Moito de gheada e mais de seseo

Mire que lle digo, don Manoel! Na taberna do Mincha, igual que no resto dos lugares de encontro do Bouzas dos anos cincuenta, a mais da xente utilizaba para falar aos seus iguais ese galego noso das Rías Baixas, con moito de gheada e mais de seseo, adobiado de termos e expresións mariñeiras, cunha miguiña de castelán e algunha que outra palabra de procedencia inglesa como croques por berberechos ou expresión como o de cruzar a ría a fulespín.

Estou a falar dos cincuenta, anos nos que os autores das prédicas do “Hable bien. Sea patriota. No sea bárbaro” xa chegaran á conclusión de que, por moito que mallaran no lombo daquelas xentes non conseguirían que deixaran de falar el español de xeito tan peculiar, e que as desfeitas que perpetraban coa lingua de Cervantes non eran debidas a falta de patriotismo senón de luces, porque eran xentes sen educación nin cultura, e o contido das súas cacholas tampouco lles daba para moito mais. Así que “Viva España y la disciplina y nuestro idioma cervantino” pero con esta xente todo esforzo é inútil, e mellor dedicar os nosos fervores a tarefas de mais alto alento.

E se falares na taberna do Mincha tratamos, cousa de comentar eran os de Fina e Farruco coa súa filla Sefa, non tanto pola ausencia dos atributos antes citados na pronuncia do galego, nas terras de Monterrei non hai nin unha nin outro, senón polo feito de que o idioma utilizado para dirixirse a ela era, invariablemente, o castelán. Ou, para ser mais precisos, o castrapo que a mais non chegaban no seu afán de parecer ilustrados. Era cousa de ver como, sen case que se decatar, pasaban de falar cos clientes ou parrafear entre eles en galego a darlle á Sefa calquera indicación ou aínda berro de advertencia en castelán!

Seguro, don Manoel, que o que lle conto non ten nada de novo para vostede, que, aínda que non no seu caso, que ben sei que vostede ven de familia castelán falante, o terá observado a cotío ao seu redor. E, ao mellor, tamén se terá preguntado cómo foi o proceso polo que chegamos a convencernos a nos mesmos de que o galego é unha lingua inculta que non val mais que para falarlle ás vacas, e, pola contra, o castelán é a da xente normal, da xente con educación, a lingua que compre saber para medrar na vida! Lingua proletaria do meu pobo, dixo o poeta, e quen sabe se ese é o problema, que asociamos o uso do galego á miseria, e deixamos de falarllo aos nosos fillos porque queremos para eles o mellor, que triúnfen na vida, e para ese labor o galego é mais baldón que honra, mais atranco que axuda! Chegar a un determinado nivel social implica para esas xentes o abandono do galego.

Veume agora as mentes o que contoume o outro día a Laura, a rapariga da que xa lle falara que ten un posto de peixe no Mercado de Bouzas. Laura adoita non facer caso das rexoubas e cubilladas das clientas, pero desta tivo confirmación de seu! A cousa vai de dona Ascensión, unha rapaza ben farruca que casou cun vellote maragato de moitos cartos. O seu ascenso social e o repudio da fala dos seus devanceiros foi todo un. O problema é que o novo idioma que pretendes usar ten as súas propias regras e vocabulario! Así que non é de estrañar que o día de autos, cando quixo interesarse polo prezo do peixe que lle enchera o ollo no posto do mercado de abastos de Bouzas, lle saíra a expresión que tanto fixo rir a Laura.

-          Mira que te digo Laura! A como tienes hoy el ojomuel?   

Si don Manoel. Os verdadeiros responsables do problema da lingua galega somos nos mesmos! Que se fora certo o relato que nos venden algúns no que toda a responsabilidade do pouco emprego que ao galego lle damos a cotío, é dos Reis Caóticos e de Franco a partes iguais, a lingua estaría a salvo! Porque tanto Franco como os católicos reis fai anos que dormen o sono sen acougo dos tiranos. Somos nos cando comezamos falándolle en castelán aos descoñecidos, cando empregamos o galego so para algunhas das nosas relacións, cando abandonamos o galego á primeira dificultade, cando non forzamos a respondernos en galego aos que teñen o deber de utilizalo.

