O conto do Arghimiro

Mire que lle digo, don Manoel! Non. Que eu saiba ao Tiniño nunca lle cadrou pasar polas terras de Ordes cando andaba de cacho para testo, de cribo para cabazo, por mor do famoso caderniño onde o gaiteiro Marcial gardaba o misterio dos seus roteiros. Ou, cando menos, nada notable ocorrera por aquelas fermosas terras que chaman de Trastámara, ou sexa de máis aló do río Tambre, que dera motivo a unha das súas parrafeadas.

Pero se do que anda vostede á procura é dunha narración, incidente, peripecia ou sucedido ben podo relatarlle a que o señor Arghimiro, un dos parroquiáns habituais da taberna do Mincha que era desas terras, de Frades para ser máis concretos, gustaba de contar a todo canto láparo viña mollar a palleta no viño de Monterrei co que a Sefa agasallaba aos clientes que consideraba que podían ter un longo percorrido como tales.

Contaba o Arghimiro que un día de inverno, de camiño á feira de Ordes por ver de mercar un xato, á altura de Barbeiros tivo un mal encontro, non sabía se con trasnos ou pantasmas, que houbo de custarlle a vida, aínda que, por sorte, todo quedou en susto, abraio e estrañeza. Teño que explicar que o Arghimiro era daqueles homes aos que chamaban os xans, persoas que tiñan o natural de ver as pantasmas coma se foran xente viva, condición á que se chegaba, se temos que crer as nosas avoas, por mor dun credo mal rezado polo padriño no seu bautismo, ou aínda por unha unción cos óleos equivocados, na citada cerimonia.

O día en cuestión, o Arghimiro saíra de Frades moi cedo, por mor de ser o primeiro en chegar á feira e botarlle comodamente a vista enriba ao gando, que xa se sabe que de xato verás qué boi terás. O que ao saír da casa fora ameaza de chuvia volveuse realidade cando aínda o sol non se elevara no horizonte, e un pouco mais de camiño adiante, cando xa faltaba pouco para chegar a Ordes, comezou a chover a cachón e o que fora chuvieira volveuse arroiada. A auga baixaba polos camiños en enxurrada e o río Samo ía tan crecido na ponte do Cruceiro que case que non se podía cruzar a pé enxoito. Mollado coma un pito e con mais auga nos zocos que lama nos camiños ao chegares ao Fondo de Aldea pareceulle albiscar que na capela de Santa María de Barbeiros había luz, e matinou que sería un bo lugar onde se resgardar do dioivo. Achegouse á igrexa e comprobou que a porta estaba aberta e que había moitos cirios acesos como se foran a misar. Caladiño coma un furelo Arghimiro achegouse ao altar e procurou un banco onde sentar, un pouco por descansar e outro pouco por secar os pés e a roupa. O moito madrugar, a canseira do camiño andado e o calorciño das moitas candeas acesas fixeron que en pouco tempo entrara nun estado de sopor pouco distinguible do soño. De súpeto un ruído como de madeiras batendo acompañado por uns xemidos e queixas que semellaban vir dalgún lugar moi preto dos infernos tirárono bruscamente deste adormecemento.

-          As ánimas do purgatorio que me veñen buscar - dixo para si, e un calafrío correulle as costas de norte a sur, da caluga ao cu.

Do susto, o Arghimiro caeu do banco abaixo; deu un pincho no aire, recadou as súas pertenzas, que tampouco era cousa de deixalas por unha pantasma mais o menos, e coa mesma botou a correr como un foguete para liscar daquel lugar, pero coas présas equivocou o rumbo o que lle fixo tropezar cos candeeiros tirando por terra os brandóns do altar e todo canto cirio se cruzara no seu camiño, correndo a máis non dar como quen leva o demo detrás. Tan axiña como saíu para fóra, as portas cerráronse de golpe sen que ninguén as tocara, o que foi un motivo máis para saír como un foguete sen mirar atrás, chegando á feira de Ordes en menos tempo que se viñera voando.

Tal foi o abraio que o incidente lle meteu no corpo que esqueceu o xato e o trato e soamente foi quen de baleirar un par de netos de viño no Orellas sen dar nin chío nin trabar conversa con ningún dos fregueses que tan afamada parroquia ten.

Como a compra do xato seguía estando pendente non tivo outra que volver a Ordes a semana seguinte, aínda que desta colleu polo Pedrouzo, un camiño que lle afastaba da capela de Santa María de Barbeiros, na que tivera tan mala experiencia. Desta tivo sorte. Nin choveu nin tivo mal encontro e o camiño ata a feira fíxoselle curto de máis. Mercou un bo xato e ata tivo tempo de botar un ollo ás anchuras de vacas e bois, cuartos traseiros nas vacas e dianteiros nos bois, que xa se sabe que a vaca, vela ir; e o boi, velo vir.

