sábado, 29 de outubro de 2016

“¡Del Celta es la Victoria!”

Na procura de documentación de Manuel Quiroga atopeime unha información na que se afirma que Valle-Inclán dedicara, alá polo 1918, un poema ao músico, titulado “¡Del Celta es la Victoria!” e que di así:
Ante la parda tierra castellana,
Se abre el verde milagro de una tierra
Cristalina, en la paz de la mañana,
Y el castañar comienza con la sierra.
¡El agrio vino, las melosas niñas,
La vaca familiar, el pan acedo!..
¡Un grato son de flauta entre las viñas!
¡Un céltico ensalmar en el robledo!
El dionisíaco don de los molinos
Enciende las divinas represalias,
Y junta ramos celtas y latinos
En trocaicos cantares de faunalias.
Y al coro de la vieja romería
que tiene su camino en las estrellas,
La maternal virtud de la Maía
Lleva el triunfo de sus cien doncellas.
Raptada, por la escala de la Luna,
La sombra de Tristán conduce a Iseo,
Y amanece en las ondas sobre una
Barca de luz, el áureo Zebedeo.
En un verde cristal de relicario,
Se definen los valles pastoriles,
Tienen la gracia nubil del plenario
De las doncellas, en los veinte abriles.
Al pie de las solanas abaciales
Sinfoniza el bordón de las colmenas,
Y en los huertos, en sombras de frutales,
Dan agreste fragancia sus entenas.
Se enfonda y canta en las sonoras hoces
El Sil divino, de dorada historia,
Y la gaita de grana da sus voces
Montañera. ¡Del Celta es la Victoria!

¿Podrán de tu violín las voces de oro,
Encantar a los tigres de la usura,
Y al can rabioso que soporta el foro?
¿Has oido la voz que te lo augura?

Don Ramón María del Valle-Inclán. Casal da Mercé, 13 de agosto de 1918. Pobra do Caramiñal. 

Manuel Quiroga na Illa de Medal



Mire que lle digo, Don Manoel! Que agora que mo di, ben puidera ser que o Don Manuel que ensinoulle a Muiñeira de Ponte San Paio ao noso Tiniño o gaiteiro, fora o grande violinista de Pontevedra que vostede di, Don Manuel Quiroga, que o retrato que me mostra é ben acaído ao que Averomar contoume dese home. Os ollos! Eses ollos coma ardendo, esa testa ergueita coma a dun león que, aínda ferido por cen balazos, négase a deixarse abater, fora o que mais lle impresionara. E un ar de inmensa tristura, como se tivera perdido unha patria, que polo que vostede me conta daquela xa tivera o accidente en Nova York e perdera a mobilidade no brazo dereito, e con ela a capacidade para tocar o violín. Tamén díxome Tiniño, que o músico tocaba o piano coma aqueles que coñecen pero non aman o instrumento.

-   A que tocaba ben era a miña muller – dixéralle daquela.

E, mire que lle digo, Don Manoel! Que ben me gustaría que fora precisamente Don Manuel Quiroga, o mellor violinista que deu esta terra, o que lle ensinara esa fermosísima muiñeira ao noso Averomar!

(Ilustracións: Autorretrato / retrato de Martha Lehmann. Manuel Quiroga. Debuxos a lapis sobre Papel. Museo de Pontevedra. Nº inventario: 005952-B-2)

venres, 28 de outubro de 2016

A escola pública ou privada pero non concertada

Mire que lle digo Don Manuel! Que as veces penso que a educación que lle estamos a dar aos cativos e non tan cativos é coma a espada de Xoán da Palla que nin pincha nin talla. Que moita reforma do ensino, moitos planos de estudios novos para que a xente siga a confundir o valor das cousas co seu prezo. Que eu observo que os rapaces de hoxe dispoñen de moita información pero teñen moi pouca formación, e que estamos outra volta, a reproducir os esquemas do pasado, vostede estudando nos Xesuítas e eu nas Escolas de san Ignacio. Mire que lle digo, Don Manoel, que eu non teño nada contra das escolas privadas, que os centros privados están financiados con cartos privados, é considero normal que neles se imparta obrigatoriamente a ideoloxía de quen os financia. O que non son quen de entender é que case que corenta anos despois da morte do ditador sigamos a ter escolas concertadas, financiadas polo pobo pero ao servizo das clases dominantes! E a escola pública coma delegacións dos departamentos de persoal a fabricar obreiros sen conciencia de clase, amas de casa, e sobre todo, parados, moitos parados, que compre acabar coa escola pública para poder gobernar a un pobo de carneiros. E mire que lle digo Don Manuel, que nos, cando éramos novos, loitamos e nos sacrificamos moito para que os nosos fillos estudaran, pero non para que foran mais que nos, senón para que foran mellores que nos, non para que foran felices obedecendo a un amo senón para que estiveran preparados para pensar pola súa conta, porque pode ser que iso os fixera tan probes coma as arañas no inverno pero ceibes coma o vento.