E mire que lle digo, don Manoel. Cando a Sefa enfermou de Alzheimer e a doenza a fixo regresar á mocidade onde moraban as mais fondas das súas lembranzas, esqueceu o castelán e volveu a falar á súa filla Fina como cando a tiña no colo. Ceibe xa de medos, de desconfianzas, de ambicións, de finximentos, esquecida de toda outra consideración que non fora o amor á súa filla. Cantándolle miudiño unha cántiga.

Dáme da pera que comes,

Da mazá, un bocadiño;

dáme da boca unha fala,

do corazón un cariño.

Meu caldo, meu grelo!

Mire que lle digo, don Manoel! Temos cinco dedos na man e ningún deles é igual. Todo o que de pequeno e mirrado tiña o Farruco o tiña o seu irmán Antón de groso e desmedido no xantar e beber. Non sei ben se coma din, o nome fai á persoa ou a persoa fai o nome, pero o de Antón éralle ao irmán do Mincha moi ben acaído. Tanto que aínda nun pobo como Bouzas, experto como poucos en alcumar, aínda non foran quen de poñerlle mellor adeallo, que o noso Antón era talmente como o porquiño de tal nome, que anda solto polas rúas sen mais actividade coñecida que comer e beber de todo o que lle dan os veciños do lugar.

Antón, como outra moita xente nesta nosa terra, era da confraría dos adoradores do porco, e aínda que non facía desprezo dun bo polbo, ou uns chinchos fritidos, a súa comida cotiá tiña que conter, queiras que non queiras, un bo prato de tal manxar. Morro, orella, cacheira, raxo, solombo ou lacón, calquera parte do cocho era boa para o Antón sempre que as patacas non faltaran!

E de sobremesa, era de tódolos taberneiros sabido, un caldo. De verza ou de grelo se era o tempo, que un caldiño para rematar o xantar quenta o bandullo e mellora a dixestión. Tanta era a afección do noso Antón ao caldo, que algúns contaban, xurando que tal cousa sucedera na de Euloxio, na da Maruxa ou na de Pinzás, que niso non había acordo, que un día que faltou o caldo foi comerlle a encaldada aos marranchos.

Mais, como ben sabemos os que compartimos tal afección, o proceso de dixestión das receitas tradicionais, e o caldo de nabiza de xeito especial, provocan no común dos mortais fenómenos de  meteorismo asociados, como explican os expertos, aos procesos de  fermentación provocados polas bacterias que compoñen a flora intestinal. Se a isto engadimos a cantidade de aire tomado de forma natural na mecánica de sorber o caldo dunha culler, teremos unha pequena idea do volume de gases que poden chegar a estar presentes no tracto intestinal dunha persoa normal e, cunha sinxela multiplicación, o que o Antón podía chegar a acumular de hidróxeno, dióxido de carbono, e outros gases mais perigosos como o metano e os derivados do xofre.

A cousa é, que unha noite na que o Antón saía dunha paparota mais cargado que un vello gaiteiro, tivo un mal encontro coa parella de garda civil.

-          ¿Alto, quién va? –di o garda con voz baril.

-          Son o Antón, ho! Que sodes parvos ou estades cegos?

-          ¡Identificación! –berra o número, xa un pouco anoxado

Daquela o Antón, un pouco farto xa da situación, responde cun peido descomunal.

-          Aí a tedes. E ademais con firma!