Desta volta o viño do Orellas sóubolle a malvasía. Atopou alí algúns vellos coñecidos; ao Venancio, que era de Cerceda, da parroquia das Encrobas, que anos despois espoliaría a mina de Barrié coa complicidade do goberno de Franco; ao Cholo que viña de lonxe: de Marrozos máis aló de Compostela; ao Miguel que era, como el de Frades, e o Zalo do propio Ordes.

-          Caga boi na fonte! – dixo o Zalo – A que non sabedes o de Santa María de Barbeiros?

-          E logo? – contestou o Arghimiro ao que a camisa non lle chegaba ao peito – Que foi iso de Santa María de Barbeiros?

-          Pois que a pouco arde toda a igrexa. Menos mal que o Evaristo mirou o lume e avisou a xente antes de que a cousa fora a mais. Pero non sabedes o mellor!

-          O mellor? Que foi o mellor? – atreveuse a preguntar Arghimiro, máis incómodo que tres nun zapato.

-          O mellor foron os dous que atoparon na porta da igrexa ollando para o lume ben achegadiños, en coiros, como a súa nai os trouxo ao mundo: a Maruxa dos Baltaras e o Señor Cura!

E mire que lle digo, don Manoel! Que nin credos mal rezados nin óleos equivocados! Nin pantasmas nin ánimas do purgatorio! Nin Xan nin Perillán! As cousas, teñen tendencia a ter explicacións sinxelas, e se temos un home novo casto por imperativo categórico e unha muller pracenteira non hai que “multiplicar os entes sen necesidade”. Ou como diría Guillerme de Ockham: entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem.

Río Samo, río Samo,

ben se ve que es da montaña;

feo fillo das brétemas,

e das uces desleigadas.

Para os amigos de Ordes

Miren que lles digo meus queridos ordenses, tan afastados do meu mar de Bouzas coma achegados no meu afecto! Os meus moitos anos e a pouca saúde impídenme estar esta noite convosco, mais a miña pequena grande amiga Lucía, que estou certo que non é daquelas que canto din hoxe, mañá non é nada, prometeume que vos lería estas palabras de agradecemento. Agradecemento que podería dicir que é para todos e cada un dos presentes (e para aqueles que xustificaron a súa ausencia), e deste xeito acabaríamos de contado, pero que non vou facer ese non é o meu estilo, mais dado aos ditos e refráns, e, ao dicir de Lucila, a miña editora, ás frases subordinadas.

En primeiro lugar quero agradecer a hospitalidade das xentes do Bar Orellas, este templo do rock e do folk que o foi hoxe tamén da palabra, e templo da palabra nesta lingua proletaria do noso pobo que dicía Celso Emilio e que é o noso maior tesouro, un tesouro que nonos debemos de deixar arrebatar. E quero dicir que é un verdadeiro gozo ter oportunidade de que alguén lea nunha taberna o que tivo o seu berce tamén nunha taberna!

E falando de ler, vaia o meu recoñecemento para o Gonzalo e os dous migueles, os amigos que prestaron a súa voz aos meus pensamentos, recollidos con agarimo no seu día por don Manoel e que hoxe facedes coas vosas voces volver á súa esencia efémera.

E, como ben saben os que me coñecen, a música e a palabra van sempre xuntas no meu aprecio, coma unha nai e unha filla. Vaia, polo tanto, meu recoñecemento aos músicos Toni, Alexandre e Serxio, por ese labor de polinización das palabras. Sempre hai música soando na miña cabeza!

E último que non derradeiro, deixei para o final manifestar a miña gratitude ao autor de todo isto, Gonzalo Veiras. Alguén contoume, don Manoel, que foi alumno seu. Se estou no certo a súa participación neste serán ten, a ben seguro, dobrado mérito.

O que o Mauro contou do seu pai. (2)

Mire que lle digo, don Manoel! Seica o outro día marchou antes de que o Mauro rematara de contar as loitas que o seu pai tiña coas troitas do río Deva, ou mais ben as que non tiña, que, como contou daquela, por moito que mollaran a miñoca ningunha foilles facer as beiras ao cebo, e como tiveron que dar volta coa cesta costeira sen peixe e a cara mais vermella que a doa das silvardas, sen que o rapaz aquel que atoparon no río lle descubrira ningún dos seus segredos de pescador.

