O que Farruco contoulle á súa muller (despois de morto). (2)

Segunda parte do texto corrixido da carta incluída no testamento hológrafo de Derradeiras vontades de Francisco Vasalo Queixa, industrial da Vila de Bouzas (Vigo). Completada con algunha cousa que o autor engadiu no exercicio dos seus dereitos coma tal.

Na xastrería do señor Benigno entraba moita xente, e raro era o cliente co que o xastre non pegaba o fío da charla, que era home que gustaba dunha boa conversa tanto coma outros do bo viño, tamén lector ocasional de libros e mais habitual do periódico dos agraristas de Basilio Álvarez, La Zarpa. Eu gustaba moito destes parrafeos, porque polo taller pasaba moita xente moi sabida, que daba xenio escoitalos falar, coas palabras moi requintadas que eu nunca escoitara pronunciar, e cuxo significado moitas veces se me escapaba. Deste xeito, botando a orella a pastar mentres cosía, decateime da enorme extensión que os eidos da miña ignorancia tiñan, e, engaiolado coa ansia de aprender, en mais dunha ocasión tiven que escoitar a suave reprimenda de don Benigno, ao que non desagradaba de todo o feito de que quixera cultivar os campos tantos anos en barbeito.

Un dos clientes que, por unha ou outra razón, mais frecuentaban a xastrería era un mozo de Verín que viña a ser fillo dos donos do Balneario de Cabreiroá e neto do seu fundador don José García Barbón. Fernando Salgueiro, que tal era o seu nome, era un dos que mais disputaban, porfiaban e rifaban con don Benigno, por mor da defensa que o xastre facía dos logros da República.

-          Grazas á República temos isto e estoutro –argumentaba o xastre.

-          Por culpa da República aquilo e o de mais aló –respondía o señor Salgueiro.

Eu calaba e escoitaba, atento pero sen tomar partido por ningún dos dous. Un día o señor Salgueiro invitoume a unha reunión na súa casa en Verín e teño que confesar que o que alí escoitei gustoume. Enchéronme a cabeza de patria pan e xustiza, unidade de destino no universal, superación da loita de clases e centos de cousas mais que non sei se entendía na súa totalidade.

-          A patria necesita homes coma ti –díxome o camarada Fernando. E eu despois de moito argallar decidín que entre deus e o diaño tiña que escoller ao que me tivera mais afecto.

O mes de xullo daquel ano 36 o ruído de sabres era xa atronador. Ás principais vilas da provincia chegaran telegramas ordenando o rexistro das sedes do noso Partido e a detención dos seus principais responsables. En Xinzo, o xefe da falanxe local, Xosé Prieto, non andou listo e caeu preso con abundante documentación no seu poder. Pero Verín non é Xinzo e distinta sorte tivo o camarada Fernando Salgueiro, ben pola súa habelencia ben porque a garda civil o busca sen poñer tampouco moita dedicación no labor. O venres dezasete de xullo ben de mañanciña, lémbrome coma se fora hoxe, escoito o son dunha buguina baixo a ventá da miña pensión en Laza. É o camarada Fernando Salgueiro no seu coche.

-          Prepárate! Imos a Vigo –órdea dende a rúa aínda deserta.

Laveime un pouco como os gatos, metín nunha pequena maleta un pixama limpo e as cousas de aseo, e deixando o cuarto máis desfeito cá cama do lobo en cinco minutos estou na rúa.

-          Estes son dous camaradas de Verín que veñen connosco. – Saudámonos á romana dicindo nosos nomes. Ti ven aquí adiante canda min. – Di Salgueiro.

Anoitecía cando chegamos á cidade de Vigo. Fernando reservara un par de habitacións dobres nunha pensión no barrio da estación.

-          Mañá chega de Coruña un camarada moi importante. Cumpre os anos precisamente este sábado dezaoito e imos celebrarlle o aniversario. Agora todo o mundo a durmir que non están as cousas para paseos turísticos – dinos por toda información.

