martes, 28 de febreiro de 2017

Mariñeiros e labregos no entroido vigués

Mire que lle digo Don Manoel! Que eu isto dos Merdeiros do entroido de Vigo nono vivín, que aínda que teña máis camiño andado do que me queda por andar non son tan vello coma a bragueta de Adán. Seica aló polos finais do século XIX, algúns dos mariñeiros do Berbés aproveitaban o entroido para vestirse coma a xente da labranza que baixaban á vila a procurar os restos de peixe de facer o escaviche, e limpar os pozos negros para estercar as leiras. Para facer a burla dos labregos puñan a camisa por fora, unha presa de cebolas pendurados da faixa, unha carauta o mais fea posible e un pucho con forma de galiña ou animal semellante. E vestido deste xeito corre, chota e berra polas rúas asustando a xente cos seus bramidos e a ameaza dunha vasoira mollada en restos de peixe. Segundo din o Merdeiro representa o desprezo dos mariñeiros pola triste vida dos labregos e contraposición coa loita heroica da vida do home do mar.

E mire que lle digo Don Manoel: que tradición mariñeira será, pero non dos mariñeiros de Bouzas, senón dos do Berbés, que fan con esta entroidada coma os ruíns bailadores: malos de entrar e peores de saír. Que para o meu pensamento o facer mofa da probe vida dos labregos que baixaban a recoller o peixe que non valía para poder esterca-las leiras é ser cómplice dos que mandan, que sempre souberon buscar as diferenzas entre mariñeiros e labregos, para que esqueceran quen os estaba fodendo aos dous.

Que é moi malo de lavare-e
non te cases cun labrego,
que é moi malo de lavare-e,
cásate cun mariñeiro
que vén lavado do mare-e.

luns, 27 de febreiro de 2017

O Tiniño pédelle un favor a Don Xosé Seivane

Mire que lle digo, Don Manoel! Que xa é ben tempo de rematar as andainas do noso gaiteiro polo Chao de Pousadoiro. O certo é que o grupo quedara días de mais pola contorna por mor dunhas febres do Marcial, agravadas polo moito fumar e as moitas noites de durmir ao relente. O Tiniño aproveitara aquelas vacacións para pasar todas as horas do día no taller do Señor Seivane; Don Xosé traballaba e falaba, e o Tiniño escoitaba coa boca aberta, e achegáballe as cousas que o construtor precisaba antes de que as dera pedido, leváballe baldes de auga a Dona Fuencisla e varría o chan da barbería coa que o Sr. Seivane completaba os seus ingresos. Así que Don Xosé e a súa dona tomáronlle moito cariño. Mais o pouco dura, e o moito acábase; o Marcial mellorou da súa doenza e chegou a hora de marchar a outras terras.
  • Mire Don Xosé, que veño me despedir de vostedes. Que marchamos da contorna, e ben quero agradecerlle todo o que vostede me ensinou e as atencións que a súa dona tivo comigo.
  • Non é nada Tiniño; son eu o que estouche agradecido pola túa axuda no taller, e a túa compañía.
  • Don Xosé, que eu quería pedirlle unha cousa, desculpará o meu atrevemento!
  • Pide rapaz, pide! Que contra o moito pedir está o pouco dar.
  • Quería encargarlle unha gaita. Eu agora non teño un can, pero cando gañe cartos hei de vir a recollela e pagar o que vostede me pida.
  • Ben está! Que o bo gaiteiro gaita de seu quere. Pero, dime unha cousa! Alá por onde ti es, hai bos construtores de gaitas. Por que queres que cha faga eu?
  • Non lle sei dicir, Don Xosé! Pero teño para min que, quen vai construír mellor unha boa gaita que un bo gaiteiro?

Don Xosé non pediulle nada de sinal, coma daquela se facía, e unha gaita das que vendía por catrocentas pesetas, arranxouna en trescentas para o Tiniño.