xoves, 27 de outubro de 2016

Anisia Miranda e Xosé Neira Vilas

Mire que lle digo, Don Manoel! De Santa Olaia de Portela, o pobo do noso Averomar, era tamén Faustino Miranda, o pai da escritora galego/cubana Anisia Miranda. E Teresa Fernández, a súa nai, de Celanova. Anisia foi galega por escolla, e cubana por nacemento, que Faustino e Teresa, coma tantos outros galegos, tiveron que emigrar, non para mellorar senón para non morrer de fame. Porque non se lle pode chamar mellorar a pasar de labrego a tendeiro, a vivir no que alí chaman unha “bodega”, unha tenda na que, ademais de viño, véndense patacas, xabón, sachos, e ata roupa. Non sei se os pais de Anisia vivirían, como os mais dos aprendices das bodegas, na trastenda, no soto, ou tirados detrás do mostrador, pero ata que Anisia chegou aos nove anos non se mudaron a un lugar onde houbera escola. E mire que lle digo, Don Manoel! Anisia era unha rapariga ben espelida, que con doce anos publicou o seu primeiro traballo na prensa. E ben pouco despois escribiu o seu primeiro conto para nenos. Logo marchou para Bos Aires e alí asistiu ás clases de lingua galega de Eduardo Blanco Amor. e tamén ás de Historia, Xeografía, Literatura e Economía de Galicia que impartían, respectivamente, Alberte Vilanova, Ramón de Valenzuela, Rafael Dieste e Antonio Baltar.
En 1954 coñeceu ao que ía ser o seu home, Xosé Neira Vilas, co que casou en 1957, o mesmo ano no que fundaron "Follas Novas", e viviron moitos, moitos anos xuntos, para felicidade propia e da cultura galega.
Anisia,
cidadá do mundo,
árbore florecida
con raíces en Cuba
e a vizosa ramaxe
con espazo de seu, intransferible
neste doce, inmemorial recanto.
(Fragmento de Anisia, poema de Xosé Neira Vilas)

martes, 25 de outubro de 2016

100 anos da visita de FGL a Galicia

Mire que lle digo, Don Manoel! Que hoxe, 25 de outubro, cúmprese 100 anos da primeira visita de Federico García Lorca a Galicia, e vexo ao seu amigo moi entusiasmado convidando á xente a participar con poemas, textos ou artigos, desta tan importante efeméride. E, mire que lle digo, Don Manuel, que xa sabe que eu son fácil de enredar en causas coma esas, e que algunha cousa das miñas podería contar; e logo: “pero en que enredo vaste meter! Que vas facer ti entre tanta xente notable?” E finalmente lembrei o que dicía Manuel Pazos de Merexo cando o invitaron a tocar con Kepa Junquera: “cada un vai a feira co que ten!” Así que, viva o meu atrevemento! E coma son daqueles que chamaban de caíño revirado, non direi nada do Federico poeta, do Federico home de teatro, do Federico debuxante, que outros o farán mellor que eu; falarei do Federico irmán dos que sofren, do Lorca indignado ante a inxustiza social.
Na súa primeira estadía en Compostela Lorca visitou o hospicio de orfos de San Domingos de Bonaval. E anos mais tarde escrebe:
UN HOSPICIO EN GALICIA
Es el otoño gallego y la lluvia cae silenciosa y lenta sobre el verde dulce de la tierra. […] Frente a una iglesia de piedra negriverdosa, donde los jaramagos quieren prender sus florones, está el Hospicio humilde y pobre…Da impresión de abandono el portalón húmedo que tiene... Ya dentro, se huele a comida mal condimentada y pobreza extrema. El patio es románico... En el centro de él juegan los asilados, niños raquíticos y enclenques, de ojos borrosos y pelos tiesos. Muchos son rubitos, pero el tinte de enfermedad les fue dando tonalidades raras en las cabezas... Pálidos, con los pechos hundidos, con los labios marchitos, con las manos huesudas pasean o juegan unos con otros en medio de la llovizna eterna de Galicia.
E segue mais adiante:
Me dio gran compasión esta puerta por donde han pasado tantos infelices... [...] Quizá algún día, teniendo lástima de los niños hambrientos y de las graves injusticias sociales, se derrumbe con fuerza sobre alguna comisión de beneficencia municipal donde abundan tanto los bandidos de levita y aplastándolos haga una hermosa tortilla de las que tanta falta hacen en España.

