Mire que lle digo don Manoel! Teño observado que unha das cousas que máis chama a atención da xente que ven a Galicia por primeira vez é a cantidade de palmeiras que nela hai. Ou había, porque hoxe en día co maldito escaravello que chaman «picudo vermello» non é que queden moitas. Esta abundancia de palmeiras propiciou que haxa tamén no país unha boa presada de nenas, mozas e vellas bautizadas co fermoso nome de Palmira, que fai referencia a elas. Ou á festividade católica do domingo de palmas, como queren outros!
E da Palmira
cantabamos no grupo de amigos unha cantiga da que nunca entendín o sentido:
Palmira,
lará Palmira,
Palmira,
lará tras tras
Palmira, lará Palmira
Roubaches o meu rapaz.
Roubaches
o meu rapaz.
Roubaches
o meu rapaz.
Palmira, lará Palmira,
Palmira, lará tras tras.
Aínda que, debo
dicir en honor á verdade que cantar, o que é cantar, cantaban eles, que eu soamente
movía os beizos facendo como que tal. Que pronunciar en voz alta e coa
entoación correcta aqueles malfadados versos carentes de toda lóxica, era como
se me arrincaran as moas coas tenaces dun ferreiro.
E nestas
discusións cos compañeiros de canto andaba eu, cando descubrimos que a canción da
Palmira semellaba ter unha orixe moito máis afastada no xeográfico e achegada
no tempo, do que pensabamos. Segundo o insigne folclorista Joaquín Díaz o “Romancillo
de la Palmira”:
Parece ser que está basado en un hecho real y
relativamente reciente: Palmira (la hija del tío Pascasio, según comentó algún
viejo del lugar) salió del pueblo seducida por los
halagos o tal vez deslumbrada por el resplandor del magnesio de un fotógrafo
ambulante. Madrid fue el final del viaje, y seguramente el romancillo no
cuenta más que el comienzo de las desventuras de la joven a la que, por
descontado, no esperó su ex novio Escipión.
La Palmira se hizo un traje
pensando que se casaba;
ha de gastar ese y otro
y quedarse como estaba.
Palmira de la Palmira
Palmira que triste estás
de dónde vienes Palmira
de donde con tu rapaz;
de ronda con tu rapaz
con tu rapaz Escipión
Palmira de la Palmira
Palmira del corazón.
Palmirita, Palmirita
pobrecita de Palmera
te has retratado en camisa
por un reloj de pulsera.
Si quieres ver a Palmira
retratadita en camisa
vete por la calle abajo
que la lleva el retratista.
Por las calles de Madrid
la Palmira iba vendiendo
los pantalones de un hombre
que se les quitó durmiendo.
Los pantalones quitaste
pero caro te salió
que al cabo de algún tiempo
un chaval resucitó.
Si un chaval resucitó
a nadie le echo la culpa
la culpa la tuve yo
por andar de noche a oscuras.
E aquí houbera
rematado a historia do romance, romancillo ou endecha da Palmira, se aquela
noite non entraran pola porta da taberna do Mincha un pequeno grupo de xentes
con intención de petiscar algunha das delicias (ou ledicias) da cociña da nosa Sefa,
cociña que, ben sabe don Manoel, non necesita de estrelas de fabricantes de pneumáticos
para satisfacer ao padal máis refinado. A Sefa, que me coñece ben e ten un
instinto natural para estas cousas, adobiado con moitos anos de hostalaría,
sentounos nunha mesa a rentes da miña, grazas ao que podía botar a orella a
pacer na súa conversa sen moito esforzo. Como é ben sabido o viño en xeral, e o
de Monterrei en particular, é un gran desatador de linguas, e non fixo falla
moito tempo para que a xente do grupo me invitaran á súa mesa a compartir o
relato das nosas respectivas andanzas. Así foi como souben que todos eles
compartían un enorme interese, case que unha devoción, pola música popular e, neste
intre concreto, polas cancións mariñeiras. Chamoume agradablemente a atención que
quen levaba a voz cantante do grupo fora unha muller. Unha muller suíza e
musicóloga que, segundo souben decontado, chegara a Galicia de vacacións, coa
intención de coñecer a súa música popular, e á que a riqueza, abundancia e complexidade
do noso patrimonio musical, tiña namorada.
Preguntoume se
sabía algunha canción tradicional. Canteilles algunhas que lle escoitara ó meu
avó, e algunha das que cantabamos cos amigos. Gustaron moito das primeiras e
menos das segundas, que probablemente xa coñecían. As gravaron nun magnetófono
portátil e tomaron notas. Ata pedíronme o nome para apuntalo coas cantigas.
Seguimos falando de moitas cousas. Cousas da terra e do mar. E cando pensei que o momento era propicio, fixen a pregunta que facía un chisco que me proía no bazuncho:
— Mire que lle digo dona Dorothé! Sabe vostede duna cantiga que chaman A Palmira?
— Sei!
— E que nos a tiñamos por galega, e fai pouco descubrimos que era das montañas de Palencia, e que falaba dunha moza que deixara o seu pobo seducida polos afagos dun fotógrafo ambulante.
— Meu querido amigo, cada cantiga é do pobo onde se canta. A música non sabe de fronteiras, e cada persoa que escoita unha cantiga e a canta, faina súa. Xa ves: para outra informante a tal cantiga fala das levas que se fixeron entre o pobo para a guerra de Cuba:
Palmira, miña Palmira
Palmira que triste estás
Á guerra
de Cuba un día
Levaron ao teu rapaz;
Leváronche
o teu rapaz,
o teu
rapaz Escipión
Agora Palmira choras
Lágrimas do corazón.
E mire que lle
digo don Manoel! Creo que dona Dorothé Schubarth tiña toda a razón. Por iso eu fágolle
caso ao seu consello e déixolle aquí, por se lle presta, a miña versión.
A Palmira
fixo un traxe,
pensando que
se casaba.
Has de gastar ese e outro
e quedarte como estabas.
Palmira,
miña Palmira,
Palmira
do meu penar,
de onde ves miña Palmira?
- de rolda co meu rapaz.
Mira ben
que ese rapaz
será a
túa perdición,
Palmira, miña Palmira
Palmira do corazón.
Á toliña de Palmira
un home
fíxolle as beiras
e retratouna en camisa
por un reló de pulseira.
(Retrouso)
Se queres
ver a Palmira
retratadiña
en camisa
vente pola rúa abaixo
que a leva o retratista.
(Retrouso)
A Palmira
non lle importa
Que a vexan
en camisa.
As linguas murmuradoras
Poden falar que da risa.
(Retrouso)
Mais quero
na miña porta
unha silva
que me trabe
que ter unha mala lingua
que a miña conduta agravie.
(Retrouso)
Fúcheste
gabar, gavacho,
que te
querían as mozas.
Quen te vai
querer a ti,
sacho de
limpa-las pozas!