E, mire que lle digo, don Manoel! Os gardas, que non eran de aquí, ben se deixa ver, levaron ao Antón ao cuartelillo, pero cando lle contaron os motivos da detención ao comandante do posto o home, que si era de aquí, non puido parar de rir ata dez minutos despois. Ben é certo que, para que a autoridade dos gardas non quedara menoscabada, o comandante do posto fixo entrar ao Antón nun calabozo, pero tomando a precaución de non pechar a porta, achegar a cela dúas cadeiras e unha botella de licor café que lle trouxeran de Toén, da que, di a veciñanza que nestas vilas sábeno todo, ao amencer xa non quedaba nin pinga mentres cantaban aquilo de:

Meu caldo, meu grelo

Teño un gran pracer en velo!

Nada hai mais rico co caldo,

Co caldo do grelo, do grelo do nabo!

O que Farruco contoulle á súa muller (despois de morto). (2)

Segunda parte do texto corrixido da carta incluída no testamento hológrafo de Derradeiras vontades de Francisco Vasalo Queixa, industrial da Vila de Bouzas (Vigo). Completada con algunha cousa que o autor engadiu no exercicio dos seus dereitos coma tal.

Na xastrería do señor Benigno entraba moita xente, e raro era o cliente co que o xastre non pegaba o fío da charla, que era home que gustaba dunha boa conversa tanto coma outros do bo viño, tamén lector ocasional de libros e mais habitual do periódico dos agraristas de Basilio Álvarez, La Zarpa. Eu gustaba moito destes parrafeos, porque polo taller pasaba moita xente moi sabida, que daba xenio escoitalos falar, coas palabras moi requintadas que eu nunca escoitara pronunciar, e cuxo significado moitas veces se me escapaba. Deste xeito, botando a orella a pastar mentres cosía, decateime da enorme extensión que os eidos da miña ignorancia tiñan, e, engaiolado coa ansia de aprender, en mais dunha ocasión tiven que escoitar a suave reprimenda de don Benigno, ao que non desagradaba de todo o feito de que quixera cultivar os campos tantos anos en barbeito.

Un dos clientes que, por unha ou outra razón, mais frecuentaban a xastrería era un mozo de Verín que viña a ser fillo dos donos do Balneario de Cabreiroá e neto do seu fundador don José García Barbón. Fernando Salgueiro, que tal era o seu nome, era un dos que mais disputaban, porfiaban e rifaban con don Benigno, por mor da defensa que o xastre facía dos logros da República.

-          Grazas á República temos isto e estoutro –argumentaba o xastre.

-          Por culpa da República aquilo e o de mais aló –respondía o señor Salgueiro.

Eu calaba e escoitaba, atento pero sen tomar partido por ningún dos dous. Un día o señor Salgueiro invitoume a unha reunión na súa casa en Verín e teño que confesar que o que alí escoitei gustoume. Enchéronme a cabeza de patria pan e xustiza, unidade de destino no universal, superación da loita de clases e centos de cousas mais que non sei se entendía na súa totalidade.

-          A patria necesita homes coma ti –díxome o camarada Fernando. E eu despois de moito argallar decidín que entre deus e o diaño tiña que escoller ao que me tivera mais afecto.

O mes de xullo daquel ano 36 o ruído de sabres era xa atronador. Ás principais vilas da provincia chegaran telegramas ordenando o rexistro das sedes do noso Partido e a detención dos seus principais responsables. En Xinzo, o xefe da falanxe local, Xosé Prieto, non andou listo e caeu preso con abundante documentación no seu poder. Pero Verín non é Xinzo e distinta sorte tivo o camarada Fernando Salgueiro, ben pola súa habelencia ben porque a garda civil o busca sen poñer tampouco moita dedicación no labor. O venres dezasete de xullo ben de mañanciña, lémbrome coma se fora hoxe, escoito o son dunha buguina baixo a ventá da miña pensión en Laza. É o camarada Fernando Salgueiro no seu coche.

-          Prepárate! Imos a Vigo –órdea dende a rúa aínda deserta.

Laveime un pouco como os gatos, metín nunha pequena maleta un pixama limpo e as cousas de aseo, e deixando o cuarto máis desfeito cá cama do lobo en cinco minutos estou na rúa.

