Ti contando nas estrelas.

A mala nova axiña chega. Soubemos, mira ti!, as novas do levantamento dos militares polo sermón de don José na misa do domingo. Daquela prédica incendiaria na que o crego xuntaba as serpes que se arrastran polo chan, a liberdade mal entendida e as forzas infernais que queren esganar á patria, quedei tan só coa parte dos militares católicos que se alzaran para esmagar a hidra do comunismo. E non polo da hidra, que non sabía que caste de animal era, senón polo dos militares católicos que se alzaran, que desa estirpe de alzamentos estaba ben avisada.

Nunca tan largo se me fixera o tempo que vai dende o final da homilía ata o ite missa est, para saíres da igrexa e contarlle o que escoitara ao meu João, que esperábame, como o resto dos domingos, no adro do templo.

-          Ai meu rapaz! – díxenlle nada mais ollalo – Moito me temo que aquilo de que me falaches xa estea ao caer!

Non tiven necesidade de contarlle moito mais. Todos os obreiros en xeral e os carrilanos en particular, estaban mais que avisados de que o balbordo dos púlpitos e o retrincar de sables era anuncio de treboada, e que a mobilización e a organización obreira eran imprescindibles para parar o golpe. Armas coas que intentalo non tiñan, polo que os mais afoutados colleron camiño cara ao campamento de Santa Bárbara no Padornelo onde se concentraba a meirande parte dos carrilanos, na procura de explosivos e as armas dos Gardas Civís do posto, coas que facer fronte aos golpistas. Alá marcharon namentres as mulleres quedabamos na casas, agardando por eles, con mais medo que ovellas na boca do lobo.

Nada souben de João e os seus compañeiros ata case que unha semana despois, cando os ladridos de alarma dos cans fixéronme espertar dun sono cheo de pesadelos. Eran tres carrilanos portugueses, dous armados cunhas escopetas de caza e o meu João cunha carabina de pequeno calibre chea de ferruxe. Un deles traía unha ferida bastante fea na cabeza que intentaba esconder debaixo dun pano manchado de sangue seca, e os outros dous non tiñan moito mellor aspecto. Despois de comprobar con bicos, abrazos e aloumiños que o meu home viña enteiro, funme para a cociña e recadei os restos que quedaran da cea, un xerro de viño e unhas cuncas.

Entre bocado e grolo, João contoume que a maioría dos traballadores do poboado de Santa Bárbara estiveron dacordo e tomar as armas para apoiar á República. Aproveitando a escuridade da noite, un grupo dos mais comprometidos coa causa forzaron a cancela da polvoreira do campamento e recadaron algo de dinamita e algunhas armas que alí estaban gardadas. Descansaron un pouco ata que amenceu e puideron achegarse ao cuartel da Garda Civil por ver de obter o seu apoio á legalidade vixente. Discutiron; uns poucos estaban a favor; outro, o comandante do posto, en contra; os mais tanto lle tiña. Os carrilanos argumentaron que se non estaban decididamente a favor da República tiñan que requisarlles as armas. Nese intre o comandante ordeou disparar sobre eles. Da refrega, resultaron varios feridos, e algún morto, por ambos bandos, pero o poboado quedou en mans dos obreiros e os gardas que apoiaban, por activa ou por pasiva, á República.

Coas poucas armas e escasa munición que puideran apañar, João e os seus dous amigos tomaron lixeiros como enterro de pobre o camiño de volta a Campobecerros. Polos altos da Venda do Bolaño tiveron un mal encontro cunha partida de sublevados, falanxistas e Garda Civil, cos que cruzaron uns cantos disparos. Un deles deulle na cabeza a Duarte, que así chamábase o ferido, e o hubera de dar morte se o rapaz non tivera tan dura a cachola.

-          Merda de falanxistas! Aos primeiros tiros saíron a fume de carozo como se lles meteran un foguete no cu. Pero o que tiraron sen tan sequera apuntar a pouco nos mata ao Duarte! Imos ter que pensar que teñen, como din eles, a deus do seu lado!

Cando João rematou o seu relato chegou a ocasión de explicarlles que os pobos da contorna deixaran de ser un sitio seguro. Que despois de marchar eles chegaran as partidas de falanxistas, con moitas armas e poucos escrúpulos, e que, axudados polas delacións do párroco, levaran detidos a un grupo de carrilanos dos que, por unha razón ou outra, quedaran no pobo. Carrilanos que ao pouco apareceron asasinados, tirados a vista dos camiñantes nunha cuneta no Lombo do Marco no camiño de Campobecerros a Portocamba.