Cásate, miña meniña,
cásate cun carpinteiro
pola semana ten bolo,
E o domingo ten diñeiro.

venres, 24 de febreiro de 2017

Da vergonza do galego

Mire que lle digo Don Manoel! Que ben me sabe que a xente intente recuperar a ledicia que durante tampo tempo lle roubaron, que para o meu entender compre vivir cantando que chorando nacemos; e facer dun “Día de defuntos” a festa rachada dun Samaín, non é mais que a recuperación do verdadeiro sentido que a morte, cando ven coma ten que vir, tivo na nosa sociedade, e nosos defuntiños non meten medo senón agarimo e conforto de saber que volveron á terra de onde naceron. Medo de verdade meten os vivos, eses que son vivos de mais, e non viven que de chuchar en nos ata deixarnos sen sustancia. Entre eles, eses con tonsura e colariño, empeñados en transformar unha festa asociada ao ciclo anual do sol nunha data de bágoas e cheiro a flores de camposanto. Que o lume aceso, e o deixar unha cadeira baleira na mesa familiar tráeme ás mentes o me contou o noso amigo o gaiteiro do mar, o Tiniño, cando un día na feira dun pobo calquera, foi coller do prato a derradeira tallada de polbo.

-      Deixa iso, rapaz! – díxolle o Marcial.
-      E por qué vou deixar a vergonza do galego? Eu nona teño.
-      Ben sei que nona tés! Nin vergonza nin coñecemento, que a tradición de non toma-lo último anaco dunha comida compartida é de ben nacidos nesta terra! Que ese derradeiro anaco se deixa para os mortos, para que se sintan presentes e vivos entre nosoutros.

E mire que lle digo, Don Manoel! Que ben se ve que os defuntos pouco precisan para enche-lo bandullo!

xoves, 23 de febreiro de 2017

A historia do gaiteiro de Penalta (Que o Sr. Seivane contoulle ao Tiniño)

Mire que lle digo Don Manoel! Que do gaiteiro de Penalta, tiña o Señor Seivane unha boa historia! Gustáralle tanto ao Averomar que a contaba unha e outra volta coma que lle sucedera a el. Non é que o Tiniño fora un mentirán, pero, no seu soño, a terra de Celanova común nos seus orixes, Manoel Castro González, “O gaiteiro de Penalta” nacera San Pedro de Mourillós a quince quilómetros da súa Santa Olaia de Portela, os xunguía cun vincallo moito mais forte que a verdade. A fin de contas Manoel era, coma el, fillo de labregos; coma el escollera a vida errante, e, coma el, gustaba engaiolar ás mozas coa súa gaita! Cousa esta bastante común entre os deste oficio que o de Penalba tivo coa súa muller, Rosa Baquero, veciña de Santa María de Olás, seis fillos, e, segundo dicían lingoreteiros, outros tantos esparexidos por Galicia adiante! O caso é que andando nas terras de Celanova, o Tiniño no soño, o Seivane na historia certa, deulle por facerlle ás beiras a unha rapariga moi feituca, que por esas casualidades da vida que non se toleran nos contos, era bisneta do Gaiteiro de Penalta. A rapaza invitouno a xantar na súa casa coa súa familia. Rematada a pitanza a nai da namorada insistiu en mostrarlle un pequeno caixón do mítico gaiteiro. Naquel cofre do tesouro había palletas vellas, ferretes, pallóns, fío de atar, cangas para axustar abertura das follas da palleta e unha vella navalla aínda perfectamente afiada. E, mire que lle digo, Don Manoel! Que aínda que as vellas insistíanlle en que collera o que lle petara, o rapaz Seivane negouse unha e outra vez. Pasados os anos moito lle pesaría non ter collido algunha desas reliquias, mais ninguén saberá se Seivane naquel momento non lle deu valor, ou mais ben cavilou que aquel agasallo levaba, agochado coma carrapato na la, máis intención cá dun raposo axexando unha pita.

I era de ver con qué trazas,
Sin faguer pausas nin guiños
Nin caso das ameñazas,
Furtaba un bico ás rapazas,
Dos noivos diante os fuciños.

(Manoel Curros Enriquez. Aires da miña terra (1880)

martes, 21 de febreiro de 2017

O Seivane volve para a súa terra

Mire que lle digo Don Manoel! O señor Represas, que de parvo non tiña un pelo, rematado o encargo dos punteiros do Rexemento, ofreceulle ao Seivane traballar no seu taller as fins de semana que non tivera servizo, a cambio dun salario de 7 pesetas diarias. Si Don Manoel; o Señor Represas é “O Marreco”, o gaiteiro e construtor de gaitas do Xinzo de Ponteareas; que non quero chamarlle polo alcume, non por que non sexa o nome que lle puxeron na pía, senón porque neste caso dáme un certo reparo, que marreco é na zona da raia, a mais dun pato e un home que fai unha chea de cousas e ningunha delas particularmente ben, un chepudo, e, mire que lle digo Don Manoel!, que dos eivados non tolero escarnio.

