Segunda parte do texto
corrixido da carta incluída no testamento hológrafo de Derradeiras vontades de Francisco Vasalo Queixa, industrial da Vila
de Bouzas (Vigo). Completada con algunha cousa que o autor engadiu no exercicio
dos seus dereitos coma tal.
Na xastrería do señor Benigno entraba
moita xente, e raro era o cliente co que o xastre non pegaba o fío da charla,
que era home que gustaba dunha boa conversa tanto coma outros do bo viño, tamén
lector ocasional de libros e mais habitual do periódico dos agraristas de
Basilio Álvarez, La Zarpa. Eu gustaba moito destes parrafeos, porque polo taller
pasaba moita xente moi sabida, que daba xenio escoitalos falar, coas palabras
moi requintadas que eu nunca escoitara pronunciar, e cuxo significado moitas veces
se me escapaba. Deste xeito, botando a orella a pastar mentres cosía, decateime
da enorme extensión que os eidos da miña ignorancia tiñan, e, engaiolado coa
ansia de aprender, en mais dunha ocasión tiven que escoitar a suave reprimenda de
don Benigno, ao que non desagradaba de todo o feito de que quixera cultivar os
campos tantos anos en barbeito.
Un dos clientes que, por unha ou outra
razón, mais frecuentaban a xastrería era un mozo de Verín que viña a ser fillo
dos donos do Balneario de Cabreiroá e neto do seu fundador don José García
Barbón. Fernando Salgueiro, que tal era o seu nome, era un dos que mais disputaban,
porfiaban e rifaban con don Benigno, por mor da defensa que o xastre facía dos
logros da República.
-
Grazas á República temos isto
e estoutro –argumentaba o xastre.
-
Por culpa da República
aquilo e o de mais aló –respondía o señor Salgueiro.
Eu calaba e escoitaba, atento pero sen
tomar partido por ningún dos dous. Un día o señor Salgueiro invitoume a unha
reunión na súa casa en Verín e teño que confesar que o que alí escoitei
gustoume. Enchéronme a cabeza de patria
pan e xustiza, unidade de destino no
universal, superación da loita de
clases e centos de cousas mais que non sei se entendía na súa totalidade.
-
A patria necesita homes
coma ti –díxome o camarada Fernando. E eu despois de moito argallar decidín que
entre deus e o diaño tiña que escoller ao que me tivera mais afecto.
O mes de xullo daquel ano 36 o ruído de sabres era xa atronador. Ás
principais vilas da provincia chegaran telegramas ordenando o rexistro das
sedes do noso Partido e a detención dos seus principais responsables. En Xinzo,
o xefe da falanxe local, Xosé Prieto, non andou listo e caeu preso con
abundante documentación no seu poder. Pero Verín non é Xinzo e distinta sorte tivo
o camarada Fernando Salgueiro, ben pola súa habelencia ben porque a garda civil
o busca sen poñer tampouco moita dedicación no labor. O venres dezasete de
xullo ben de mañanciña, lémbrome coma se fora hoxe, escoito o son dunha buguina
baixo a ventá da miña pensión en Laza. É o camarada Fernando Salgueiro no seu coche.
-
Prepárate! Imos a Vigo –órdea
dende a rúa aínda deserta.
Laveime un pouco como os gatos, metín nunha pequena maleta un pixama limpo
e as cousas de aseo, e deixando o cuarto máis desfeito cá cama do lobo en cinco
minutos estou na rúa.
-
Estes son dous camaradas
de Verín que veñen connosco. – Saudámonos á romana dicindo nosos nomes. Ti ven
aquí adiante canda min. – Di Salgueiro.
Anoitecía cando chegamos á cidade de Vigo. Fernando reservara un par de
habitacións dobres nunha pensión no barrio da estación.
-
Mañá
chega de Coruña un camarada moi importante. Cumpre os anos precisamente este
sábado dezaoito e imos celebrarlle o aniversario. Agora todo o
mundo a durmir que non están as cousas para paseos turísticos – dinos por toda
información.