luns, 24 de outubro de 2016

A Muiñeira de Ponte San Paio

Mire que lle digo, Don Manoel! Que as lembranzas con coma as cereixas: tiras de un e veñen vinte ensarillados nel. No conto anterior enguedelleime nas lembranzas de Tino, coma outros se enredan nos rabos dun polbo, e quedoume sen contar a historia da  Muiñeira de Ponte San Paio, cousa que, co seu permiso, penso poñer hoxe remedio. A cousa comeza cando Don Antonio, escoitada xa boa parte do repertorio, dille entusiasmado:
  • Veña gaiteiriño! Xa que estamos na terra que a viu nacer, toca agora a Muiñeira de Ponte San Paio.
  • Pois ben que o sinto Don Antonio! – respondeu Averomar - Non lla sei; nunca sentira falar dela.
  • Iso ten bo arranxo. Manuel – dille Medal a un dos convidados - te importa sentar ao piano e tocarlle a peza ao noso gaiteiro?
O tal Manuel, contárame o Constantino, era un home alto e ben parecido, cunha ollada chea dunha infinda tristeza. Non sen certo esforzo, achegouse ao piano e marcoulle ao noso gaiteiro as primeiras notas.
  • Pregunta e resposta – asentiu Averomar – Xa o teño. Siga Don Manuel!
E Don Manuel tocaba e Averomar repetía, sen errar unha soa nota. E así ata dar cabo á peza, e de contado, alzar o vo a gaita, co piano facéndolle ás beiras. E deste xeito, nun fermoso diálogo entre os dous instrumentos, aprendeu o noso Tiniño a súa muiñeira favorita, aquela que soaba cando o mar bruaba con mais rabia, e os embornais non eran quen de achicar a auga da cuberta. E mire que lle digo Don Manoel, que o noso gaiteiro sempre me dixo non lle custara nada aprendela, coma se dalgún xeito xa a levara escrita nalgún curruncho da memoria

domingo, 23 de outubro de 2016

A San Andrés de Teixido ...

Mire que lle digo Don Manuel! Din que cando o Cristo, que estaba percorrendo o mundo enteiro, chegou ata nosa terra, andou e andou por ela ata que, canso de andar, detívose en Teixido, preto do fin do mundo. Para recuperar forzas tomou unha mazá dun árbore, non está documentado que fora unha maceira pero tal debera ser, e cando a abriu a mazá atopou nela a Santo André. O Santo, que era un pouco choricas, queixouse o Cristo da súa situación, esquecido e abandonado naquelas afastadas terras. O Cristo compadeceuse del, e prometeulle que a súa romaría sería a máis visitada da terra, xa que ninguén, nin morto, nin vivo, deixaría de acudir a ela. “Queda aí Santo André, que quen no veña de vivo unha vez virá de morto tres”
E mire que lle digo Don Manuel. Que eu polo si ou polo non cos santos quero estar ben, e alí fun, e ata merquei os cinco sanandreses, que outros din que son oito e aínda outros que sete. Unha flor para ter sorte no amor; unha man para levar ben os estudos; unha sardiña para que nunca falte sustento, unha barca para que as viaxes conclúan felizmente, unha escaleira para mellorar no traballo, unha pomba da paz, a coroa de San Andrés, e un homiño para as boas mozas. Como din a cantiga:

Meu divino San Andrés
que estás na alta montaña,
se este ano vin solteira
pro que ven, virei casada.