Seivane foi ao taller varios fins de semana, porque daquela con sete pesetas aínda se podía montar mais dunha festa. E ben que houbera quedado, pero cando chegou a tan agardada licenza da mili o noso futuro construtor de gaitas quixo regresar a súa Fonmiñá natal; polas razóns que foran, Don Manoel, que ao Tino non llas quixo contar. E, mire que lle digo, Don Manoel, que tan certo coma gaita en voda que boa terra é esa para facer instrumentos de música! Que o Chao de Pousadoiro é un recuncho cheo das voces de cen ríos. A mais do Eo están o Servial  que atravesa o lugar de San Xorxe, o Lúa de fermoso nome, e por riba de todos no aprecio de Don Xosé, o Rodil de pebidas de ouro e troitas cantareiras na tixola!

Que dende o Lérez lixeiro
ás veigas que o Miño esmalta,
non houbo no mundo enteiro
máis arrogante gaiteiro
que o gaiteiro de Penalta.

luns, 20 de febreiro de 2017

O taller do Marreco

Mire que lle digo Don Manoel! Que cando o capitán/director da Banda de Música, soubo que fora o propio Seivane o construtor dunha das dúas gaitas que afinaban co resto de instrumentos da banda, deulle un mes de permiso para construír todos os punteiros para o corpo de gaitas. E vostede, que tamén fixo a mili, ben sabe que ninguén diría que non a un permiso. E, mire que lle digo, Don Manoel!, que era cousa de ver ao soldado Seivane, choutando polo cuartel ata que deuse de conta de que igual non tiña na casa as madeiras necesarias para construír os punteiros, e que entre que ía e viña unha carta coa pregunta e resposta alá foi boa parte do permiso. Coma diría Xosé “o Pilro”, pasou de estar alegre coma un cuco a triste coma o malvís das carballeiras, ese que din que deixou pampo a Ero de Armenteira perante trescentos anos. Ao Seivane a preocupación duroulle moito menos; ata que o compañeiro que tiña a outra gaita que tamén afinaba, díxolle que el o sacaría dese apuro, e levouno ao taller Antón Represas, ao que chamaban “O Marreco”, quen probou a súa gaita e quedou marabillado. 

-          De verdade rapaz que ti fixeches esta gaita?
-          Tan certo coma que imos morrer!
-          Pois imos logo a facer eses punteiros, pero coa condición de que tesme que botar unha man, que eu teño moito traballo.

Deste xeito o Seivane, aínda que tivo que aprender a usar o torno de pedal, rematou en poucos días de facer os punteiros requiridos, no taller do Marreco en Xinzo, e puido marchar a casa de permiso, outra volta ledo mais desta vez coma unha carricanta, para non enredar mais paxaros no conto.

Galiza é unha nai
velliña, soñadora:
na voz da gaita rise,
na voz da gaita chora!

domingo, 19 de febreiro de 2017

O encargo do Capitán

Mire que lle digo, Don Manoel! Que hoxe véndolle o conto como o comprei. Non como o Sr. Seivane o contou ao noso Tiniño, senón coma eu recordo que o gaiteiro mo contou a min, que non podo acreditar mais cousa que a miña propia memoria, e para iso, so ás veces. Pero imos ao caso, que sen tempo non é! Deixamos a pasada semana ao Sr. Seivane entrando en quintas, alá polo ano corenta e dous. Malos anos aqueles para un rapaz, Don Manoel, coa súa mocidade sempre baixo o axexo das sotanas e dos uniformes. Galicia era un cárcere onde todo, cantar, rir, tomar uns netos cos amigos ou mocear nos seráns, podía ser constitutivo de delito de desafección ao Réxime. Así que o noso Seivane, incorporouse ao que chaman “vida militar” e, tras pasar por varios cuarteis, chegou ao Rexemento de Infantería Nº 43 de Pontevedra. Para non sentirse tan so, levara canda el aquela primeira gaita que fixera no taller do seu pai e que lle saíra tan ben, e cando a morriña apertáballe o peito enchíalle o fol e facía abrollar do punteiro unha daquelas melodías da nenez que lle transportaban a súa terra, alá onde xurde o Miño. Cando o Capitán director da banda de música escoitouno tocar veulle a teima de incorporar a gaita ao resto dos instrumentos da banda, encargándolle que buscase gaiteiros polas Compañías e que os preparase; pero cando empezaron a tocar xunto cos metais so dúas gaitas daban afinado. O Capitán, que tal viu, preguntoulle ao Seivane:

-          Mire que lle digo, soldado! Quen foi o que lle fixo a súa gaita? 
-          Fun eu, meu Capitán - dixo o noso rapaz
-     O corpo teno regular, pero a alma tena ben – rematou o Capitán antes facerlle o encargo de construír todos os punteiros para o corpo de gaitas a cambio dun mes de permiso e o pago do traballo.

Pero, mire que lle digo Don Manoel! Case que deixamos conto sen moer para outra maquía, que será, se as cousas non se torcen, a vindeira semana.

Esta gaitiña que eu toco
sente coma unha persoa;
unhas veces canta e rí
e outras veces xeme e chora

sábado, 18 de febreiro de 2017

A primeira gaita do Seivane

Mire que lle digo, Don Manoel! Cando o Tiniño chegou ao taller do Chao de Pousadoiro, pareceulle que chegara ao ceo, e que  o señor Seivane era, cando menos, San Xosé. Non erraba moito, porque Xosé era, e a carpinteiro chegara, pola xenética, que seu pai era ebanista, pero tamén por vocación. O entusiasmo do Tiniño debeulle traer ás mentes a Don Xosé Seivane os seus anos mozos, cando fixo sen axuda de ninguén a súa primeira gaita, sacando as medidas dunha que lle regalara o seu pai cando era moi novo.

-  Enredos de nenos! – díxolle o ferreiro do pobo, cando pai e fillo foron canda il a encargarlle as barrenas e mandrís para o rapaz.

Pero o futuro construtor de gaitas era teimudo, e convenceu ao seu pai para facer entre os dous un torno daqueles do tipo bésta, e nel fixo a primeira gaita, e saíulle moi ben. Cando isto escoitou o noso Tiniño encheuse de gozo, pensando que se fora quen de facer gaitas de alcacén tamén as podía facer de buxo. Mais, pouco dura a ledicia na casa do probe!, cando o noso Xosé contoulle que a segunda xa non saíra tan ben, e o moito estudo e moito esforzo que levoulle conseguir facer outras coa calidade da primeira!

E, mire que lle digo, Don Manoel! Que non quero meter na boca máis do que se poida debullar, e deixo para a semana moitas mais cousas que contoume o Tiniño de Don Xosé, do seu servizo militar en Pontevedra, da banda de gaitas e de cómo afanarse para gañar un mes de permiso.

O gaiteiro, sen á gaita,
non ten donaire nin sal;
fai como a muller sen roca
que maldita cousa val.

venres, 17 de febreiro de 2017

E vostede de quen ven sendo?

Mire que lle digo Don Manoel! Así que vostede ven sendo o fillo do Director do banco da Alameda! Daquela era o Banco Hispano Americano, Sucursal de Bouzas, e hoxe o Banco de Santander, que para que non haxa dúbidas ten un logo coas chamas do inferno, e uns donos de nome corsario: Botín; que a mais de calzado alto que cobre o pé e o tornecelo quer dicir ganancias obtidas a través dun roubo, atraco, estafa ou extorsión e que é repartido entre os criminais que os cometen. Piratas daquela e piratas hoxe, que por moito que nos conten as películas, a empresa filibusteira non era comunitaria senón capitalista. E uns e outros, corsarios e banqueiros, teñen o seu  código de comportamento, o que os piratas chamaban as regras do diaño. Unha parte do roubado vai para o monarca que deu a patente de corso. Outra para o dono do barco. Outra para a Igrexa para que rezase polas súas almas. E as que cadraran para o capitán. Do resto do botín, deducidos os gastos, a comida, se non se roubaba, o soldo carpinteiro e o do cirurxián, media parte para os aprendices; unha parte para cada mariñeiro e dúas para o contramestre. E, mire que lle digo, Don Manoel! Tampouco é que os filibusteiros de hoxe sexan tan diferentes aos de onte coma un ovo a unha castaña; cuspidiños, mais ben, coma unha filla e a súa nai!