-          Estes son dous camaradas de Verín que veñen connosco. – Saudámonos á romana dicindo nosos nomes. Ti ven aquí adiante canda min. – Di Salgueiro.

Anoitecía cando chegamos á cidade de Vigo. Fernando reservara un par de habitacións dobres nunha pensión no barrio da estación.

-          Mañá chega de Coruña un camarada moi importante. Cumpre os anos precisamente este sábado dezaoito e imos celebrarlle o aniversario. Agora todo o mundo a durmir que non están as cousas para paseos turísticos – dinos por toda información.

Recordo que ningún de nos durmiu moito aquela noite. Non é doado prender o sono nunha cama allea rodeados de ruídos nunca escoitados, coa canseira da larga viaxe e a tensión nerviosa da situación! E cando ao fin o sono estaba a piques de pecharnos os ollos chegan as sereas de fábricas e estaleiros chamando aos obreiros ao traballo! Así que non houbo mais que erguerse en branco, almorzar frugalmente e coller o tranvía que nos levaría ata o Hotel Moderno. Conducidos sempre polo camarada Fernando chegamos á recepción do hotel no que, camaradas si pero a fin de contas de clases diferentes, se hospedara o home cuxo aniversario viñamos a celebrar.

-          ¡Por favor! ¿Puede Vd. avisar a don José Pasaván que están aquí unos amigos que vienen a saludarle?

-          ¡Estoy aquí Fernando! ¡Siempre tan puntual! ¿Quiénes son los camaradas que te acompañan?

O camarada Fernando fixo as presentacións solicitadas e sen mais cerimonia collemos camiño para o lugar de reunión cos camaradas de Vigo: un café da rúa Urzáiz, ao que chamaban o Derby, se mal non me acordo. Sentamos nunha mesa escondida no fondo do local. O camareiro toma a comanda e o camarada o que ata entón chamáramos José Pasaván a palabra.

-          ¡Camaradas de Vigo! Mi nombre es Manuel Hedilla, y os hablo en nombre del general Emilio Mola y la Junta de Defensa Nacional. El Ejército se ha alzado en África. ¡El día ha llegado! Las hordas marxistas tendrán su merecido castigo. Es misión de cada uno de vosotros ayudar, aún a riesgo de vuestra vida, al triunfo del Alzamiento. El camarada Enrique asume la jefatura provisional de la Falange en Vigo.

Alí deuse por rematada a reunión e marchamos de volta para Verín. No viaxe Fernando Salgueiro cóntanos que Hedilla ten esa mesma tarde unha reunión co Capitán José Pavón, o axudante do Comandante da Praza, Felipe Sánchez Rodríguez, e que ese mesmo día, ou ao seguinte, que non lémbrome ben, en toda España leranse nas principais prazas o Bando coa proclamación do estado de guerra.

Cando chegamos a Verín o domingo 19 a vila estaba nun estado de excitación, por mor das noticias da sublevación do Exército do Norte de África contra o Goberno da República que o administrador do Balneario de Sousas, difundiran polos altofalantes da megafonía do balneario, en conexión con Radio Madrid. Xinzo é nosa. Verín e a Gudiña, zonas de forte afiliación sindical quedan en mans da República. Pero por pouco tempo porque, para a nosa fortuna, a república ten mais medo dos obreiros que dos sublevados, e négalle as armas aos poucos que podían facernos fronte. A resistencia esmorece e Tui e A Gudiña son os derradeiros focos de resistencia armada.

Da noite para a mañá todo o mundo quería ser falanxista. Xa non soamente os elementos da burguesía local e os militantes dos partidos da dereita, senón moitos obreiros e labregos, e unha chea de cenetistas e ugetistas arrepentidos. Todos eles mais falanxistas e mais adictos ó novo réxime que nos mesmos. Se meses antes non xuntabamos unha ducia entre militantes e simpatizantes, a finais de mes tiñamos para mais dunha centuria. Entón comezou o horror.