E responden os homes:

Meu divino San Andrés
non che veño pedir pan,
veño pedirche unha moza
que faga tremer o chan.

sábado, 22 de outubro de 2016

Víctimas do franquismo

Mire que lle digo, Don Manoel! As cousas que vostede acha, nese que se lle deu en chamar “Faiado máxico”, son motivo de admiración de propios e estraños! E abofé que non é esta a mais cativa! O programa dunha das maiores e mais significativas concentracións de cantantes, convocados arredor dun acto político, reunidos durante tres días nos terreos do antigo cuartel da Montaña! E cunha ilustración do grande Antonio Saura na cuberta! Vinte e seis organizacións convocantes, dende a CNT e CC.OO, dende Izquierda Republicana a Euskadiko Eskerra, dende o PCE(ml) ata o PCE, xunguidos na loita pola recuperación da memoria colectiva. E algúns dos mais grandes intelectuais, Alberti, Estellés, Pierre Vilar, Buero Vallejo, Gala, Carlos Álvarez, “cantaores”, José Menese, Enrique Morente, José Dominguez “El Cabrero”, cantautores latinoamericanos coma Soledad Bravo ou Rafael Amor, casteláns coma Luis Eduardo Aute, Javier Krahe, Joaquin Sabina, Elisa Serna e Pablo Guerrero, cataláns coma Raimon, Lluis Llach, Pi de la Serra, Serrat, Joan Isaac e María del Mar Bonet, canarios coma Mestisay e Los Sabandeños,  vascos coma Urko, aragoneses coma Labordeta, e galegos de nazón ou corazón, coma Brath, Na Lua, Suso Vaamonde e Amancio Prada. Todos eles xuntos e solidarios, que naquelas anos a ilusión en que sería posible construír un pais libre, democrático e mellor, era tan grande e tan radical que todos pensabamos antes no que tiñamos en común que no que nos diferenciaba. Coma cantou Labordeta:
Habrá un día
en que todos
al levantar la vista,
veremos una tierra
que ponga libertad.

xoves, 20 de outubro de 2016

Somos o que recordamos

Mire que lle digo Don Manuel! Que xa o dicía neurocientista Iván Izquierdo, somos o que recordamos, somos a nosa memoria, e cando ela marcha, xa non somos, só estamos. E ven isto a conto porque veño da Residencia, de visitar ao meu compañeiro de mus, e mire que lle digo Don Manuel, que fun a estar e non estiven. Que chegueime a il, e peteille no lombo, e era o seu lombo forte que tantas veces batín con afecto. Que collín as súas mans, e eran ás súas mans traballadas polos anos no mar. Que mireille pra cara, e era a súa cara, con todas e canda unha das engurras que a vida foi labrando nela, pero cando me debrucei nos seus ollos el xa non estaba alí, e detrás dos ollos non había mais que o baleiro. E mire que lle digo Don Manuel que eu, na miña xa larga vida, pasei moitos padecementos, e aturei moitos sufrimentos, pero un dos peores foi aquela visita. Fuxín da Residencia como se me levara o demo, a pesares que que aínda faltaba más de media hora para o próximo autobús, pero sabía que non era quén de seguir asomado naqueles ollos detrás dos que xa non estaba o meu amigo e compañeiro de tantas mareas. E mire que lle digo Don Manuel! Estou certo de que se gastaramos en estudar esta enfermidade a metade do que tiramos en aeroportos sen avións, pazos de congresos sen congresos, cidades da cultura baleiras de actividade cultural, e cousas destas, outro galo había de cantar.

Dedicado a Rafa Laso, lembrando o seu libro “Memoria contra Alzheimer”, Xerais, 2008

martes, 18 de outubro de 2016

A illa de Antonio Medal

Mire que lle digo, Don Manoel! Que hai una peza das que tocaba Tiniño, o meu Averomar, que ten para min un especial aquel: a Muiñeira de Ponte San Paio. No seu achegamento á costa, Averomar non seguira un camiño recto, senón que saltaba de feira en feira, por Quintela de Leirado, Crecente, A Franqueira, Rebordechán, seguindo pola terra de Montes, por Fornelos, Moscoso, Chaín, Amoedo, ata chegar a Soutomaior primeiro e a Arcade despois. Contoume Tiniño que cando xa rematara a festa achegouse a el un home de boa fachenda que díxolle que lle gustara moito o seu xeito de tocar “pechado”, e que se quería ir a noitiña ata á súa casa a tocar para uns amigos. Averomar pediulle a dirección e o home sorriu e díxolle:
-          Ti pregunta pola Insuíña, ou se queres pola Illa de Medal – para engadir de contado – Medal son eu.
Cando Tino, tras cruzar a ponte levadiza, chegou ao portalón con pináculos que daba entrada á illa, estaba agardándolle o propio anfitrión, Don Antonio Medal Carrera, que botándolle un brazo por riba do ombreiro, presentouno aos invitados, con estas verbas:
-          Meus queridos amigos: este é o gaiteiro de que vos falei. Xa comprobaredes por vos mesmos coma soa ese instrumento “tan desagradable”,  nas mans dun bo gaiteiro.
Averomar armou a gaita e comezou a tocar. Alalás, pasacorredoiras, xotas, foliadas, e tódalas castes de muiñeiras, vellas, novas, carballesas e ribeiranas, repenicaban nas pedras no pombal que o pintor convertera en adega, acariñando a vizosa paisaxe da foz do Verduxo.
E, mire que lle digo, Don Manoel, que aquela noite Averomar sentiu que a gaita turraba del alzándoo no aire e o levaba navegando nas ondas do mar de Vigo lixeiro coma unha dorniña polbeira!