xoves, 16 de febreiro de 2017

Xan de Outeiro, que estivo tres días solteiro

Mire que lle digo, Don Manoel! Que todo o que ten que chegar, chega, aínda que, ás veces, sexa coma o do boi de Laíño, que tanto tardou, que morreu no camiño. E de doenzas e mortes vai o conto de hoxe, que ía aló xa un ano e o noso Tiniño seguía coa caixa no cinto e “sen pillar a gaita mais que para mexar”. E a paciencia non era a maior virtude do noso Tino, que cando as cousas andaban tortas podía ser máis repugnante que un porco debaixo do brazo! E cada vez que preguntáballe ao gaiteiro cando ía deixarlle tocar a gaita a il, Marcial dicíalle:

-  Todo se andará, Tino. Non queiras ser coma o Xan do Outeiro, que estivo tres días solteiro.

Ao noso Tiniño, aquilo do Xan do Outeiro sabíalle a corno queimado, pero tiña que se afacer, porque para chegares a gaiteiro necesitaba ter gaita de seu, e unha gaita daquela custaba preto de mil pesetas, cartos que, co que lle pagaba o Marcial, non daría aforrado en toda unha vida. Pero, mire que lle digo, Don Manoel, que as cousas da vida, como ben sabía o Ditador, teñen unha tendencia natural a arranxarse por se mesmas!

Xan do Outeiro toca a gaita
e a muller o violín;
os fillos andan dicindo:
miña nai, nunca tal vin!

martes, 14 de febreiro de 2017

O Doctor Beiras

Mire que lle digo Don Manoel! Que ben sei que, dende o ano setenta e seis, o edificio do Colexio Rosalía tiña ás súas portas pechadas, e íase convertido, cada día que pasaba, nun recordatorio da desmemoria que ten esta cidade adolescente para con a súa historia. Non son moitos anos, catorce se non levo mal as contas, pero nesa casa viviron Antón Beiras, o inventor do Vigoscopio, Antía Cal, pedagoga que foi parte fundamental na educación de moitos vigueses de sona, e os seus catro fillos, Hixinio, Antía, Bea e Antón. Todos eles comprometidos coa fala, todos eles comprometidos coa terra. O doutor Beiras foi o primeiro en presentar unha comunicación científica en galego, os “Ensaios para mellorar os resultados terapéuticos no Estrabismo” á Academia Médico- Cirúrxica de Vigo en febreiro de 1958, e a pesares de que na ditadura franquista estaba prohibido falar en galego, o utilizaron para criar aos fillos. E, mire que lle digo Don Manoel, que no seu funeral o xesuíta Padre Seixas pronunciou, no 1968, a primeira homilía en galego que se fixo despois da guerra. Moitos bos e xenerosos para desaparecer sen mais na desmemoria!