Non tema don Manoel, que nada mais se contou; que o relato do Mauro se fixo longo de mais ata para o propio narrador, que observando que o público empezaba a rarear mais que os pelos da súa cachola deixouno pouco mais adiante do que vostede escoitou. Quizais uns comentarios sarcásticos da muller arredor da necesidade de ter unha tixola ao lume agardando polo peixe que aínda nadaba polo río, e unha resposta mordaz do señor Lesmes mencionando a comenencia de que a súa muller se empezoñara co seu propio beleño, caso de morder a lingua.

E teño para min que hoxe o Mauro vai entrar pola porta con gañas de remata-lo conto!

Ler o río! Mais cousas da pesca de río

Nin ao vindeiro día nin ao seguinte falou papá de saír de pesca. Andaba pola casa rosmando como un abesouro, e de peor xenio que un can que lle quitaron un óso de entre os dentes. Pero todo cambiou cando chegou o carteiro cun paquetiño atado cunha baraza. Un libro. Aínda está nun andel da miña biblioteca: La Pesca Deportiva- Pesca Fluvial de J. Soler Lluch.

-          ¡Vamos a ver ahora quien sabe y quien no sabe de pesca en el río!

Dous días despois papá estaba xa en disposición de impartir aulas arredor da pesca de río. Anzois de pata corta ou pata larga, o seu tamaño e tipo de nós a facerlle para encabalo na punta da tanza; número de chumbos a empregar consonte a forza da corrente e a profundidade escollida; tipos de canas desmontables de dous ou tres tacos, e materiais das partes,  cana branca para o couce, a parte por onde se colle, e cana negra ou bambú para o extremo onde vai a tanza, a punteira. Nada disto tiña agora segredos para el.

O río está a agardar por nos. Saímos moi de mañá armados coas nosas cañas. Desta levamos larva de avespa, ás que, segundo o libro, son as troitas moi afeccionadas. O tempo pasa e as troitas non entran ao anzol. O meu pai cambia o flotador de sitio, engade e retira chumbos, encaba un anzol mais pequeno, sen resultado ningún. Tristes como prado sen rego, recadámolas nosas cousas e dispoñémonos a volver, de novo o rabo entre as pernas cando, choutando entre as pedras, chega o noso tormento.

-          Bo día teñan vostedes! – di, educado coma sempre.

-          Buenos días, muchacho. Parece que hoy tampoco se te ha dado mal la pesca.

-          Agardo que como a vostedes, porque hoxe o río baixaba de miñoca.

A cara do meu pai era todo un poema; dos largos; o Mahabharata ou algo desa caste. E coma nun pesadelo a escena repítese un e outro día. Se levamos

saltón o río baixa de avelaíña; se mosca de traza; e se lombriga de couza! Vermes de esterco, de limo, caruncho, tricópteros, larvas, de todo probamos e con todo fracasamos. Ata, o que é a desesperación!, o meu pai atreveuse coas técnicas da pesca con mosca artificial e con culleriña, pero non con mellor resultado: dar mais voltas que un sarillo para chegar á casa a bragas enxoitas e sen pescar troitas. O malo é que nin troitas nin barbos! Que tampouco bogas; nin eses peixes que chaman pepas; nin escalos, cuxa carne non vale moito; ou aínda unha tenca desas que os mais dos pescadores devolven ao río porque saben mal se nonas deixas un par de días en auga limpa. Nada. Ren.

Así que Papá chegou a conclusión de que a culpa da súa mala fortuna coa pesca a tiña eu que era un alpabarda que andaba aos biosbardos ollando para canta cousa había no río en troques de andar ao que había que andar. E os peixes, claro está!, sentían este desleixo e falta de interese, co que o perdían eles tamén, e non entraban ao embeleco.

A min aquela penitencia sóubome a mel nas filloas, porque teño que recoñecer que aquilo de andar as axexadas coas troitas por ver quen era mais espelido non tiña para min moito interese. Aínda mais: o peixe de río por non gustar non gustábame nin no prato; para que tiralo do seu espazo natural? Para que roubarlle a vida? Xa daquela era mais do balbordo do río, dos murmurios dos salgueiros e amieiros da súa beira, de andar entre fentos e espadanas, quitamerendas, chuchameles e estraloques, na procura de lontras, esquíos e ourizos cachos. Ou aínda ter o privilexio de ollar os mergullos dun merlo rieiro na procura de alimento!  Árbores, plantas, aves, réptiles, anfibios, aínda uns humildes zapateiros, tiñan para min moito mais interese que poñer un peixe na cesta!