luns, 17 de outubro de 2016

O Deán de Celanova

Mire que lle digo, Don Manoel! Cando falei por boca de outro, que fora un Deán de Celanova o que traducira os latíns do ara sepulcral do Filipe, alguén, que sabe destas cousas de igrexa que a min se me escapan, veume a dicir que un Deán é o crego que preside o Capítulo de canónicos nas catedrais. Sen ganas de porfiar teño que dicirlle que tamén puidera ser que o tal Deán fora nacido en Celanova, ou aínda que houbera tal cargo no Mosteiro, que na regra de San Bento, un deán era o xefe dun grupo de dez monxes. E, mire que lle digo, Don Manoel! Que na procura dunha resposta ao do Deán, atopei na Regra de San Bento, ora et labora, un texto que, se teño sorte, vostede non coñecerá. Fala de que hai catro castes de monxes. Os cenobitas, os anacoretas, os sarabaítas, e os xiróvagos. Dirá vostede que teño mais mais intención que un porco bravo, pero copiei as dúas últimas para que vostede lle puxera os nomes, se pensa, coma min, que as xentes son coma as aspas do muíño, moito virar para estar sempre no mesmo sitio.

A terceira e pésima clase de monxes é a dos sarabaítas que, como ensina a experiencia, non foron probados por ningunha regra como ouro en crisol, senón que, maleables como o chumbo, aínda seguen sendo fieis ao mundo cos feitos, e nótase que enganan a Deus ca súa tonsura. Viven de dous en dous, ou de tres en tres, ás veces sós. Encérranse sen pastor, non nos apriscos do Señor, senón nos seus propios, pois teñen por lei os seus caprichos. O que se lles antolla chámano santo e o que non lles agrada considérano ilícito.


A cuarta clase de monxes é a dos que se chaman xiróvagos, porque se pasan a vida virando por diversos países, hospedándose tres ou catro días en cada mosteiro. Sempre están de viaxe, nunca estables, serven á súa propia vontade e aos praceres da gula: en todo son peores que os sarabaítas. Do seu estilo de vida tan lamentable é mellor calar que falar.

domingo, 16 de outubro de 2016

O agasallo do Filipe

Mire que lle digo, Don Manoel! Que foi o curmán do Constantino o que lle trouxera da súa estadía no Ferrol, coma un precioso agasallo, o devecer de Tino pola mar, degoro que valeulle o alcume de Averomar. Filipe, que tal era o nome do que foi primeiro mariñeiro á forza e namorado da mar despois, ten tamén un oco moi especial nas miñas lembranzas. O Filipe, tiña o seu berce nun pobo do mesmo concello, Santiago de Verea, que está cheo de pedras dos romanos e mesmo de antes deles. Quizais por iso Filipe tiña unha querenza especial polas pedras antigas que atesouraba con afán. A peza mais fermosa da súa colección era un ara sepulcral coas letras IOV, que un Deán de Celanova lle dixera que era algo así coma Iuppiter Optimo Maximo. E, mire que lle digo, Don Manoel! Que eu nunca tiven ao Felipe diante dos ollos mais, nas longas singraduras o Averomar faloume tanto del, que teño a súa imaxe mais clara que a de moitos que navegaron nos mesmos buques ca min.



Soamente algunha aclaración ao contexto no que Mirequelledigo, sitúa ao primo Filipe. A ilustración pertence á ermida de San Trocado, situada, coma moitas outras na nosa terra, enriba dun castro prerromano. Outra xustificación posible da súa situación, se recolle nunha lenda, na que uns portugueses (a non esquecer onde está situado o lugar) roubaran unhas reliquias en Celanova e ao chegares a este punto quedaron paralizados sen poder continuar na súa fuga, por obra dun milagre de San Rosendo, fundador do Mosteiro de Celanova.
O topónimo Verea pode indicar que o concello estaba atravesado por unha antiga vía romana de carácter secundario, que saía de Aquis Querquennis cara ao norte, entrando polo alto do Vieiro. O que é certo é que a presenza romana é abundante e na bisbarra consérvanse restos megalíticos, destacando unha necrópole de mámoas con cámara funeraria.

