Para Concha e Xaime de Andel

Mire que lle digo do Manoel! Unha libraría mais que pecha! Aínda que, por mor dos poucos cartos que adoitan a soar na miña faldriqueira, son home máis de bibliotecas que de librarías, unha noticia deste xénero dóeme como se me arrincaran os dentes. Que para o meu entender, don Manoel, se as librerías pechan algo non vai ben na nosa sociedade; que se as librarías pechan o mundo faise peor, mais gris, máis parvo, máis incapaz. Pecha a librería Nicolás de Moya, da rúa Carretas de Madrid, que levaba aberta dende 1862; pecha Semuret de Zamora despois de 118 anos de servizo á cultura; pecha Ortiz de Jaén, vinte anos no mesmo labor; e en Zaragoza pecha Los Portadores de sueños que non foron quen de soñar máis que 14 anos! E agora a nosa Andel anuncia tamén a necesidade de pechar ás súas portas.

Ben certo é que o de Andel era unha acrobacia do “máis difícil aínda”. Unha libraría de fondo dedicada en exclusiva ao libro galego e portugués! Pero Concha e Xaime demostraron durante vinte anos que tal fazaña era posible! Agora os atrancos son demasiados e cando non se pode vivir do que un ama compre procurar novos camiños; deixádenos orfos e queixámonos; e ata convocamos a un coros de choradeiras, que xa se sabe que son unhas mestras na arte de incitar ao pranto, que é mais doado queixarse do pouco que coidan a cultura ás institucións que recoñecer que a maior parte da responsabilidade dese peche é nosa; que se queres que haxa librerías no teu barrio o mellor que podes facer é comprar libros nelas, que, polo menos nunha sociedade como a que vivimos, compre vender moitos libros para que un proxecto deste tipo sexa viable.

Teño por Andel un especial agarimo. Non en van foi o espazo no que un bandiño de marabillosos amigos, Isabel, Begoña, Antonio, Anxo, Xisco, a súa netiña Lucía co Miguel Angel como mestre de cerimonias, celebraron con verbas e música a estrea do libro no que vostede recolleu as nosas conversas, e que deu en chamar as Crónicas dun filósofo tabernario. Filósofo tabernario! Non é pouco! Se algo son, don Manoel, é un bo afeccionado ao palique, defensor afervoado dese vicio que non pode ser solitario da conversa. Pode ser que os meus parrafeos parezan filosóficos pero so no sentido de amor á sabedoría, que sempre mantiven co latino que “primum vivere deinde philosophari”, ou aínda mais primum bivere, (un grolo deste gorentoso monterrei), e deinde philosophari pero so cando a ocasión e a compaña o tolera.

E mire que lle digo, don Manoel! Hoxe que calquera que teña móbil é fotógrafo ou cineasta, calquera que teña un editor de música compositor, todo o mundo pode ser, se lle peta, novelista ou poeta, ou, como no meu caso, filósofo. Que non digo eu que tal cousa sexa mala en se mesma, pero si que, por mor das redes sociais, chega á os que nelas están unha tan desmedida avalancha de contidos, mais ou menos artísticos, que non temos nin a máis mínima posibilidade de poder chegar a separar o grao da palla. Así que se non lle resulta molesto, quero mellor esoutro de mariñeiro con moita mar nos ollos para me definir, e chamemos a un ebanista para facer os mobles, a un electricista para manexar tan perigosa enerxía, e aos médicos para intentar reparar o noso corpo cando ten unha avaría. E procuremos a uns libreiros como Concha e Xaime para nos aconsellar nas lecturas, que compre achegarse ós mellores como as abellas ás flores para facer o mellor mel.

Unha terra ben labrada,

si lle dan ben o labor;

colléndolle ben o froito

cada vez o da mellor.

De volta da ruada

Mire que lle digo, don Manoel! Non. Non foi aquela de Santa María de Barbeiros a única ocasión na que o Arghimiro tivo encontros coas xentes do máis alá; ou polo menos iso nos contou, que xa sabe vostede que na taberna do Mincha somos máis de un aqueles aos que o viño de Monterrei da Fina céibanos o bisté! E o noso Arghimiro, coma boa parte das xentes de Ordes, ten unha rara querenza coas igrexas e os aparecidos. Ou sendo leais coma os cans, non tan sorprendente, que os máis dos galegos somos unha amálgama de católicos por obrigación e pagáns por convicción, asoballados sempre por unha igrexa militante ben disposta a romper a crisma a golpes de crucifixo a aqueles que non son, no seu escrupuloso parecer, abondo afervoados.