Pero sucedeu un día que estaba abesullando a un bilurico choutando de pedra en pedra, apareceu ao meu carón o rapaz que tan encabuxado tiña ao meu pai.

-          Bo día! – dixo, educado coma tiña por costume.

-          Bo día! – contestei.

-          Estás so?

-          Ben se ve!

-          E logo?

-          Meu pai que pensa que doulle mala sorte.

-          Non será tal!

-          Pois non será; pero el está convencido!

-          A pesca non é cousa de sorte …

-          Seino. Ao saber lle chaman sorte.

-          Queres levarlle unha troita ao teu pai? Hoxe se deron moi ben.

-          Grazas! Mellor lla levo á miña nai. E, se non tes reparo, direille que a pesquei eu!

Cando chegou a casa meu pai, de baleiro coma de costume, estáballe a agardar na mesa unha troita recén fritida en unto. A troita que pescara o seu fillo.

Alí remataron as fazañas ictiolóxicas do meu pai. O libro de Soler Lluch foi ao lixo, de onde o rescatei para a miña biblioteca, e nunca mais na familia volvérase a mencionar as canas de pescar nin as troitas fritidas en unto.

Vóucheme á beira dó río

á ver ó que as troitas fan:

á que non caia á miñoca,

ha de caer ao galbán.

Hai que ir morrendo!

Mire que lle digo, don Manoel! Disque o mundo está cheo de vellos, e cousa coma ela debe ser certa, porque vai aló tempo que non vexo aos nenos xogando na Alameda á mariola ou á buxaina, ou a calquera daqueles xogos tan nosos que nos xuntaban cos amigos. E andan os que gobernan ese mundo mais preocupados que sardiña na tixola por mor da nosa pouca saúde e moita lonxevidade, que seica vai lograr levar a quebra á economía mundial coa combinación dun maior gasto en saúde e un maior tempo de percepción das nosas limitadas pensións.

Que cousas ten a Cristina Lagharta esa, que non é a Cristina que nos quere gobernar, que xa nos goberna, senón a que, sen mirarse ao espello, afirma que “os anciáns viven demasiado o que é un risco para a economía global”, e a que advirte, afortunadamente sen concretar moito mais, que “hai que facer algo xa”.  Esta última afirmación foi a que desatou a controversia, que non polémica, discusión, nin moito menos disputa, na taberna do Mincha.

Argumentaba o Canducho, que sempre foi moi de ler a Gramsci nas gardas de ponte, que tales declaracións poderían ser un esporón de ferro na liña de flotación do capitalismo, sempre que serviran para que o pobo abrira os ollos e sentírase quen de rematar coa hexemonía da burguesía e alcanzar o socialismo.

Pola súa banda o Finuco, que estivera traballando en Francia, comentou que, anos atrás, o alcalde do concello de Cugnaux, preto de Toulouse, onde tiña el a súa vivenda, ditou un bando polo que se prohibía morrer aos veciños do pobo baixo a ameaza de ser severamente sancionados, por mor da falla de espazo no cemiterio da vila.

Un tras doutro, coma xente afeita ao parrafeo civilizado, así foron falando os parroquiáns da taberna do Mincha, e aínda que ben certo é que foron mais as voces que as noces, nono é menos que a conversa discorreu por camiños de normalidade. Polo menos ata que o Xocas, querendo rematar o tema, apostila:

-          E que hai que ir morrendo!

Escoitar ao Xocas torcer de tal xeito o sentido que tal expresión tivo sempre na nosa terra foi canto necesitei para pagarlle a Sefa as dúas cuncas de viño e liscar da tasca sen ollar atrás. E, dende logo sen despedirme dicindo hai que ir morrendo para, coma teño escoitado tamén, dicir bos días ou boas tardes.

Que hai que ir morrendo non é fórmula de despedida nin resultado do fatalismo que, segundo os de fora, nos caracteriza. Tampouco que esteamos a devecer saír de esmorga coa Santa Compaña, nin tan sequera que os nacidos neste país miremos a morte con naturalidade coma resultado inseparable da vida, que a morte non é mellor vida, como afirman algúns de sotana, senón pasamento, tránsito a outro estado do que pouco ou nada sabemos pero arredor do que moito fabulamos.

Mire que lle digo, don Manuel! Para o meu entender hai que ir morrendo é recomendación para aqueles homes de ben que nun intre das súas vidas sucumben ao diñeiro, ao poder, ou ao medo, e traizoan a súa biografía, esnaquizando o que foron. Hai que ir morrendo, dígolle eu a eses que pasaron de inmortais ao inventario dos renegados capaces de inspirar nos demais ese estraño sentimento que é a vergoña allea.