Recordo que ningún de nos durmiu moito
aquela noite. Non é doado prender o sono nunha cama allea rodeados de ruídos
nunca escoitados, coa canseira da larga viaxe e a tensión nerviosa da
situación! E cando ao fin o sono estaba a piques de pecharnos os ollos chegan as
sereas de fábricas e estaleiros chamando aos obreiros ao traballo! Así que non
houbo mais que erguerse en branco, almorzar frugalmente e coller o tranvía que
nos levaría ata o Hotel Moderno. Conducidos sempre polo camarada Fernando
chegamos á recepción do hotel no que, camaradas si pero a fin de contas de
clases diferentes, se hospedara o home cuxo aniversario viñamos a celebrar.
-
¡Por favor! ¿Puede Vd. avisar a don José Pasaván que están aquí unos amigos
que vienen a saludarle?
-
¡Estoy aquí Fernando! ¡Siempre tan puntual!
¿Quiénes son los camaradas que te acompañan?
O camarada Fernando fixo as
presentacións solicitadas e sen mais cerimonia collemos camiño para o lugar de
reunión cos camaradas de Vigo: un café da rúa Urzáiz, ao que chamaban o Derby, se mal non me acordo. Sentamos nunha mesa escondida no fondo do local. O
camareiro toma a comanda e o camarada o que ata entón chamáramos José Pasaván a palabra.
-
¡Camaradas de Vigo! Mi nombre es Manuel
Hedilla, y os hablo en nombre del general Emilio Mola y la Junta de Defensa
Nacional. El Ejército se ha alzado en África. ¡El día ha llegado! Las hordas
marxistas tendrán su merecido castigo. Es misión de cada uno de vosotros ayudar,
aún a riesgo de vuestra vida, al triunfo del Alzamiento. El camarada Enrique
asume la jefatura provisional de la Falange en Vigo.
Alí deuse por rematada a reunión e marchamos
de volta para Verín. No viaxe Fernando Salgueiro cóntanos que Hedilla ten esa mesma tarde unha reunión co
Capitán José Pavón, o axudante do Comandante da Praza, Felipe Sánchez Rodríguez,
e que ese mesmo día, ou ao seguinte, que non lémbrome ben, en toda España
leranse nas principais prazas o Bando coa proclamación do estado de guerra.
Cando chegamos a Verín o domingo 19 a
vila estaba nun estado de excitación, por mor das noticias da sublevación do
Exército do Norte de África contra o Goberno da República que o administrador
do Balneario de Sousas, difundiran polos altofalantes da megafonía do
balneario, en conexión con Radio Madrid. Xinzo é nosa. Verín e a Gudiña, zonas
de forte afiliación sindical quedan en mans da República. Pero por pouco tempo
porque, para a nosa fortuna, a república ten mais medo dos obreiros que dos
sublevados, e négalle as armas aos poucos que podían facernos fronte. A
resistencia esmorece e Tui e A Gudiña son os derradeiros focos de resistencia
armada.
Da noite para a mañá todo o mundo quería
ser falanxista. Xa non soamente os elementos da burguesía local e os militantes
dos partidos da dereita, senón moitos obreiros e labregos, e unha chea de cenetistas e ugetistas arrepentidos. Todos eles mais falanxistas e mais adictos
ó novo réxime que nos mesmos. Se meses antes non xuntabamos unha ducia entre militantes
e simpatizantes, a finais de mes tiñamos para mais dunha centuria. Entón
comezou o horror.
O amigo, o veciño, o compañeiro de onte
era o estranxeiro, o estraño, o inimigo, o que carecía de dereitos en absoluto,
o que estaba fóra da comunidade, o can arrabiado que compre matar. A conservación
do novo Estado é incompatible coa súa; é preciso que uno dos dous pereza, e
cando se dá morte ao culpable se actúa en nome da defensa da sociedade. Os
procedementos, o xuízo, son o de menos: non hai que pensar cando a Patria está
en perigo! Soamente obedecer! Non chega con vencer hoxe; non chega con matar ao
vencido. A hidra comunista ten moitas cabezas e compre cortalas todas! Nos
ollos da muller e dos fillos dos paseados
se esconde inimigo que nos enfrontará no futuro. Nos somos os cirurxiáns do
corpo social: cando unha parte está necrosada é imprescindible cortar tamén
parte da carne san para evitar que se propague. Todo isto aprendín; todo isto
repetín; todo isto crin! Pero cando tes tanto sangue inocente nas mans, tantas
olladas de horror chantadas na alma as arredas da ideoloxía valen de ben pouco
cando a conciencia dáche alcance!