Recordo que ningún de nos durmiu moito aquela noite. Non é doado prender o sono nunha cama allea rodeados de ruídos nunca escoitados, coa canseira da larga viaxe e a tensión nerviosa da situación! E cando ao fin o sono estaba a piques de pecharnos os ollos chegan as sereas de fábricas e estaleiros chamando aos obreiros ao traballo! Así que non houbo mais que erguerse en branco, almorzar frugalmente e coller o tranvía que nos levaría ata o Hotel Moderno. Conducidos sempre polo camarada Fernando chegamos á recepción do hotel no que, camaradas si pero a fin de contas de clases diferentes, se hospedara o home cuxo aniversario viñamos a celebrar.

-          ¡Por favor! ¿Puede Vd. avisar a don José Pasaván que están aquí unos amigos que vienen a saludarle?

-          ¡Estoy aquí Fernando! ¡Siempre tan puntual! ¿Quiénes son los camaradas que te acompañan?

O camarada Fernando fixo as presentacións solicitadas e sen mais cerimonia collemos camiño para o lugar de reunión cos camaradas de Vigo: un café da rúa Urzáiz, ao que chamaban o Derby, se mal non me acordo. Sentamos nunha mesa escondida no fondo do local. O camareiro toma a comanda e o camarada o que ata entón chamáramos José Pasaván a palabra.

-          ¡Camaradas de Vigo! Mi nombre es Manuel Hedilla, y os hablo en nombre del general Emilio Mola y la Junta de Defensa Nacional. El Ejército se ha alzado en África. ¡El día ha llegado! Las hordas marxistas tendrán su merecido castigo. Es misión de cada uno de vosotros ayudar, aún a riesgo de vuestra vida, al triunfo del Alzamiento. El camarada Enrique asume la jefatura provisional de la Falange en Vigo.

Alí deuse por rematada a reunión e marchamos de volta para Verín. No viaxe Fernando Salgueiro cóntanos que Hedilla ten esa mesma tarde unha reunión co Capitán José Pavón, o axudante do Comandante da Praza, Felipe Sánchez Rodríguez, e que ese mesmo día, ou ao seguinte, que non lémbrome ben, en toda España leranse nas principais prazas o Bando coa proclamación do estado de guerra.

Cando chegamos a Verín o domingo 19 a vila estaba nun estado de excitación, por mor das noticias da sublevación do Exército do Norte de África contra o Goberno da República que o administrador do Balneario de Sousas, difundiran polos altofalantes da megafonía do balneario, en conexión con Radio Madrid. Xinzo é nosa. Verín e a Gudiña, zonas de forte afiliación sindical quedan en mans da República. Pero por pouco tempo porque, para a nosa fortuna, a república ten mais medo dos obreiros que dos sublevados, e négalle as armas aos poucos que podían facernos fronte. A resistencia esmorece e Tui e A Gudiña son os derradeiros focos de resistencia armada.

Da noite para a mañá todo o mundo quería ser falanxista. Xa non soamente os elementos da burguesía local e os militantes dos partidos da dereita, senón moitos obreiros e labregos, e unha chea de cenetistas e ugetistas arrepentidos. Todos eles mais falanxistas e mais adictos ó novo réxime que nos mesmos. Se meses antes non xuntabamos unha ducia entre militantes e simpatizantes, a finais de mes tiñamos para mais dunha centuria. Entón comezou o horror.

O amigo, o veciño, o compañeiro de onte era o estranxeiro, o estraño, o inimigo, o que carecía de dereitos en absoluto, o que estaba fóra da comunidade, o can arrabiado que compre matar. A conservación do novo Estado é incompatible coa súa; é preciso que uno dos dous pereza, e cando se dá morte ao culpable se actúa en nome da defensa da sociedade. Os procedementos, o xuízo, son o de menos: non hai que pensar cando a Patria está en perigo! Soamente obedecer! Non chega con vencer hoxe; non chega con matar ao vencido. A hidra comunista ten moitas cabezas e compre cortalas todas! Nos ollos da muller e dos fillos dos paseados se esconde inimigo que nos enfrontará no futuro. Nos somos os cirurxiáns do corpo social: cando unha parte está necrosada é imprescindible cortar tamén parte da carne san para evitar que se propague. Todo isto aprendín; todo isto repetín; todo isto crin! Pero cando tes tanto sangue inocente nas mans, tantas olladas de horror chantadas na alma as arredas da ideoloxía valen de ben pouco cando a conciencia dáche alcance!