O amigo, o veciño, o compañeiro de onte era o estranxeiro, o estraño, o inimigo, o que carecía de dereitos en absoluto, o que estaba fóra da comunidade, o can arrabiado que compre matar. A conservación do novo Estado é incompatible coa súa; é preciso que uno dos dous pereza, e cando se dá morte ao culpable se actúa en nome da defensa da sociedade. Os procedementos, o xuízo, son o de menos: non hai que pensar cando a Patria está en perigo! Soamente obedecer! Non chega con vencer hoxe; non chega con matar ao vencido. A hidra comunista ten moitas cabezas e compre cortalas todas! Nos ollos da muller e dos fillos dos paseados se esconde inimigo que nos enfrontará no futuro. Nos somos os cirurxiáns do corpo social: cando unha parte está necrosada é imprescindible cortar tamén parte da carne san para evitar que se propague. Todo isto aprendín; todo isto repetín; todo isto crin! Pero cando tes tanto sangue inocente nas mans, tantas olladas de horror chantadas na alma as arredas da ideoloxía valen de ben pouco cando a conciencia dáche alcance!

Coma sempre dirás que falo e falo e non digo nada. Dou voltas e voltas para non chegar ao momento terrible que é o único que é do teu e o meu interese. O día que don José Rivada, o párroco de Campobecerros mandoume un recado por un propio.

-          Ai Francisco, Francisco! Pouco che vexo pola igrexa! –díxome coa súa fala de raposo.

-          Don Jose, Cristo está en todas partes! Non hai por qué vir acó a buscalo.

-          Vaites, vaites! Moitos latíns aprendiches dende que andas con don Fernando!

-          Todo se apega, don José. Mandoume chamar …

-          Certo, certo! Ben sei que os soldados de Cristo tedes moito quefacer nestes tempos. Pois mira ti! Precisamente diso quero falarche. Lémbraste do João, o gaiteiro portugués que roubouche a noiva?

-          Nada meu se levou, que a Fina non era miña –respondinlle eu cada vez mais alporizado.

-          Anda no monte cunha partida de delincuentes. Pero eu sei o día que vai baixar a falar comigo. Non tes mais que apostarte na sancristía e dende alí non podes fallar o disparo que eu o porei a xeito para que o alcances con seguridade.

Calei. Calei e quedei canda o párroco en troques de saír da igrexa coma un can cando lle atan unha lata ó rabo. Ben sabía eu de onde saía o seu coñecemento da data na que o João se vería en segredo co cura, e aquela normalidade coa que un home deus planificaba  un asasinato a sangue fría podrecíame as entrañas.

Entón tomei a decisión: ninguén mais sabería nada do que don José me contara. O teu João baixaría do monte, falaría co cura o que tivera que falar e volvería ao monte sen que nada sucedera. Ti seguirías o camiño que libremente escolleras, e o seguirías grazas a mín, ao Farruco, co que sempre fuches boa, pero a quen non pudiches amar. Non sabes querida esposa o felíz que me fixo saber que, malia todo, aínda era quen de atopar no meu peito un leve remol de humanidade.

Parvo de min! Non sabía que o pensamento de don José era tan dereito coma a rabela dun arado, e que cando eu ía don José xa fixera o camiño de ida e volta catro veces! O cura leera nos meus ollos as miñas intencións e deu noticia da cita do gaiteiro a outro camarada da escuadra, con menos escrúpulos ca min. E cando viñeron a por ti e os teus como encubridores dun fuxido quixo a sorte que estivera eu tomando uns netos na do Fanchico, que está ben preto da vosa casa, e que formaran escándalo abondo como para decatarme do que estaba a pasar. Nun lostrego estaba, pistola en man, na trastenda.

-          Caguen sos! –berrei como un condenado- Fora as mans desa moza ou acabo a tiros con todos vos! Que vides a facer acó?

-          Vimos deter a esta muller por ser a muller dun delincuente.

-          Esa muller e o fillo que leva no ventre son meus.

