás a gusto nesta casa xa sabes onde está a porta.

—      Seino—dixo a miña nai, e sen dicir nin unha palabra máis, virou as costas, deixou as redes e as labores da casa, colleu as poucas roupas que tiña de seu e foise a traballar de cociñeira na casa da familia Palau.

Teño unha herba na horta

que lle chaman o desdén,

se non me queres na casa,

noutra me haberán de querer. 

Pecado de escándalo

Mire que lle digo don Manoel! Seica nuns poucos días vai ter vostede a oportunidade de compartir mesa e mantel co seu condiscípulo don Xosé María Tojeira. Condiscípulo dos xesuítas e xesuíta el mesmo, alá nas, tan afastadas no xeográfico como achegadas no afecto, terras do Salvador onde foi ata vai ben pouco Reitor da UCA, a Universidade Centroamericana "José Simeón Cañas". Pois se tal cousa é certa e non lle serve de molestia fágame o favor de darlle unha moi forte aperta deste humilde filósofo tabernario que sempre procurou o mesmo que el: rematar coa pobreza e a inxustiza, froito inescusable da explotación do home polo home. Por camiños diferentes, ben é certo, aínda que non moi afastados.

Ignacio Ellacuría, Segundo Montes, Rutilio Grande, ... tantos e tantos xesuítas admirables! Os que levaron á outra banda do mar a teoloxía da liberación e os que a encarnaron en España, como por exemplo os dous José Marías. Don José María Llanos e don José María Díez-Alegría! E non quero faltarlle ao desafío ao Ramón, o seu conspicuo amigo e compañeiro de curso deixando de citar a anécdota de que a nosa Dolores Ibárruri fixera a don Xosé María receptor dás súas derradeiras confidencias no Colegio da Compañía en Alcalá de Henares, onde o xesuíta pasou os seus derradeiros anos. Certo é que os que poderían dar fe da veracidade e o contido de tal encontro xa non están entre nos, pero a anécdota non deixa de ser acaída ao día da súa xuntanza.

Teño tamén un relato de don José María Díez-Alegría que quixera que lle lera ao noso xesuíta salvadoreño e vigués. A cousa chegou a min como ben certa, e aínda que tal non sabería acreditar a teño por tan ben acaída á personalidade e biografía do teólogo asturiano que a vou a reproducir, tomándome as oportunas licenzas literarias, e unha licenza xeográfica consistente en cambiar a localización dos sucesos da orixinal andaluza a unha máis achegada a nos.

A cousa vai dun cura moi novo, recén ordenado, que chegou a unha parroquia da Galiza rural máis profunda. O eclesiástico procedía da cidade e mantiña unha ignorancia supina arredor dos usos e costumes da aldea. Por iso cando o señor bispo informouno informoulle que Marica a do Muíño, viúva de vivo e con tres fillos pequenos, vivía en pecado arrimada a un vello patrucio que case que lle triplicaba a idade, e que a súa primeira misión era arranxar tal situación, á primeira oportunidade que pillouna na igrexa foi canda ela e díxolle:

—      Ti es Marica a do Muiño?

—      Son!

—      E tes tres fillos, e un home que anda no bacallau en Terra Nova e do que non tes novas?

—      Teño!

—      E estás vivindo co señor Alfredo na súa casa?

—      Estou!

—      Pois tes que deixar esa casa! Non podes seguir co vello baixo pecado de escándalo!

—      Pecado de escándalo? Iso que é? Nos non facemos mal a ninguén, e ninguén ten por que arar no barbeito falando de nos. Eu vexo por el, e el ve por min, que xa deixou ante notario para quen vai quedar “mortis causa” a casiña onde vivimos.

O crego entende entón a urxencia do encargo do señor bispo por arranxar a situación. Marica a do Muiño é muller, pero ven de descubrir que as mulleres son menos parvas do que lle tiñan contado, teme fracasar na súa primeira misión e dicide por en xogo o que considera o argumento supremo: o medo ao inferno!

—      Pero, muller, é que non te decatas que iso vai contra a lei de Deus, e podes condenarte eternamente?

—      Condenarme? Non creo tal, Padre! Verá: eu cando veño a igrexa axeónllome naquel reclinatorio de alí; xunto ás mans, pecho os ollos e dígolle a deus polo baixiño: Señor, ti perdóasme a min o vivir con este vello e eu perdóoche a ti por terme na pobreza, co home perdido na mar e os fillos a pedir pan.

E disque don Xosé María Díaz-Alegría remataba o conto sentenciando:

—      Man por man! Non creo que o Señor tivera nada que opoñer a tal razoamento!

E mire que lle digo don Manoel! Teño para min que o xesuíta era, polo menos nese sentido, tamén dos meus!

Eu ben vin estar o moucho

enriba daquel penedo.

Non che teño medo, moucho!

moucho, non che teño medo!