luns, 13 de febreiro de 2017

Ilustres superticiosos

Mire que lle digo Don Manoel! Que deus os da e eles se xuntan! Ou neste caso os xuntan no mesmo andel duns Grandes Almacéns. A superstición de rezar a sete virxes, a rentes de outro ilustre supersticioso: Francisco Franco. O DVD do filme de Alberto Rodriguez co do pretendido documental de Sáenz de Heredia.
Xa sabe, Don Manoel, que dende o ano 1916, que lle deron un tiro no bandullo nos combates nas Lombas de Biutz, preto de Ceuta, o Francisco, Paulino, Hermenexildo, Teódulo, quedou convencido que estaba baixo a protección divina. Que tiña baraka! como lle dicían os moros que se trouxo de África para asasinar aos españois que non  crían que fora o Mesías enviado pola Providencia para asegurar a súa felicidade. Por non falar da vidente Mersida, á que consultaba tanto sobre cuestións militares coma sobre os seus colaboradores, cando a campaña do Rif. Ou o de Corintio Haza, xudeu sefardí radicado en Tetuán, conselleiro tamén do Xeneral de Gaulle, autor según din do deseño do "Víctor", o amuleto que lle debía de procurar a boa fortuna.
Sen esquecer á irmá Llimargas, Ramona a Catalana, á que José María Pemán consideraba coma santa Teresa de Ávila rediviva, que desque predixo o Alzamento tiña abertas de par en par as portas do despacho de Franco en Burgos para contarlle en exclusiva, e en catalán, o único idioma que falaba, os designios da Providencia. Todo sen moverse de Cataluña, cousa que non lle facía falla porque tiña o don de estar en dous lugares ao tempo.
E superstición é tamén a crenza nos poderes sanatorios das reliquias, e o Generalísimo, sen chegares ao de Felipe II, tíñalle ao “brazo incorrupto de Santa Teresa” mais apego que a súa muller aos colares en particular, e alfaias de todo tipo, en xeral.
E, mire que lle digo Don Manoel! Que dos envexosos, dos sempre ofendidos, dos rancorosos, dos malévolos e insatisfeitos, escapo coma quen leva o demo detrás, que moitos deles acaban convencidos que forman parte dun plan divino, plan divino que acabamos pagando os demais!

domingo, 12 de febreiro de 2017

Para Pepe Ortega, esquecido polos seus

Mire que lle digo Don Manoel! Que hoxe, coma case sempre, procurando unha cousa atopei outra. Desta tocoulle a quenda a un libro de Pepe Ortega que lle mercara nunha das primeiras Festas do PCE e que, aínda hoxe non sei moi ben por qué, non lle pedín que me dedicara. Pepe Ortega foi, ademais de fundador e un dos membros más importantes do grupo Estampa Popular, unha persoa excepcional, cordial e comprometida, candidato do PCE por Ciudad Real nas primeiras eleccións democráticas. Coma todos nos daquela tivo que tragar ferro e fariña e admitir a prohibición de varias das súas obras “para non ferir susceptibilidades” na primeira antolóxica que se fixo na súa terra. Farto deste país onde goberne quen goberne sempre mandan os mesmos, marchou ao auto exilio vivindo en Francia e Italia ata a súa morte dun cancro de fígado no 1990. E mire que lle digo Don Manoel! Que mentres o museo do seu pobo natal, Arroba de los Montes, está pechado por un problema grave de humidades, o do seu pobo de adopción, Bosco, na provincia italiana de Salerno, onde morreu, está aberto, publicado e visitado, e o pintor ten unha praza ao seu nome no centro histórico da vila. Así Ortega deixou dito:

"Estou ben con vos, porque aquí atopeime unha anguria e unha miseria que son os da miña xente. Porque os colores son os da miña terra. Quedei porque a pel dos braceiros é escura e seca, coma dos campesiños españois ".

venres, 10 de febreiro de 2017

O Tino decátase da realidade

Mire que lle digo, Don Manoel! Que se o Tiniño soñara que co Marcial ía toca-la gaita polo mundo adiante, pouco tempo fíxolle falta para decatarse do seu verdadeiro rol: tocar a caixa que o Chinto deixaba para marchar na procura do seu recén descuberto pai en Santiago de Cuba. Alá foron as ilusións do Tino; comezado e acabado como camisa de enforcado, como di o refrán, aínda que moito prometeulle o Marcial que aprendería ao seu carón, e que por veces deixaríalle tocar a el cando a canseira e a mala vida no lle deixaran soprar, para que o Tino non volvera atrás na súa decisión.

E dixen que o Chinto recén descubrira que tiña pai, porque por orfo o venderon ao Marcial, a familia para a que traballaba coas cabras no monte por pouco mais que teito e mantenza, cando a súa nai morreu dun cólico miserere. Podería dicirse que o Chinto deixara daquela de coidar un fato de cabras vivas no monte, para coidar ao dono duna pelica de cabra con tubos, polas festas e romarías.
Ben sabía Marcial que o Tiniño era un pouco maior de mais para empezar no oficio de tamborileiro, pero o rapaz era listo de mans e levaba a música fincada no mais fondo do ser. E, que  carafio! se algún golpe ía fora do sitio con tal que o pulso mantivérase firme coma o bater dun corazón todo iría de novo ao rego.

- Medir ben, Tino! Ese é o secreto! – Porfiaba o Marcial.