A cousa é que froito, ben sexa, no parecer de uns, da abundancia de misas de defuntos, ben sexa, no parecer dos outros, da maior iluminación e asfaltado dos camiños, cada día hai menos encontros coa procesión de almas en pena que percorre de noite as vereas e carreiros, e que algúns dan en chamar a santa compaña. Digo algúns, don Manoel, porque algúns outros chamámoslle estantiga ou estadea, que o de santa compaña é, no noso parecer, unha mala tradución do latín "sanctam cum pania", "os que comen do mesmo pan", referíndose ao convite funeral de ánimas e vivos, ese banquete de cuxos manxares cómpre non comer en ningún caso para non que quedar enmeigados; aínda que si finxir que se come das viandas ofrecidas polas ánimas, que os mortos andan moi espelidos na vixilancia do proceder dos convidados para poder levalos canda eles en procesión. Costume este que se pode engadir á vella sentenza que afirma que sogra e nora, can e gato, non comen no mesmo prato.

Penso que xa lle explicara, xa tempo vai alá, que o noso Arghimiro era un xan, unha daquelas persoas que tiñan o natural de ver as pantasmas coma se foran xente viva, cousa que, se temos que crer as nosas avoas, ten algo que ver cun credo mal rezado polo padriño no seu bautismo. O que non é tan habitual nesta xente aluarada é o que ocorríalle ao Arghimiro que, ademais de ver as pantasmas coma se foran xente viva, vía á xente viva coma se foran pantasmas. Por isto non é estraño que o noso camarada de troulas tivera un encontro cun fato de xentes de corpos brancos e rostros pálidos, que déronlle que matinar e cuxa historia paso a contar.

Un dia, vai desto xa uns poucos anos, era eu aínda un rapaz de mocear -comezou a súa contada o Arghimiro despois de mollar a palleta cun bo grolo de viño- volvía eu cos meus amigos dunha ruada en Cerceda, unha das parroquias das Encrobas, de onde era o meu amigo Venancio, cando para a miña desgraza tiven un destes encontros. Recordo que a festa non se nos dera moi ben, que había poucos remedios naquela botica, máis galiñas que pitas no torreiro e máis soltos que agarrados no baile, que o cura de Cerceda andaba máis atento a virtude allea do que andara nunca á propia. Todos beberamos un pouco máis da sede que tiñamos que apagar, e moito máis do que a prudencia aconsella; ao principio da festa para afogar a timidez, despois para alimentar a alegría e finalmente como anestesia, pasaramos de alegre a chispo, de calcado a caneco e de peneque a  borrachón.

A ruada remata cedo e os pendellos e tabernas pechan as portas e recollen as mercancías. Cómpre coller o camiño de volta a casa que aínda teñen por diante unha boa camiñada. Conta o Arghimiro baixando moito a voz, como se non quixera que a Fina lle escoitara, que algo do que comeu na feira debeulle sentar mal que mentres baila vai botando peidos coma foguetes un día dunha festa. Ao pouco de andar sinte que os gases fanlle renxer as tripas como os dentes dun can enrabiado, e receando que se lles abre a porta poda saír do intestino algún estado máis da materia que o desexado, pide aos seus compañeiros que lle agarden un momento que vai facer os mandados do seu ventre; pero o resto da tropa non lle fai caso e aceleran o paso entre chanzas e risadas.