sábado, 15 de outubro de 2016

Os bancos e os bancarios

Mire que lle digo Don Manoel! Que xente mala lle houbo sempre, pero nunca tanto se fixo notar. Véuseme isto ás mentes con todo o que está a pasar con isto das moitas tarxetas e das poucas conciencias, que semella que sen o medo ao inferno a xente se move ás apalpadelas na vida. Que deus nos libre do día das loanzas, porque será o sinal de que un está morto, pero eu ben lémbrome doutro Don Manuel, do que vostede é herdeiro, que ben parecía que nacera para axudar aos demais, mentres hoxe calquera galopín deses de terno e garabata te endosa unhas preferentes para salvar o seu cu. Mire que lle digo Don Manoel! Que eu tampouco son dos que di se pode confiar na xente coma nunha mula, pero tamén sei que unha persoa honrada tampouco é aquela que nunca roubou porque tampouco tivo ningunha oportunidade de roubar, senón aquela que si que as tivo, e moitas, e nono fixo. E destes aínda algún hai. E algún tiven o gusto de coñecer.

mércores, 12 de outubro de 2016

Do "Día da Raza" ao "día das razas"


Mire que lle digo, Don Manuel! Sei un conto que venlle ao día de hoxe como o unto ao caldo. O conto di que nunha das dependencias do Memorial do Holocausto de Xerusalén hai dúas portas de saída. Unha leva o letreiro de “Persoas sen prexuízos raciais” e o outro “Persoas con prexuízos raciais”. Todos tentan saír pola primeira porta, pero non poden facelo porque está pechada con chave. Non hai porta para as persoas sen prexuízos raciais porque non hai persoas sen prexuízos raciais. O conto ten o seu aquel porque todos pensamos que nonos temos; polo menos ata que a nosa filla nos traia a casa ao seu noivo negro, ou perdamos o noso traballo en beneficio dun marroquí, un romanés nos pida na entrada do súper ou unha banda de albano kosovares saquee o chalé dun honrado empresario. Mire que lle digo, Don Manuel! Que aínda que os galegos coma pobo de emigrantes, saibamos moito por experiencia propia de seren discriminados, postos nunha destas encrucilladas, os mais son de dáme dos meus aínda que sexan xudeus.

Hoxe foi para o franquismo o “Dia da Raza” Para min é o días das razas, de, como dicía Pete Seeger, “my rainbow race”, a miña raza de arco da vella!

martes, 11 de outubro de 2016

Para o meu Maxi Olariaga

Mire que lle digo Don Manuel! Que o seu amigo o Don Maxi tenlle moita razón cando afirma que na Transición houbo mais de transacción que de transgresión. Eu nono diría tan ben, pero tampouco estoulle tan afeito coma o seu amigo Maxi a gobernar palabras tan requintadas, pero lle collo ben o sentido. E venme ás mentes a cara do Carnicerito de Málaga, queixumeiro coma unha galiña choca, dando, moi ao seu pesar, a orde de tirarlle a rolla as botellas de champan que levaban días arrefriando na neveira.  E os da camisa azul, xa nunca mais prietas las filas, uns moi atarefados trafegando de aquí para aló para parecer aguias en troques de galiñas, e outros rabeando coma cans doentes aos que lle quitan o oso. E tamén aos de París ledos coma cucos de poder volver a España, pasando a rolla do centralismo democrático por riba das opinións dos do interior, que houbo que lle botar moitas tragadeiras a todo aquilo da rojigualda, do rei, e tantas cousas mais. E, mire que lle digo, Don Manoel, que daqueles pos veñen estes lameiros, de ter transixido de mais vennos este estar coma perdidos, trascaburrados, mirando coma tanto padecer non serviu para nada mais que para que todo siga igual; os probes mais probes e os ricos mais ricos, que para a ovella non hai como o carneiro, e entre broma e broma a verdade asoma.

