domingo, 19 de maio de 2019

O señor Caranguexo

Mire que lle digo, don Manoel! Para todos aqueles que teñen como ocupación principal a de ensinar aos demais como acometer as tarefas que eles non saben realizar, traio hoxe un conto que serve tanto para os cativos como para os xubilados, que ben sabe don Manoel que os que gozamos de tal situación estamos sempre nesa disposición de aconsellar aos demais como vivir a vida que nos dilapidamos.

Fai moitos anos, tantos que daquela había crustáceos na praia da Espedrigada en Alcabre, estaba tomando o sol nos cons que hai entre esta praia e a do Tombo do Gato, un caranguexo peludo, moi sabido e prosma abondo; estaba no seu filosofar coas lapas e mexillóns cando veu pasar a unha nécora impúbere que ía, como é por outra banda natural na xente desta caste, andando de costado, que non para atrás como di o refrán castelán que fala doutros cangrexos que tal fan. O noso sabedor que tal andares viu, dille ao paseante:

-          Pero rapaz, que fas andando dise xeito! Que non sabes que andando para diante chégase antes?
-          Bo día, meu señor. E quen lle dixo que eu teña presa ningunha?
-          Non é por cousa das presas soamente, senón que o ben feito ben parece
-          E o que o fai, algo merece! Seino. Pero, mire o que lle digo: por que nono fai vostede que eu vexa, e aprenda como é que se fai?

O señor caranguexo examinou a proposta de fondo á cima e calou; moi amolado e fodido pola contestación do rapaz, que o deixaba sen posible retruque dado que tampouco tiña el moita arte en tal forma de camiñar. Pero o caranguexo peludo desenvolve cos anos unha condición de pertinacia que sería moi boa se non fora cazurrería e ánimo de quedar sempre por riba como o aceite, e decide practicar, practicar e practicar, ata dar cunha rocha que ten unha certa inclinación que favorece a marcha cara adiante. E cando xa está un pouco convencido de que a demostración pode ser convincente manda a un propio á avisar ao impúbere.

-          Aprende rapaz! Pronto e ben non hai quen!

O señor Caranguexo está tan absorto na súa demostración do xeito de andar para diante que no se decata da gaivota famenta que está máis atenta á comida que as explicacións.

-          Corra señor Caranguexo, que o van papar!

Entón, como unha cousa é unha demostración e outra a salvación, e o novo e elegante xeito non da como para escapar con velocidade abondo, o señor Caranguexo esquece a demostración e a rápidas alancadas alcanza un refuxio, salvando por un tris a vida.

-          Ai meu señor Caranguexo! Ben certo é aquilo de “cando toca de correr, todo temos que esquecer”!
-       Aí falaches! –responde o señor Caranguexo aínda ampeando de tanto esforzo –que “o durmir non quer présa e a présa non quer durmir”!

E mire que lle digo, don Manoel! Concordo con ambas paremias, aínda que non menos acaída é aquela de “a auga de correr e a xente de falar non se lles pode privar”.

luns, 13 de maio de 2019

O manco de Noceda




Mire que lle digo don Manoel! Veño de visitar con grande interese e non menos satisfacción a exposición que o director da Fundación Laxeiro organizou na sala que a Caixa de Aforros ten nos baixos do teatro García Barbón. Aínda que, don Manoel, non sei por que sigo a falar de Caixa de Aforros e García Barbón se xa hai ben anos que nolas roubaron! A exposición leva por nome “Laxeiro en conversa. Un diálogo con artistas contemporáneos” e ten a súa graza; é como se Laxeiro convocara, en troques de nas mesas do Eligio nas paredes da sala de arte, a un fato de artistas, Menchu Lamas, Antón Lamazares, Berta Cáccamo, Correa Corredoira, Antón Goyanes, Anxel Huete e moitos outros, a unha parolada que so se pode escoitar coa vista.