-          Non son esas nosas noticias, camarada! Esta muller escondeu a un fuxido perigoso. Sabémolo de boa fonte!

-          Xa sei eu de que fonte bebestes! Esta muller é miña e morra o conto! E se tedes dúbidas consultades ao camarada Fernando Salgueiro.

E, miña esposa querida, iso era canto tiña que che contar. Como foron os tristes acontecementos que che levaron a viúva antes de te casar. A resposta que nunca che din ao que nunca me preguntaches. Que nada tiven que ver coa morte do teu João. Que fun un mais daqueles asasinos que nos anos da guerra acabaron con moitos inocentes para construír unha nova España que pensabamos mellor. Que grazas a ser un deles puiden salvarche a ti e aos teus da morte e que, de poder, o houbera salvado tamén a el, aínda que non fora mais que por verte de novo rir feliz.

Xúrocho, agora que a sombriza morte está a agardar por min arrimada á súa gadaña, polas dúas mellores cousas das que a vida deixoume gozar: á túa vida canda min e a filla á que tanto quixen entón, e quero hoxe que a morte arríncame do voso lado, aínda mais.

Quén me dera o escoitar

dar un ai á miña filla

que dixera, ai meu pai!

E se ouvira alá enriba

O que Farruco contoulle á súa muller (despois de morto).

Texto corrixido da carta incluída no testamento hológrafo de Derradeiras vontades de Francisco Vasalo Queixa, industrial da Vila de Bouzas (Vigo).

Querida esposa:

Hoxe que a morte peta tamén á miña porta e as pantasmas dos moitos cos que teño débedas de sangue turran por min para facermas por fin pagar, e no uso da totalidade das miñas facultades mentais, veño hoxe a facer memoria daqueles feitos por si, agora que xa non teñen remedio, tes a ben mos perdoar.

Nacín como froito dun deses perde coidado que xa descabalgo eu tan común nas familias numerosas,  na aldea de Carraxó, non moi lonxe de Laza. Segundo contaban as vellas lingoreteiras do lugar, o meu pai finou poucos meses despois da tal proeza, algunhas din que dun cólico miserere e outras que dunha cirrose hepática resultado do seu empeño por afoga-las penas, e que a miña nai foi a menciñeira por ver se lle libraba daquel tan inoportuno embarazo. Sen resultado, ben porque a arte da curandeira como desfacedora de preñazos non fora moito, ben porque eu decidira, para mal de moitos, chegar a este mundo, sempre conforme as rexoubas das mais afiadas linguas do lugar.

Din tamén estas bruxas afeccionadas que os fillos riba dos que exerceuse violencia para que non chegaran a nacer levarán para sempre consigo o selo do pánico á morte, episodios de ansiedade, depresión e un instinto suicida. Comigo non acertaron, que o que, segundo elas, tiña que levar na alma o levo no corpo. Nacín pequeno e mirrado, débil e enfermizo e co lombo un pouco encrequenado. No meu corpo aniñaron tódalas enfermidades infantís; farinxite, amigdalite, otite e, claro está!, as papeiras e a varíola, a mais de moitas outras das que non fago mentes.

Mais todos eses achaques,afeccións, doenzas e alifafes, magoaron so o meu corpo. Pola contra o meu espírito elevouse, chegando ao convencemento de que a miña supervivencia a todos eses padecementos era un sinal de que deus pensara en min para algo importante, algo do que descoñecía ocasión e natureza pero que recoñecería inmediatamente cando se presentara a ocasión.

Un día farteime de facer na casa tódolos traballos que ninguén quería, de andar todo o día de cacho para cribo para apañar toda canta couce e labazada se perdía, e tomei a decisión de deixar o casal, que toda a terra é país, e peor do que estaba non me podía ir. Descartado o profesar no seminario, que, non sei ben se por pouca asistencia ou moita torpeza, nin de letras nin de números fun nunca amigo, collín camiño para Laza pensando que alí, se non montes e moreas delas, algunha posibilidade mais de medrar habería que nunha aldea de catro veciños mal contados como a miña. Recadei as catro cousas que podía chamar miñas, fixen un atado con elas e ben de mañanciña deixei a casa onde nacera como deixa a serpe a camisa, e con mais pena por deixar as bestas que a pais e irmáns. 