Coma sempre dirás que falo e falo e non
digo nada. Dou voltas e voltas para non chegar ao momento terrible que é o
único que é do teu e o meu interese. O día que don José Rivada, o párroco de
Campobecerros mandoume un recado por un propio.
-
Ai Francisco, Francisco!
Pouco che vexo pola igrexa! –díxome coa súa fala de raposo.
-
Don Jose, Cristo está en
todas partes! Non hai por qué vir acó a buscalo.
-
Vaites, vaites! Moitos
latíns aprendiches dende que andas con don Fernando!
-
Todo se apega, don José.
Mandoume chamar …
-
Certo, certo! Ben sei que
os soldados de Cristo tedes moito quefacer nestes tempos. Pois mira ti!
Precisamente diso quero falarche. Lémbraste do João, o gaiteiro portugués que roubouche a noiva?
-
Nada meu se levou, que a
Fina non era miña –respondinlle eu cada vez mais alporizado.
-
Anda no monte cunha partida
de delincuentes. Pero eu sei o día que vai baixar a falar comigo. Non tes mais
que apostarte na sancristía e dende alí non podes fallar o disparo que eu o
porei a xeito para que o alcances con seguridade.
Calei. Calei e
quedei canda o párroco en troques de saír da igrexa coma un can cando lle atan
unha lata ó rabo. Ben sabía eu de onde saía o seu coñecemento da data na que o João se vería en segredo co cura, e aquela
normalidade coa que un home deus planificaba
un asasinato a sangue fría podrecíame as entrañas.
Entón tomei a
decisión: ninguén mais sabería nada do que don José me contara. O teu João baixaría do monte, falaría co cura o que
tivera que falar e volvería ao monte sen que nada sucedera. Ti seguirías o
camiño que libremente escolleras, e o seguirías grazas a mín, ao Farruco, co que sempre fuches boa, pero
a quen non pudiches amar. Non sabes querida esposa o felíz que me fixo saber
que, malia todo, aínda era quen de atopar no meu peito un leve remol de
humanidade.
Parvo de min! Non
sabía que o pensamento de don José era tan dereito coma a rabela dun arado, e
que cando eu ía don José xa fixera o camiño de ida e volta catro veces! O cura
leera nos meus ollos as miñas intencións e deu noticia da cita do gaiteiro a
outro camarada da escuadra, con menos escrúpulos ca min. E cando viñeron a por ti
e os teus como encubridores dun fuxido quixo a sorte que estivera eu tomando
uns netos na do Fanchico, que está
ben preto da vosa casa, e que formaran escándalo abondo como para decatarme do
que estaba a pasar. Nun lostrego estaba, pistola en man, na trastenda.
-
Caguen
sos! –berrei como un condenado- Fora as mans desa moza ou acabo a tiros con
todos vos! Que vides a facer acó?
-
Vimos
deter a esta muller por ser a muller dun delincuente.
-
Esa
muller e o fillo que leva no ventre son meus.
-
Non
son esas nosas noticias, camarada! Esta muller escondeu a un fuxido perigoso. Sabémolo
de boa fonte!
-
Xa
sei eu de que fonte bebestes! Esta muller é miña e morra o conto! E se tedes
dúbidas consultades ao camarada Fernando Salgueiro.
E, miña esposa querida, iso era canto tiña que che contar. Como foron os
tristes acontecementos que che levaron a viúva antes de te casar. A resposta
que nunca che din ao que nunca me preguntaches. Que nada tiven que ver coa
morte do teu João. Que fun un mais daqueles asasinos que nos anos da guerra acabaron con
moitos inocentes para construír unha nova España que pensabamos mellor. Que
grazas a ser un deles puiden salvarche a ti e aos teus da morte e que, de
poder, o houbera salvado tamén a el, aínda que non fora mais que por verte de
novo rir feliz.
Xúrocho, agora que a sombriza morte está a agardar por min arrimada á súa
gadaña, polas dúas mellores cousas das que a vida deixoume gozar: á túa vida canda
min e a filla á que tanto quixen entón, e quero hoxe que a morte arríncame do
voso lado, aínda mais.
Quén me dera o escoitar
dar un ai á miña filla
que dixera, ai meu pai!
E se ouvira alá enriba