A min, don Manoel, véuseme ás mentes sen saber moi ben por qué, do que lle escoitara a don Fernando de Valenzuela na taberna do Mincha. Contaba don Fernando que o seu pai, don Ramón de Valenzuela Otero, coincidira con Xosé Otero Abeledo, antes de ser Laxeiro, na pensión de San Antoniño, en Pontevedra, na que pasaban o tempo facendo desafíos de toca-la frauta; desafíos que Laxeiro sempre perdía, e que pagaba con debuxos “nos que o dedo matapiollos do pé do Ramón […] aparecía inchado e pingando”.

Non, don Manoel; ben que me gustaría pero non tiven oportunidade de ter relación con don Ramón. Lera o “Non agardei por ninguén” nunha edición arxentina da Editorial Citania, que fundaran Luís Seoane e Diego Díaz Dorado en Bos Aires no 1957, e o “Era tempo de apandar” na colección Arealonga que Xesús Alonso Montero dirixira para Ramón Akal. E tiven a oportunidade de saudalo no primeiro mitin que Santiago Carrillo deu no Pavillón dos Deportes de Vigo, aquel no que entraron os rapaces da organización de Ferrol provocando a ira de moitos dos asistentes coa ostentación dunha bandeira da monarquía, pero non de falar con el.

Que lle diría? Eu que sei don Manoel! Se cadra preguntaríalle polo Manco de Noceda, un personaxe de “Era tempo de apandar”. Porque gustaríame saber moito máis del! Ao mellor chegaría a saber algo máis dunha nai que perdín cando era aínda moi novo e que me dicía cada vez que as mangas do xersei cubríanme as mans:

-          Sube esas mangas rapaz que pareces o manco de Noceda!

“Na esquina do Fai Fume, no sitio de sempre, estaba sentado o Manco de Noceda pedindo esmola cunha pucha entre as pernas; levaba o máis da mañá e na pucha non había máis que unha cadela e un patacón que el mesmo puxera de cebo”

Ilustración: retrato de Ramón de Valenzuela por Laxeiro.

domingo, 12 de maio de 2019

Mais cousas do Tavo.



Mire que lle digo don Manoel! O seu amigo o Tavo é toda unha fonte de sabedoría galega! Pois que diría de quen, en acabando o conto da muller que a levaron a votar nun autobús, non vai e cóntame outro, se cadra aínda máis divertido que o anterior! O sucedido ven, coma el, das terras da Limia, concretamente daquela parte que outro dos meu amigos limiaos chamou en letras de caixa “O trasmundo de Antioquía”, e vai de animais; dun labrego buzaco máis amigo da forza física que da razón, e dunha xugada de bois de forzas dispares.

Venancio, que tal era o nome do noso labrego, herdou dun tío, o párroco de Santo Estevo de Sandiás, unha parella de bois, un carro e un fermoso xugo de mulido, daqueles que algúns chaman castelán e outros cornal, decorado no seu frontal con entallas formando estrelas e outras figuras contra o meigallo, e unhas cubertas de pel rematadas en flocos para escorrenta-las moscas. Feliz coma unha perdiz e ledo coma un cuco quedou Venancio con este agasallo da sorte, se cadra tanto máis apreciado cando menos esperado, xa que pouca ou ningunha noticia tiña do seu parentesco co crego.

Feliz polo menos ata que xuntou os bois para levar, xunto co seu aprendiz, uns perpiaños que fixera no seu taller de canteiro, que tal era o seu oficio, ata a fachada da casa que os Peláez estaban a erguer na carreteira de Castela. Tan desirmáns de xenio e forza eran os bois que xunta-los nunha xugada deulle máis traballo que facerlle un pantalón a un polbo.

-          Sorte que non teño que labrar con eles! –dixo para si –que ían quedar os regos máis tortos que a rabela do arado.

Para chegares a Xinzo dende o seu taller había que meter o carro de bois por unha congostra fonda e estreita, e co chan inzado de grandes pelouros de seixo. O carro vai dando saltos de pedra en pedra ata que unha das rodas queda atascada entre dúas, e a xunta non da sacado o carro do atasco por moito que puxe. Venancio é moi forte, pero pola situación do carro non ten de onde turrar. Así que, despois dun par de blasfemias e un arrenego, dille ao seu aprendiz que retire o boi vello e que o amarre a el ao xugo. O rapaz dille que como non ten cornos non sabe por onde o vai amarrar ao xugo, cousa que ao Venancio non lle soa moi ben. Ao fin o mozo amarra ao seu patrón como pode e comezan a turrar do carro con todas ás súas forzas. O aprendiz aguilloa ao boi novo e este esfórzase, pero non dan sacado o carro. Venancio está medio afogado porque a correa coa que está atado ao xugo moveuse e a ten polo pescozo, pero, túzaro como é, aínda ten forzas para berrar:

-          Caguendiós, rapaz! Pícame a min tamén coa aguillada que senón non dou feito!