Non é moito o camiño de Carraxó a Laza, e costa abaixo tódolos santos axudan. Nun par de horas, tres coma moito estaba bebendo un neto de viño na taberna do Canducho, non tanto por tira-la sede como por facer relación con os que alí estaban, pois non hai mellor lugar nas vilas e aldeas para saber das vidas da xente do lugar. E non foi mala táctica aquela, que de contado o taberneiro ao que fixera saber as miñas necesidade e habilidades encamiñara os meus pasos cara ao taller do señor Benigno, un dos catros xastres que daquela había na vila, e non o peor deles.

O señor Benigno era un artista das tesoiras e a sona do seu talento e pericia era tal que traspasara os límites da contorna, de xeito que viña xente de vilas ben afastadas para facerse un traxe no seu taller. Aínda que para a xente de Laza o mérito do xastre estaba no seu arte para facer os traxes de peliqueiro, arte algúns din que herdara do pai, outros que do avó, e do tataravó aqueles que gustan de chamar boi ao xovenco. O entroido estaba ás portas e o taller do señor Benigno cheo de mais encargas das que podía atender, así que a miña chegada foi para el e para min coma unha beizón. Ben sei que moita xente despreza aos do noso oficio, por ser traballo de figureiros, amaneirados e xente pouco de fiar, mais eu digo que os que tal din son os que teñen que traballar ao sol e a chuvia e non poden gaña-la vida coma nos, sentadiños nunha cadeira ao abeiro de ventos e treboadas.

Laza cambiou a miña vida. Non é que en Carraxó non houbera entroido: nono houbera para min, e na vila tiven a oportunidade de descubrir o que síntese ao poñer o pantalón coas catro filas de trenzado de lá e as outras catro de encaixe de gancho, a camisola branca coa gravata e a chaquetiña curta con flocos dourados; logo a faixa e o cinto coas chocas. Cando finalmente pos na cabeza a carauta, axustas a badana e deixas caer riba do teu lombo a pelica que da nome á máscara, invádeche unha sensación estraña; coma se deixaras atrás todos os medos e frustracións, e te converteses no animal que levas pintado na mitra. Deixas de ser Farruco o aprendiz de xastre para ser o Gato montés, o bravo, o fero, o peliqueiro. Dende entón tiven unha razón para vivir: o seguinte entroido. 

E así pasaron os anos, tampouco moitos, ata o bendito día que che coñecín naquel baile na do Fanchico. Dende aquela xa tiña unha razón mais para vivir sen ter que agardar tanto tempo. Fíxenche ás beiras un domingo despois de outro, e ata cheguei a pensar que eu tamén che gustaba, aínda que fora pouquiño! 

Mais pouco dura a alegría na casa do probe, e tivo que chegar aquel maldito domingo no que o grupo de gaiteiros que contrataran na do Avelino, o Fanchico, non dera chegado, e tiveran que subir ao estrado o grupo de carrilanos portugueses, e gobernando en todos eles aquel gaiteiro, o João, que nubrouche o sentido! 

Teño que recoñecer que ver nos teus ollos o amor que nunca mirara por min doeume coma se me quitasen o pelexo, e deixoume a alma triste coma un prado sen rego, mais podo xurarche, agora que ven a morte e é tempo de verdades, que nin o rancor nin a xenreira tiveron niño no meu peito. Certo é que intenteino con todas as miñas forzas, pero fracasei no labor. Quizais non fun quen de odiar á muller que amaba sen esperanza, nin tampouco de abominar do home a quen ti amabas.

Na alma se me cravou

á raíz do teu querer,

mentres eu viva no mundo

outro amor non hei de ter.