Tiña eu razón –di o Arghimiro- de non querer aliviar sen máis a presión intestinal. Poñerse en crequenas e escagarriarme como unha billa foi todo un. Cando por fin din rematado o labor de estercar o prado e puiden subir os pantalóns cunha certa seguridade ía alá moito tempo que as voces dos meus compañeiros de troula se perderan na mesta noite. A congostra era ben estreita, e coa pouca chuvia que caera estaba feita un lamazal; para máis inri a lúa acazapárase detrás dunha nube e a pouca luz que aínda me permitía orientarme esvaeceu, co que a posibilidade de rachar unha perna na andaina fíxose case certeza. Sorte que non moi lonxe de onde estaba unha raiola de lúa deu de cheo, como se me fixera unha chiscadela, a pedra dun cruceiro; nunha carreiriña de can cheguei ata a encrucillada onde erguíase a cruz; no o estado da miña cabeza, despois dos acontecementos antes relatados, non era como para acertar cal dos camiños levábame a casa, así que non quedoume outra que sentar nun dos chanzos do cruceiro e agardar que os compañeiros, ao decatarse da miña ausencia, regresen a por min.

Conta o Arghimiro que os últimos acontecementos o deixaran un pouco derreado; senta no pedestal, fai un vurullo coa chaqueta para non mancar a cabeza co varal do cruceiro e, ao pouco, a canseira e os restos do viño completan o traballo e queda durmido. Cando estaba no mellor do sono un frío súpeto faille espertar; ao lonxe, na escuridade e entre a brétema, pode percibir o arrandear das luces dunhas candeas, e o vento que ven de levantarse tráelle o cheiro agre do sebo ao se queimar. Arghimiro ten que fregar os ollos dúas veces, para tirar as lagañas dos ollos aínda pegañentos e convencerse de que non está a soñar, e que dúas ringleiras de camiñantes se achegan canda el. Todos visten unha especie de saión branco e raído cunha carapucha tapándolles a testa e levan un cirio aceso na man.

Tras un primeiro calafrío de terror, e despexado xa o intelecto das brétemas do alcohol, barrena, pensa e cavila na posibilidade de que os seus compañeiros de troula, sabedores da súa afección polas cousas do máis alá, argallaran esta andrómena coa que pretenden darlle un susto de morte e rir a cachón arrogañando o beizo coma os coellos co seu terror pánico; así que, posto de pé nas gradas do cruceiro, diríxese á comitiva a grandes voces:

-          Xocas, Ferreira, Fuco, mira que estades ridículos con esas sabas vellas! Ollo co que facedes, que ningún de vos ten moitas habilidades cós cirios e ides queimar ao de diante!

A procesión seguiu avanzando silandeira, mentres os berros de Arghimiro pasaban do recriminatorio ao directamente aldraxante.

-          Pailáns, desgraciados, que sodes máis noxentos que as lesmas! A quen pensades enganar vestidos desa fasquía? Ide por aí a rirvos doutro, que a min non ma dades!

Cando o cortexo está xa máis preto, Arghimiro recoñece ao seu fronte a Venancio, e decátase de que ten a cara esbrancuxada e macilenta como se houbera vomitado ata o primeiro leite, e que leva nas mans unha cruz toda escangallada e de tan pouco xeito que talmente parecía feita con dúas táboas dunha caixa de peixe.

-          E ti Venancio! Que non deches atopado unha saba para te disfrazar como os teus compañeiros?

Entón o Venancio ao escoitar o seu nome cravou os ollos de fite no Arghimiro e sen despegar os beizos berroulle cunha voz cavernosa que non semellaba saír de humana gorxa.

-          Non cacarexes tanto, langrán. Que se non estiveras nas escadas do cruceiro ía pasarche esta maldita cruz e terías que seguir coa estadea ata que non atoparas algún outro que cha levara.

Conta o Arghimiro que tal medo meteulle no corpo a resposta do Venancio que non quedou no cruceiro nin un intre máis para comprobar se o da comparsa era broma ou realidade, saíndo de alí como gato polas brasas, tremendo coma unha xostra e dando cos talóns no cu do lixeiro que corría, sen ollar atrás nin coller folgos para dar un ai.

E mire que lle digo, don Manoel! Eu non acredito nin nego da certeza do conto, pero o noso Arghimiro quedaba máis serio que un frade de pau cando contaba que pouco despois do incidente no cruceiro, o Venancio collera non sei ben se unha tirícia ou un cólico miserere e que, como manda a tradición da estadea, nuns meses morreu de morte morrida, que non de morte matada.

Indo eu para Cerceda

Saíume a morte ao camiño;

deixei dito me enterraran

nunha bodega de viño.