E mire que lle digo, don Manuel! que como din por esas terras “en calzar abarcas e xunguir á mulida pásase o día”, e tamén que “o que á mulida xongue,alpargatas gasta e de mulleres fai caso,sempre andará descalzo”.

venres, 10 de maio de 2019

Do voto secreto.


Mire que lle digo, don Manoel! Sabe que na manifestación deste Primeiro de Maio en Vigo atopei de novo ao seu amigo Tavo? Deume saúdos para vostede e, con tal motivo, recordamos o conto aquel do secreto do voto que me relatara o pasado ano neste mesmo escenario. E, sorte a miña!, tiña un máis destes sucedidos que, ao meu entender, describen de xeito sublime a esencia da alma galega e as súas contradicións, como poderá comprobar deseguida.  
A escena é cuspidiña á do pasado ano. Día de votacións; non importa se municipais, autonómicas ou xerais; sempre é o mesmo conto. Un autobús contratado polo Partido Que Sempre Gaña, PQSG, recolle aos maiores das parroquias da contorna. Na porta, alegre o rostro, decidido o ademán, coidadosamente vestido de traxe de garda e garabata azul, camisa sería sería excesivo!, pelo engomado e peiteado cara atrás, cuns rizos rebeldes na caluga, o interventor do partido, armado de bocadillo de embutido e sobre coa papeleta axeitada coa solapa coidadosamente pechada.

Nunha das parroquias, cuxo nome non imos citar por razóns obvias, o autobús recolle a unha muller, á que chamaremos Carme por aquilo de poñerlle un nome aínda que non sexa o seu, unha muller que é sospeitosa de desafección ao partido que con tanta xenerosidade a vai trasladar (é manter) ata o colexio electoral para que poda cumprir co seu deber cidadán. O interventor ben sabe que dende ben moza é das da “casca amarga”, da parentela do Camilo de Dios e toda esa patulea do diaño, pero non lle pode dar atrás sen expoñerse a que a parroquia viaxeira se lle levante como a escuma do mar nun baixío, e decide, agudo como un esquío dise a se mesmo, vixia-la con máis ollos que caldo de venres para que non poida cambia-lo voto con tanto esforzo carrexado.

-          Preguntaredes –di o Tavo retranqueiro coma sempre –por qué a muller, se era parente do guerrilleiro antifascista, subiu ao autobús? Polo bocadillo de pan reseso e infame embutido? Pois vai a ser que non! Subiu porque quería votar e non tiña outro medio de chegares a tempo ao colexio electoral. E subiu decidida a argallar algunha andrómena para non introducir na urna a papeleta do PQSG que lle deron co bocadillo na porta do bus.

Tiña que ser cousa de ver as voltas e reviravoltas de Carme e o interventor, do interventor e Carme, nese empeño da muller por permuta-la papeleta e do interventor de que nono faga; como dous inimigos que respéctanse porque se coñecen ben, estúdanse, vixíanse, búscanse, sepáranse, acósanse, adormecen, espertan, e perden a paciencia!

-          Ei Francisco! –mira ti por onde sabemos o nome do interventor –manda parar o autobús que voume toda por riba!
-          Que coño queres Carme, que amolas máis que tres nun zoco!
-          Que pares o autobús que teño que cagar. Gústache mais así?
-          Espera a que cheguemos, e no colexio electoral o fas ao teu gusto.
-          Ben quixera pero non dou chegado! Non quererás que o o faga no autobús?
-          Merda! Chauffeur! Aparta onde poidas que esta muller ten que facer de corpo!
-          Pois iso!

