Mire que lle digo don Manoel! Estaba hoxe, como teño por costume, escoitando a radio cando de súpeto ouzo nela unha canción que leva por título “Montilla”, que eu coñecía na versión do grupo Illapu[1] e que no retrouso di algo así como:
Ahí viene Montilla a dar la pelea
y viene diciendo, morena: la bala chirrea.
Él armó su gente con la artillería
y prendió los fuegos, morena, al Ave María.
E o inmenso poder evocador da música fai que a canción me colla no seu colo
para levarme a un tempo e un espazo xa idos! E nun instante me devolva ao pegañento
calor e o acedo recendo a aceite queimado da máquina do Mar de Labrador, para
nese útero escuro e esvaecido atopar a singular presenza do “negro Pepito”,
un engraxador guineano que tiña ás miñas ordes naquel buque da Casa MAR do que penso
que xa lle falara.
O, por mal nome, “negro Pepito” chegara a Vigo dende o seu Malabo natal,
daquela Santa Isabel, despois de dar no camiño máis de mil reviravoltas que
darían para unha novela do tamaño e o interese da “Historia de Tomás Jones,
o expósito”. E coma as horas da garda na máquina son moitas, eu son
daqueles que ás veces saben escoitar e o engraxador tampouco militaba na grea
dos mudos, deseguida souben da súa boca algunha das cousas daquela vida que
tantos xiros, cambios, voltas e viradas tiña.
Dixen antes que Xosé, que eu nunca quixen utilizar aquel aldraxante alcuño de
“negro Pepito”, nacera en Santa Isabel[2]
na illa Fernando Po. Dixen, e non sei se é de todo certo. Porque, polo menos no
meu recordo, a máis antiga das historias que contou comeza na escola da Misión
que os claretianos[3] tiñan en
Banapá, hoxe un barrio de Malabo, onde estudiou as primeiras letras, pero tal
cousa fala de onde naceu ao coñecemento e non de onde viu a luz primeira.
Contoume Xosé que, malia o total descoñecemento do castelán que tiña ao
ingresar na Misión, berce que foi da obra misioneira claretiana na Guinea Ecuatorial,
zafouse nas materias que tiñan que ver coa lingua, e brillou nas relacionadas co cálculo e as matemáticas, o
que lle deu a oportunidade de ser escollido cando rematou as primeiras letras para
ingresar na prestixiosa escola de carpintería que fundara, e dirixira ata o
1949, Lluís Sagarra, o misioneiro que, aínda sen estudios de arquitectura, foi
autor dos proxectos e director das obras da catedral de Santa Isabel en Malabo,
da igrexa de Batete e dunha chea de construcións de todo tipo na illa de Bioko.
Podo dar fe de que tanto a carpintería en xeral como o cálculo de estruturas en
particular, non tiñan segredos para o meu engraxador.
E dirá vostede, don Manoel: como un carpinteiro con tales habilidades chega
a engraxador nun pesqueiro conxelador? E ten moita razón en preguntalo! Pero éche
o que hai! Tantos anos de descoñecer a nosa propia historia imos coñecer o que
sucedía nunha das máis afastadas das nosas colonias? Creo que xa o puxera sobre
aviso das moitas reviravoltas que deu o Xose para chegar ata a Taberna do
Mincha, e seguro que non faltará ocasión para relatar algunha máis.
Agora, se non lle resulta enfastiado don Manoel, volvamos á máquina do Mar
de Labrador, e aos meus engraxadores. Un que xa coñece, Xosé o “negro Pepito”,
e Mo Tzu ao que chamabamos Mozi, un chinés de procedencia descoñecida que
entendía mal e falaba peor na nosa lingua. Xosé e Mozi non cadran ben en case
que nada. Xosé fala un perfecto castelán, e aínda intenta con xeito adobialo
con algunha expresión en galego, mentres que Mozi ten dificultades para
entender o que se lle manda facer. Xosé é un gran profesional que anda decote
coa orella posta ao que lle contan as máquinas, adiantándose aos seus desexos e
necesidades, mentres que o de Mozi é unha penitencia para el, e para o resto do
persoal de máquinas.
Os erros de Mozi coas máquinas ás que tanto estima Xosé son constantes. Un día que de erro pasa a barbaridade, Xosé intenta intervir para que a avaría non vaia a maiores, e Mozi o aparta con violencia mentres espétalle na súa case que inintelixible fala:
- Fuxe de aí negro fedorento!
Daquela Xosé encolleuse de ombreiros, sorriu amosando aqueles dentes dun
branco ferinte, e púxose a cantar:
El que me dijera negro
yo no me enojo por eso
porque negro tengo el cuero
pero blanco tengo el hueso.
E mire que lle digo don Manoel! Disque os galegos non somos racistas. E
digo eu que todos somos racistas se chega o caso. E como afirmaba no conto das dúas portas do Memorial do Holocausto de Xerusalén, non existe unha porta para as persoas sen prexuízos raciais porque non hai persoas sen
prexuízos raciais. Porque o racismo nace da inseguridade e do
medo ao diferente, e xa sabe que, perdoando a expresión, “o que ten cu ten medo”.
[1] Illapu, cuxo nome no idioma quechua significa raio, é un recoñecido grupo chileno de música de raíz andina, que foi fundado en 1971 na cidade de Antofagasta.
[2] O nome actual da cidade de Santa Isabel é Malabo e o da illa de Fernando Po, Bioko.
[3] Os claretianos, oficialmente Congregación dos Misioneiros
Fillos do Inmaculado Corazón de María, é unha orde misioneira fundada en 1849 polo
arcebispo de Santiago de Cuba e confesor da raíña Isabel II, Antonio María
Claret i Clará.