Menos mal que na tarefa de levar o pulso mallado, axudáballe unha rapariga tísica que case que desaparecía detrás do bombo que percutía con firmeza. E cada vez que o Marcial enguedellábase cos picados, repicados e repinicados que copiara de Modesto de Abavides, tiña sempre a firme guía do latexar do bombo e o percutir da caixa.

A rapaza do bombo, da que nunca cheguei a saber o nome, era filla de Marcial, e quedara ao seu coidado cando a súa nai, farta de agardar polo gaiteiro, traballando as terras dos demais pola mantenza e pouco mais, marchou con outro home.

E, mire que lle digo, Don Manuel, da filla do Marcial, escoitaremos falar algunha vez mais nestas miñas lembranzas do Tiniño, o gaiteiro que quixo ver o mar tan de preto que case que cústalle a vida.

-¿Onde tocaches, gaiteiro?
-Eu toquei de mar a mar.
-Moito andiveches, gaiteiro,
pouco puideches tocar.

mércores, 8 de febreiro de 2017

De corísticos e hipocorísticos

Mire que lle digo, Don Manoel! Que sen ánimo de amolar, que non está iso na miña condición, a palabra corístico aplicada coma relativo a un coro, non é mal invento, que aínda que sexa un termo inexistente tanto en castelán coma en galego, soa mellor que coral, que, non sei ben por que, tráeme as mentes un lavalouza. E xa postos a inventar podemos dicir que un corístico é un hipocorístico que baixou do cabalo!

É unha chanza, Don Manoel, que ben sei que un hipocorístico é un xeito de chamar a alguén con afecto ou cariño; nome de chamar con voz suave, coma traducía Don Antón, o profesor de grego que as veces toma as cuncas con nos. Ao que por certo se non conto mal, gánalle vostede por pouco, pois, Antón ten os de Tonecho, Tocho, Tucho, Toneco, Toño, Totó, Ton, Tono, Toni e Toniño; dez. Manoel os de Manolo, Lolo, Locho, Manecho, Nel, Lelo, Nelo, Manel, Maneco, Neco, Manu e Nocho, o do seu pai; doce. Tamén están ben servidos Francisco, con Farruco, Fuco, Pucho, Paco, Pacucho, Chuco, Panchulo, Fran, Rucho, Pancho e Chico, e Xosé, que ten os de Pepe, Che, Cheíño, Piño, Pucho, Pepote, Cheíño, Cheché, Xo, Xose e Se.


E mire que lle digo, Don Manuel! Que ben se mira que os homes somos menos agarimosos, que os hipocorísticos de muller sonche moitos menos. Lola, Loló, Lolecha e Loli, para o da súa muller Dolores; Sabela, Belucha, Beliña, Chabela, Beluca, Sabel, Bel, Isa e Belisa para os da súa amiga Isabel; e Pepa, Sefa, Sesa, Chefa, Pepucha, Fina, Finuca, Finucha e Sesé, para os da súa irmanciña pequena.

martes, 7 de febreiro de 2017

O gaiteiro do mar muda de rumbo

Mire que lle digo, Don Manoel! A morte do Xan de debaixo da cama, foi para o pensamento do noso Tiniño coma botar toxo no lume. Se xa quedara amoucado abondo co do seu accidente, o de Xan, ao que tiña moita estima, meteulle un coitelo de xeo no corazón e unha andavía, daquelas que se poñen nas árbores para escorrenta-los paxaros, na cabeza. Amaba fondamente o mar, tiña ben gañado o seu alcume de Averomar, mais, tamén amaba á gaita por riba de case que tódalas cousas, e coma toca-la gaita cunha man de menos? No Mercy Hospital de Cork tiña tempo abondo e o necesario sosego para decatarse que o mar é unha amante furiosa, que, coma dicía Frei Antonio de Guevara:

“… a ninguén convida, a ninguén engana para que nela entren, nin dela se fíen; porque a todos amosa a monstrosidade dos seus peixes, a profundidade dos seus abismos, a inchazón das súas augas, a contrariedade dos seus ventos, a bravura das súas rochas e a crueldade das súas treboadas; de xeito que, os que alí pérdense, nono fan por non ser avisados, senón por uns moi grandes loucos.