A Carme fai as súas cousas, renovan a marcha e chegan, sen máis anécdotas dignas de mención, ao colexio electoral onde, disciplinadamente e co sobre recibido ben visible na man, os ocupantes do autobús cumpren co sagrado deber que tantos esforzos custou acadar. Un pequeno paseo pola vila e de volta para o autobús. A Carme leva nos beizos o sorriso posto, cousa que ao interventor Francisco chéiralle a corno queimado.

Concluíu a xornada electoral; péchase o colexio e comeza o reconto dos votos. O presidente da mesa vai extraendo un a un os sobres da urna e nomeando con voz baril ao partido votado para que se contabilice o voto. Entón, ao abrir a lapela dun sobre, descobren a orixe do cheiro infame que lles apestou todo o serán. É unha papeleta do PQSD chea de merda. O presidente da mesa, que é un home de moitas luces, proclama eufórico:

-          Volto en branco non é. Nulo pode que o sexa. Pero para min o sentido do voto está claro: merda para o PQSG!

luns, 6 de maio de 2019

A cruz de ferro


Mire que lle digo don Manoel! Cando, van alá uns días, canteille a copla da Cruz de Ferro, canteina como ma ensinaron:

Ó pasar a Cruz de Ferro
a Gudiña ben a sei
i agora voume achegando
aos aires de Monterrei.

Ben sei que a letra non ten moito sentido que a que chaman Cruz de Ferro está no cumio do Monte Iragodo, entre Foncebadón e Manjarín, e dende ese punto, por moi boa vista que o camiñante teña, non é moi doado ver a Gudiña, que está a máis de cen quilómetros ao suroeste. Teño para min que o autor da copla falaba doutra cruz de ferro e así o teño escoitado argumentar. Un cliente da taberna afirmaba que tal cruz era a da Portela do Padornelo, cousa que eu non acredito, porque a tal cruz é de pedra e está tamén a unha boa distancia da Gudiña. Respondía a isto o Farruco, o noso taberneiro, sen máis pretensión que o seu bo coñecemento daquelas terras, que tal punto podería ser o Cruceiro da Portela, que está en Vilamaior do Val preto de Verín, ben por traer a auga ao seu rego, ben por aquilo de “i agora voume achegando/ aos aires de Monterrei”, e suxerindo o troco do segundo verso por “a Gudiña ben pasei”, cousa que pareceume ben acaída a min e absurda ao defensor do Padornelo, pero xa se sabe que mal me queren as comadres porque lles digo as verdades.

Non foi este o caso do defensor da cruz de ferro no Padornelo, que, despois de mollar a palleta cun groliño de monterrei, contounos a tradición que paso a relatar.

Nos duros anos da fame, que foi ata ben pouco, a madurez chegaba aos mozos de súpeto, cando no pobo se formaba a cuadrilla para ir a segar a Castela e o pai pronunciaba o nome do fillo como unha orde que non tiña escusas. Moitas cuadrillas facían a viaxe pé, en grupos de xentes da mesma comarca, e era tradición que cando a cuadrilla chegaba a este punto onde deixaban atrás a galega terra, facían unha paradiña para descansar, comer unha parva e beber un grolo de viño. Alí, a xeito non sei moi ben se broma pesada, rito de iniciación ou de paso, os veteranos contábanlle aos que ían por vez primeira á sega, a historia daquela Cruz de Ferro.

-          De forma semellante que os mariñeiros poden escoitar o mar nunha buguina, por moi afastado que estea del — dille o veterano ao novizo —este cruceiro ten a virtude prodixiosa de que achegando a orella ao seu varal podes escoitar as voces dos que deixaches na aldea; sexa nai, irmáns ou aínda a noiva!

A proposta era tan atractiva que ninguén se resistía á tentación de probar. Así que cando o neófito achegaba a orella ó fuste do cruceiro, o veterano dáballe un empuxón na cabeza ata que batía coa pedra, mentres recitaba esta ladaíña ou calquera outra fórmula semellante:

-          Unha fouce non fai sega pero axuda a quen a leva; con este croque, ingresas na irmandade da seitura. Amén!