luns, 10 de outubro de 2016

No que coñecemos o nome e oficio do rapaz de Bande

Mire que lle digo, Don Manoel! Que ben sei que algúns andan xa inquedos coma o rabo da vaca no mes de agosto pola historia do mariñeiro de Bande; ou para ser mais concretos, da parroquia de Santa Olaia de Portela, concello de Verea, no que chaman a terra de Celanova, que eu chamaría terra de Poetas, porque desa terra son Curros, Elices, Celso Emilio Ferreiro e  Méndez Ferrín. Non me perdo Don Manoel, que o prometido é débeda e, coma se me puxeran un foguete no rabo, volvo a historia do meu amigo Tiniño, ao que os mais do buque chamaban “Averomar”.
Constantino Domínguez, o Averomar, era un rapaz espilido, que aprendera a tocar a gaita case que antes que as catro regras, ao que deseguida os horizontes de Celanova se lle fixeron pequenos. Tino escoitara falar do mar a un primo de Santiago de Verea que fixera o Servizo Militar no Ferrol, e quedara tan engaiolado polos relatos do primo que, as veces, o vento de poñente semellaba que trouxera á súa casa o recendo a algas e salitre. E, coa axuda da súa gaita, foi seguindo ese chamado, polas festas e romarías da contorna, sempre cara ao fusco, seguindo o camiño do devalar do sol.

E mire que lle digo, Don Manoel! Que o meu Averomar, ou A-Ver-o-Mar coma din na Póvoa de Varzim, era un gaiteiro do mar por partida dobre, porque Manoliño de Donón ou Lito de Pinténs, eran de orixe mariñeira de seu, e o meu Tiniño tiña o mar tan lonxe na xeografía coma preto no corazón.

Ilustración: cartaz do documental Dos gaiteiros do mar, dirixido por Martín Rodas e Xurxo Souto e con guión de Souto e Daniel Lavesedo. Presentado no Festival de Cans do 2015, conta a historia dos mariñeiros/gaiteiros embarcados no Gran Sol.

domingo, 9 de outubro de 2016

Na que, coa arreda do novo ano, aparece un novo personaxe do que escoitaremos falar moito.

Mire que lle digo, Don Manoel! Que tanto me ten que os agricultores de Alacante tiveran no 1909 unha chea de uva que non sabían que facer con elas, ou que sexa un costume importado de París, ou de calquera outra das grandes capitais do mundo, pero a min todas esas cousas das badaladas pola TV e a ducia de uvas me parecen todo aparencia, coma a leña da figueira: recia de fume, fraca de madeira. Mire que lle digo, Don Manoel! Non é que eu teña lembranza de moitas festas, que ben sabe que a min tocoume vivir esa longa noite de pedra da que falaba o poeta, pero, cando andaba no Gran Sol, tocoume un compañeiro, da parte de Bande, que contoume moito desas cousas. Na súa aldea a xente nova preparaban unha fogueira, o lume novo, que acendían despois da cea, para que as ánimas dos seus devanceiros aqueceran ao seu carón. O lume mantíñase aceso ata o amencer e se deixaba comida para que os finados da casa participasen da cea dos vivos. E, mentres os vellos contaban aos cativos contos de medo á calor do lume, a xente nova saía de troula pola aldea, trocando as cancelas ou as portas dunha leira para outra, ou agochando os apeiros de labranza. E logo achegábanse ao torreiro para botar as xaneiras, que son cantos, coma aquel que di:

Eiras, eiras,
eiras xaneiras,
millaradiñas
as tres primeiras.
Deus nos dea
boas anadas,
bos cabritos
e boas cabras

Outro día contareille algo mais do meu amigo, que hoxe non quero coller máis maquía da que poda moer.

Mirequelledigo conta o seu nacemento.

Nacín, mire que lle digo, Don Manoel, dunha conversa despois dun concerto. Son daquela fillo da música e da amizade. Son home tranquilo e pouco amigo de facer as soltas antes de ter as cabras. As veces, cando me enche a carraxe do moito papo que teñen algúns, deixo de ser calado coma un peto e doulle a roncha a Don Manuel, que sempre ten o seu aquel para aturarme. Estes días decidiu que xa era tempo de sazón e que cada moucho au seu souto. Asín que aquí me tedes que un home é un home e un ghato é un bicho.

Cousa mala é a política!