E, mire que lle digo, Don Manoel! Que no cambio de rumbo que o noso Tiniño ía dar na derrota da súa vida pouco tiveron que ver os freires e moito os coidados dunha certa enfermeira de louros cabelos da que xa lle falara.

Vivan los cabellos rubios
Vivan los rubios rubiales
Vivan los de mi morena
Que son rubios naturales

domingo, 5 de febreiro de 2017

O cantar do gaiteiro Marcial

Mire que lle digo, Don Manoel! Aos catro días de andar por esas feiras e romarías, ao noso Tiniño, aínda non Averomar, que para iso quéda moita trama por diante, o seu namoramento da Miragres, xa lle parecía froito dun pesadelo, ou aínda dun meigallo. Como senón podía un rapaz de aldea, coma el, namorar dunha rapariga fachendosa da burguesía vilega! E cunha nai sobriña do Deán de Compostela, católica a ferro e fariña! E cun pai borrachón e putañeiro, que afundiu a fortuna das dúas familias, encerellado sempre en negocios absurdos dos que sempre ía a saír millonario! Que ás veces para ver as cousas con claridade compre afastarse un pouco delas! E iso fixo o Tino: marchou por esas terras adiante co gaiteiro Marcial, que vira naquel rapaz o sustento da súa vellez cando o alento non lle chegara para encher o fol. E mire que lle digo, Don Manoel! Que o Marcial non é que xa tivera moitos folgos para cantar, pero non pasara nin unha semana co Tiniño acompañándolle na caixa, cando colleu a todo o torreiro por sorpresa, entoando con voz baril aquela cantarea que di:

Mais son un probe gaiteiro,
mais son un gaiteiro probe!
Quéimame o sol no agosto,
móllame a choiva, si chove!

Un probe gaiteiro eu son,
pequeniño e soñador.
Teño por mestre de música
o merlo máis silbador!

venres, 3 de febreiro de 2017

Proposta de nome para o Día da Raza

Mire que lle digo Don Manoel! Que eu son mais de matria que de patria, mais de nai agarimosa que de pai que fai garda xunto aos luceiros, mais a celebración do día de hoxe dáme calafríos, lle poñan o nome que lle poñan. Os falanxistas falaban de Día da Raza, aínda que nunca tiven moi claro a que raza facían o homenaxe, á raza indíxena, á raza invasora ou a raza cabalar, orixe da supremacía militar da segunda riba da primeira. Outros, sinaladamente os do alén mar, falaban de Día do Descubrimento, se pensar que non houbo tal descubrimento senón invasión, conquista a ferro e lume, e escravitude, cousas todas que non son moi de celebrar. Logo inventaron un termo, a Hispanidade, que tampouco era moito mellor, pero que polo menos pretendía sinalar as semellanzas culturais entre os países que tiñan a mesma fala. Hoxe falan de Festa Nacional, pero para min segue a ser unha festa de armas e uniformes, e de desfiles de descerebrados seguindo a unha cabra, ao compás da música militar, que coma lle teño escoitado dicir, é un contrasentido coma intelixencia militar ou xustiza militar. E mire que lle digo Don Manoel, que se o sucedeu o 12 de outubro de 1492 foi o avistamento de terra polo mariñeiro Rodrigo de Triana, non quedaría mal coma Día das Ópticas.

xoves, 2 de febreiro de 2017

Escola de escritores

Mire que lle digo Don Manoel! Que non digo eu que iso de que me fala, das escolas de escritores, sexa como unha mosca na sopa, que certo é coma gaita en voda que se as hai de música e de pintura, por qué non pode haber unha de escribidores? Aínda que, ben mirado, Don Manoel, para o meu entender sexa como levar auga ó mar, onde hai moita máis; que non se chega a ser un escritor universal falando do que se estudou senón do que se viviu; que se Joseph Conrad escribiu mellor que ninguén verbo da vida no mar, non sería por moito estudar senón porque foi mariñeiro, de mesmo xeito que se Don Xosé Neira Vilas falou mellor que ninguén da vida dos nenos labregos foi porque falaba da súa verdade máis íntima, por iso foi quen de contar verdades universais. E, mire que lle digo, Don Manoel! Que este é o meu cativo homenaxe a este galego universal.