Custoume mais traballo contarlle o que estaba a pasar á nosa familia. Porque don José metéranos, por mor do noso noivado, na listaxe dos desafectos ao novo réxime, lista que non só incluía a todos aqueles que militaban en partidos e organizacións da Fronte Popular, ou simplemente non votaran polos candidatos do cacique, senón todos aqueles que non eran de ir moito a misa, ou que rifaran con algún deles por unha ou outra razón, ou simplemente tiñan unha xugada de bois, ou unha muller, que cobizaban.

Estar nesa listaxe supoñía entrar nun proceso de acoso que podía empezar con ameazas á familia, seguir cunha palleira que ardía sen razón aparente, un can que aparecía envelenado na eira ou aforcado nun valado, tiros ou pedradas pola noite aos vidros da casa, para rematar na detención dun ou varios membros da familia perseguida, sen que ninguén puidera chegar a saber, si a adiviñar, as razóns da persecución.

João calou, e durante un bo espazo de tempo pareceu perdido nos seus pensamentos, mentres os seus compañeiros ollaban para el de fite en fite, coma agardando ás súas ordes. Ao fin ergueu a testa e falou.

-          Camaradas! Verín e A Gudiña caeron. Se as novas son certas toda Galicia está nas mans do feixismo. Genésio: faite cargo de Duarte; saltade a raia e voltade a Portugal. Para min a loita continúa. Quedo na Galiza, o mais preto que poda da que vai a ser a miña muller.

Non había moito mais que dicir. Genésio e Duarte colleron camiño a Portugal pouco antes do mencer, namentres João e mais eu consumabamos o que a igrexa non quixera bendecir.

Que noite aquela neniña

Que noite aquela do verán

Ti contando nas estrelas

Eu as pedriñas do chan.

Fina continúa o relato dos seus amores.

Daquela, miña filla, poucas diversións tiñamos nas pequenas vilas como a nosa de Campobecerros. Poucas no inverno e algunha mais no verán, que o verán é tempo de faenas comunais, e de mocear ao seu remate con cantos e bailes en fiadas e fiadeiros. Poucos mozos solteiros quedaban na aldea, e poucos mais nas aldeas da contorna, Portocamba, As Eiras, Veiga de Nostre, Venda de Bolaño, Cerdedelo e outras, que tiveran afouteza ou necesidade abondo como para percorrer os longos e escarpados camiños ata un dos nosos seráns, despois dunha esgotadora xornada de traballo, polo que non era raro que houbera tres mulleres para cada home, e sempre moitas mais cantareiras que bailadoras.

O lugar de Cercedelo

é terra de poucos homes,

e aqueles poucos que hai

chámanlles remenda foles.

Entre os mozos que viñan acotío ás nosas fiadas estaba precisamente Farruco, que xa daquela era un rapaz tan laidiño e mirrado que ningunha moza quería bailar con el. Menos a túa nai, que coma sempre foi un pouco mexericas, de mais sensible a laios de cans, queixas de neno e choros de viúva, as veces dáballe mágoa miralo so, e botaba uns soltos con el. Nunca a cousa pasou de aí, pero xa sabes que ao vilán dádelle o dedo e colleravos a man, e daqueles pos estas lamas, e ao pouco o Farruco, confundindo fariña co farelo, comezou a incomodarme coa súa actitude posesiva e controladora, coma se algunha relación, fora daqueles pouco frecuentes bailes, houbera entre os dous, o que serviu para, aguilloada polas bromas e burlas das amigas, cortar toda relación con el.

Daquela a aldea conservaba unha certa relevancia grazas á súa situación a medio camiño entre A Gudiña e Laza, na verea Real de Castilla, camiño obrigado tanto de rabaños da  transhumancia, peregrinos e tratantes de gando, coma dos galegos que ían ou viñan de segar de Castela. Que como di a cantiga:

Ó pasar a Cruz de Ferro

a Gudiña ben a sei

i agora voume achegando

aos aires de Monterrei.

Todo esa pasaxe de xentes de alá e acolá mantiña con mais fatigas que ledicias a tenda de abarrotes dos teus avós e a taberna de Avelino o Fanchico, ata que, coa a chegada das obras do ferrocarril que tiña que unir a Pobra de Seabra con Ourense,  as cousas cambiaron e o pobo encheuse de obreiros, carrilanos, galegos, andaluces, murcianos e portugueses. E entre todos eles aquel que me roubou o corazón: o teu pai.

Coa chegada de tanta xente de fora as necesidades de aloxamento e comida medraron de xeito tal que o Avelino, que de parvo tiña pouco, virou o negocio como a folla da ulmeira, de taberna a casa de comidas con aloxamento, e trouxo tódolos domingos un grupo de gaiteiros para facer, nun alpendre que tiña ao pe da casa, un baile de tanto prestixio e renome que mesmo viña xente de Verín e aínda mais aló a gasta-los cartos con tanto esforzo gañados.

Bailade, nenas, bailade,

Pasádelo ben na terra,

Que a vida logo se acaba

E a morte logo vos chega.