Mire que lle digo Don Manuel! Que xa nin na tasca pode un estar ao seu aire. Que onte estaba eu tranquilo coma un rulo, esperando aos compañeiros do mus e caeume coma mosca na sopa o fillo da señora Carme con ganas de falar de política. Eu non son daqueles que din aquilo de “cousa mala é a política que dunha nai fai unha sogra” pero como di moito vostede “cadaquén e dono dos seus silencios e escravo das súas palabras” e ben sei que estas conversas ás mais das veces acaban coma a cabra e o coitelo. O fillo da señora Carme e un deste mozos que  aínda non lles caeu a casca do cu e xa veñen dando leccións aos avós, e viña comentando de que en Ucraína botaran a un deputado ao lixo, e que cantos ferrados de contedores teríamos que poñer para facer nos o propio, e que para que servían os deputados, e toda esa leria que me sei eu ben onde acaba. E eu pensado para os internos, fala, fala, que todo canto me digas é como se o tiraras nun pozo!, e il veña a argallar, que sonche todos uns corruptos, que entran en política so pra chuchar, que non hai un bo! E mire que lle digo Don Manoel, que ao final un ten que falar para o outro non pense que leva a razón, e aínda que falar coa esta xente sexa coma facer unha raia na auga, tiven que recordarlle que para cambiar de políticos compre cambiar antes de cidadáns, que son poucos os que podendo levar algo sen pagar nono fan, e moitos menos aínda os que se teñen un fillo no paro non buscan un cacique para que o empregue, e que de un país no que canto mais corrupto é un partido mais deputados ten, non se pode agardar moito.

sábado, 8 de outubro de 2016

Remexendo no lixo

Mire que lle digo Don Manuel! Que tal como estase poñendo a vida na cidade non me sorprende que os que teñan aldea volvan para ela. Que as cidades teñen moitas cousas boas pero os desgobernos están a acabar con elas. A sanidade, a educación, a cultura, e agora a posibilidade de gaña-la vida co traballo honrado. Que a min lévanme tódolos demos cando vexo tanta xente obrigada a remexer no que os demais tiran, que eu na miña vida mirei tanta miseria salvo nos años da guerra, que en calquera recanto de Galicia houbo sempre unha ola de caldo para quentar un bandullo arrefriado. E logo nos din que iso é cousa da crise!, coma se non supéramos que é cousa dos que nunca se fartan, deses furafollas que son coma as cascudas, que non se fan ver pero que están aí, rilla que rilla ata deixarnos nos ósos. E, mire que lle digo Don Manuel! Que xa sei que nin na aldea voume librar deles, pero cando están alá, coma veñen con ganas de papatoria ata parecen humanos.

venres, 7 de outubro de 2016

Preciosas pedras, pedras preciosas

¡Mire que lle digo Don Manoel! Que esa netiña súa vaille saír arqueóloga, ou cousa desa fasquía, enzoufada sempre coas pedriñas, que digo eu, que cousa lle verá as pedras que nos non vemos?, que sempre que atopa unha de traza singular a mete no peto. Entón é cousa de ver coma relocen faíscas nos seus olliños cando lla leva á súa aboa. Entón un entende o verdadeiro sentido da palabra “pedra preciosa”. E mire que lle digo Don Manoel!, que as mais mais das veces soamente nos ollos dos nenos se pode ollar a bondade verdadeira, e que a miúdo virá despois a vida a emporcar toda esa beleza! E que de nenos rebuldeiros e agarimosos virán despois todos eses adolescentes lacazáns, mozos hiperactivos enzoufados en amargarnos a vida, maduros teimando por atopar unha oportunidade de corromperse, e vellos prosmas dando a roncha. Pero mellor non darlle moitas voltas as ledicias para mirarlle as costuras, que compre aforrar das risas de hoxe pra ás choras de mañá.

xoves, 6 de outubro de 2016

O porqueiro de Agamenón

¡Mire que lle digo Don Manoel! Que onte estaba eu, coma teño por costume, xogando ao mus cos amigos, cando na mesa do lado puxéronse a dar voces unha xente de boa condición, rifando por cousas sen moito sentido para min. Cousas que vostede, Don Manuel, que anda argallando sempre nos libros, seguro que me pode poñer mais ás claras, porque, a disputa viña, segundo crin entender, por se a razón a levaba un tal Agamenón ou o seu porqueiro, cousa que me sorpredeu, porque aquela xente non tiñan traza de de saber de porcos mais que cando o tiñas servido nun prato; e Don Manoel, dicían os uns de que nunca tan ben se vivira en España coma con Filipe e replicaban os outros que cando si que a xente vivira ben era con Aznar. O porqueiro non sei que dicía, porque debía ser da terra. E, mire que lle digo Don Manoel!, que para o meu entender, a xente da súa condición sempre viviron ben; co da chaqueta de pana, co do bigote, co das cellas, ou co da barba, que o único que lles mete medo é que veña alguén a remexer nos seus apaños. E digo eu que xa teñen que ter medo!, porque isto, se está de vir, ven.