E, mire que lle digo, don Manoel! Compre sinalar que ás máis das veces o golpe era máis toque que cacholada, pero algúns oficiantes puñan tanto empeño na cerimonia que ao novizo quedáballe a orella quente ata chegares aos campos de Zamora. E alguén que estaba a escoitar, comezou a cantar polo baixiño:
Mozas que van á seitura,
mozas que á seitura van,
mozas que van á seitura
lévana pero non a tran.

venres, 3 de maio de 2019

Leña verde todo é fume.




Mire que lle digo don Manoel! Se non lle sabe mal imos para aquela mesa do fondo, que estoulle máis farto de necidades, parvadas e simplezas que un gato de tripas; certo é que a xente é libre de expresar ás súas opinións, pero non menos certo é a liberdade da outra de non ter que escoitalas. Que non é tanto polo volume dos seus berros, que xa se sabe que xente nova e leña verde todo e fume, senón polo desnortado das súas afirmacións nunha xente que se definían a se mesmos como de esquerdas.

Culpa da nosa sociedade, por deixar de lado a formación política da mocidade; en troques de facer deles cidadáns responsables das súas propias decisións e formalos na cultura do esforzo e da solidariedade, construímos monstros egoístas, pendentes exclusivamente da satisfacción inmediata dos seus caprichos.

Aínda que, don Manoel, isto de ser de esquerdas é para algúns como ser do “Dépor” ou do “Celta”, algo máis achegado ao corazón e aos xenitais que ao raciocinio. Cousa de afouteza, denodo e valor e non de observación, reflexión e raciocinio. Así se lle dan razóns a aqueles que manteñen que as opinións políticas son unha circunferencia na que extrema dereita e extrema esquerda son o mesmo punto ideolóxico, poñendo como exemplo ao anarquista de mercado Fernando Sánchez Dragó, quen dende a militancia comunista da súa xuventude chegou a ser o ideólogo oficial da extrema dereita, namentres mantiña con singular impudicia intelectual que “ser de esquerdas ou de dereitas é unha das infinitas formas de ser estúpido que ten ao seu alcance o ser humano”.

Non teña medo, don Manoel! Ben me coñece, que podo dar máis voltas que as que da un muíño de vento, pero sempre volvo ao rego onde deixei o conto. Falaban, e como lle dixen non era necesario botarlle orellas coma ás dunha burra para os escoitar, de que o da Transición fora todo unha farsa, dos satélites carrachos do bipartidismo hexemónico e dos soldos aberrantes dos dirixentes aburguesados e casposos; eu, don Manuel, non lle vou falar da transición, que vostede viviu o mesmo ca min, e sabe que sapos houbo que tragar por mor dunha análise que hoxe pode parecer equivocado, pero que daquela nono parecía tanto; dos satélites carrachos nada lle sei, que os únicos carrachos que coñezo se alimentan do sangue dos animais e non do bipartidismo, por moi hexemónico que este sexa; e se de soldos aberrantes, no sentido de afastados do sentido común, temos que falar, diríalle que me molestan menos que soldos pequenos e roubos impunes, non vaia a saír máis caro o prebe có peixe!

Coma case sempre non lle falta razón, don Manoel. Todo iso molestoume, pero se teño que ser sincero o que me fixo levantar do asento para non ter que ir canda eles, foi cando afirmaron impávidos que calquera Estado que pretenda chamarse democrático, debera de prohibir certos partidos políticos e meter inmediatamente no cárcere aos seus membros. Non don Manoel, non! Nun Estado democrático ninguén pode prohibir a ningunha facción política salvo que de forma reiterada e grave esta organización atente contra ese réxime democrático de liberdades; e o de “meter no cárcere inmediatamente” á xente por expresar ás súas opinións, aínda que estas sexan contrarias ás nosas, nos recorda demasiado a tempos non moi afastados.

E mire que lle digo, don Manoel! Eu, sen querer sentar cátedra máis que desa especialidade, que aínda non se imparte en universidade ningunha, de filósofo tabernario, quero lembrarlle as verbas que a escritora británica  Evelyn Beatrice Hall puxo en boca de François-Marie Arouet, máis coñecido como Voltaire :

“Estou en desacordo co que dis, pero defenderei ata a morte o teu dereito para dicilo”