Coma sempre dirás que falo e falo e non digo nada. Dou voltas e voltas para non chegar ao momento terrible que é o único que é do teu e o meu interese. O día que don José Rivada, o párroco de Campobecerros mandoume un recado por un propio.

-          Ai Francisco, Francisco! Pouco che vexo pola igrexa! –díxome coa súa fala de raposo.

-          Don Jose, Cristo está en todas partes! Non hai por qué vir acó a buscalo.

-          Vaites, vaites! Moitos latíns aprendiches dende que andas con don Fernando!

-          Todo se apega, don José. Mandoume chamar …

-          Certo, certo! Ben sei que os soldados de Cristo tedes moito quefacer nestes tempos. Pois mira ti! Precisamente diso quero falarche. Lémbraste do João, o gaiteiro portugués que roubouche a noiva?

-          Nada meu se levou, que a Fina non era miña –respondinlle eu cada vez mais alporizado.

-          Anda no monte cunha partida de delincuentes. Pero eu sei o día que vai baixar a falar comigo. Non tes mais que apostarte na sancristía e dende alí non podes fallar o disparo que eu o porei a xeito para que o alcances con seguridade.

Calei. Calei e quedei canda o párroco en troques de saír da igrexa coma un can cando lle atan unha lata ó rabo. Ben sabía eu de onde saía o seu coñecemento da data na que o João se vería en segredo co cura, e aquela normalidade coa que un home deus planificaba  un asasinato a sangue fría podrecíame as entrañas.

Entón tomei a decisión: ninguén mais sabería nada do que don José me contara. O teu João baixaría do monte, falaría co cura o que tivera que falar e volvería ao monte sen que nada sucedera. Ti seguirías o camiño que libremente escolleras, e o seguirías grazas a mín, ao Farruco, co que sempre fuches boa, pero a quen non pudiches amar. Non sabes querida esposa o felíz que me fixo saber que, malia todo, aínda era quen de atopar no meu peito un leve remol de humanidade.

Parvo de min! Non sabía que o pensamento de don José era tan dereito coma a rabela dun arado, e que cando eu ía don José xa fixera o camiño de ida e volta catro veces! O cura leera nos meus ollos as miñas intencións e deu noticia da cita do gaiteiro a outro camarada da escuadra, con menos escrúpulos ca min. E cando viñeron a por ti e os teus como encubridores dun fuxido quixo a sorte que estivera eu tomando uns netos na do Fanchico, que está ben preto da vosa casa, e que formaran escándalo abondo como para decatarme do que estaba a pasar. Nun lostrego estaba, pistola en man, na trastenda.

-          Caguen sos! –berrei como un condenado- Fora as mans desa moza ou acabo a tiros con todos vos! Que vides a facer acó?

-          Vimos deter a esta muller por ser a muller dun delincuente.

-          Esa muller e o fillo que leva no ventre son meus.

-          Non son esas nosas noticias, camarada! Esta muller escondeu a un fuxido perigoso. Sabémolo de boa fonte!

-          Xa sei eu de que fonte bebestes! Esta muller é miña e morra o conto! E se tedes dúbidas consultades ao camarada Fernando Salgueiro.

E, miña esposa querida, iso era canto tiña que che contar. Como foron os tristes acontecementos que che levaron a viúva antes de te casar. A resposta que nunca che din ao que nunca me preguntaches. Que nada tiven que ver coa morte do teu João. Que fun un mais daqueles asasinos que nos anos da guerra acabaron con moitos inocentes para construír unha nova España que pensabamos mellor. Que grazas a ser un deles puiden salvarche a ti e aos teus da morte e que, de poder, o houbera salvado tamén a el, aínda que non fora mais que por verte de novo rir feliz.

Xúrocho, agora que a sombriza morte está a agardar por min arrimada á súa gadaña, polas dúas mellores cousas das que a vida deixoume gozar: á túa vida canda min e a filla á que tanto quixen entón, e quero hoxe que a morte arríncame do voso lado, aínda mais.

Quén me dera o escoitar

dar un ai á miña filla

que dixera, ai meu pai!

E se ouvira alá enriba