Mire que lle digo do Manoel! Que esa netiña súa sabe o que esqueceu o demo!
Ledo estou como micho con axóuxere de saber que gustou do meu conto do “Muíño de sal”, e hoxe que vostede a
trouxo por vez primeira a esta humilde taberna do Mincha, se a vostede lle
parece oportuno, quero que leve con ela o relato dunha vella lenda de
mariñeiros que me contara o meu pai nunha daquelas noites de trebón nos que o
vento chifraba nas xanelas, e a escuma do mar chegaba ata á porta da casa,
demorando arredor dela como se a quixera levar nas súas salgadas gadoupas. O
conto leva por nome:
De
mariños e sereas!
Pois, mire que lle digo, dona Lucía! O conto de hoxe vai das aventuras dun
mariño galego na expedición que Don João
II, rei de Portugal, argallou aló polo século XV, co propósito declarado de
establecer relacións amigables co mítico reino cristián do Preste Xoán, e as non declaradas de investigar a verdadeira dimensión
das costas do sur de África, para avaliar a posibilidade dunha ruta marítima as
terras das especias.
Parte
1: das viaxes.
O Preste Xoán, miña neniña, era un
rei e patriarca cristián descendente directo de Baltasar, xa sabes, un dos tres Magos
de Oriente, que rexía, aló polas terras da India, unha nación de cristiáns que
evanxelizara Santo Tomé pouco despois da morte de Cristo. Unha terra, a dicir do
bispo alemán Otón de Frisinga, chea
de riquezas, marabillas e criaturas estrañas.
Pouco sabemos do noso mariño; o seu nome, Fuco; que pode ser o hipocorístico de Francisco, ou alcume tirado
das algas de tal nome que algúns empregan para tinguir panos; o seu lugar de
nacemento, na finca da Puntada en Poio, parroquia Porto Santo, na ría de Pontevedra, finca que, por certo, está ben
preto da Casa da Crus dos Colón; e o oficio, mariño de altura,
que era home que coñecía ben as estrelas do ceo e os caprichos do vento, malia
non ter asistido nunca ás aulas universitarias.
Por aqueles días o maior da familia de emigrantes xenoveses, Cristovo Colón, o 20 de xaneiro de 1486
se fiamos das crónicas da época, está co seu valedor o frade da Rábida e eminente astrónomo onubense Antonio Marchena, no Alcázar de Córdoba expoñendo
ante os Reis Católicos o seu proxecto de abrir unha ruta polo Atlántico para
chegar ás Indias Orientais. Pero os Reis de Castela e Aragón están encerellados
noutros afáns mais rendibles a curto prazo, e, malia a apaixonada defensa do
astrónomo, non ven rendibilidade nin garantías na ocorrencia do mariño. Cando o
seu irmán pequeno, Bartolomeu, sabe do novo fracaso, convence ao seu amigo da
nenez, o noso Fuco, para marchar a
Lisboa a procurar algunha oportunidade na expedición ás terras do Preste Xoán que Don João II puxera ao mando de Bartolomeu
Días. E dous bos mariños galegos non han de quedar sen ela!
Bartolomeu Días, dona Lucía, era un experto mariño, que
fixera aulas de Matemáticas e Astronomía na Universidade de Lisboa, e servira
na fortaleza de São Jorge da Mina. Esta
de agora non era a súa primeira expedición, que antes desta capitaneara un
navío na que Diogo de Azambuja fixera
ao Golfo da Guinea, e na que amosara
de sobras a súa capacidade para determinar as coordenadas dunha posición, como
de enfrontarse a calmas e tempestades, abundancias e esfameadas.
Un e outro Bartolomeu, Días e Colón, e o noso Fuco, saen do porto de Lisboa, o día 12 de agosto de 1486 saudados
por unha inmensa multitude, en tres buques. Dúas carracas de 50 toneladas de
veas redondas, mandados un por Díaz, como xefe da expedición, e o outro por Juan
Infante, e unha terceira embarcación máis pequena e na que ían os bastimentos, non sei se patache ou carabela,
pero de vea triangular, moito mais manobreira, pilotada polo Fuco.
Como conta don Pedro Antonio de Alarcón na súa crónica Descubrimento e paso do Cabo de Boa
Esperanza, que teño aquí comigo, a navegación presentouse feliz; en menos dunha
semana chegaron a Tenerife, onde fixeron auga; pasaron sen contratempo o
terrible cabo Bojador, e o día 21 de setembro atopáronse co sol sobre a liña equinoccial, que, como lle contarían na
escola é a liña que divide á Terra en dous hemisferios iguais, o cero das
latitudes xeográficas. Un mes despois chegaron ao esteiro do río Zaire, hoxe río Congo, onde fixo desembarcar a uns negros do reino de Benín, que o acompañaban como
intérpretes, a que se entendesen cos habitantes daquelas terras, e soubo por
estes que as súas ideas sobre o límite de África non carecían de fundamento. Levaron
ancoras, e con ventos favorables en poucos días correron outras cento vinte
leguas cara o sur, fondeando na desembocadura
dun río ao que chamaron dos Elefantes polos moitos que viron nas súas beiras[1].
Leo o que segue a contarnos Alarcón
no seu libro: o comandante saltou entón a
terra cun mariño a quen quería moito,
e que non era outro que Bartolomeu Colón, e que subindo polas marxes do
citado río dos Elefantes, atoparon media
ducia de salvaxes, negros, espidos, feísimos, e de máis de sete pés de altura, que
vogaban tranquilamente no tronco dunha árbore baleirada ao lume, coméndose un
hipopótamo. Logo que se acougou a
mutua sorpresa daqueles homes tan distintos entre si, preguntáronlles os dous Bartolomeu, por medio
dos negros que tomaron no Congo, quen
eran; ao que contestaron que eran os kuakua. Estaban no país dos hotentotes.
Aqueles xigantes […] eran
tan estúpidos que case non tiñan memoria, descoñecían o pudor e ata carecían de
idioma, expresando os seus sentimentos con xestos, acenos e berros; pero así e
todo se consideraban moito máis civilizados que outra nación que dixeron
acharse ao Mediodía, composta de homes que vivían nos bosques como as feras;
polo que os portugueses chamáronos “bosgemanes”. O clima era tépedo, e cando
chegaron alá os portugueses, que foi a mediados de outubro, concluía o inverno.
Despois de descansar algúns días, levaron ancoras os atrevidos aventureiros e
dirixiron as proas ao polo meridional.
O que son as cousas das lendas, querida Lucía! Os khoisas, que non kuakua,
o grupo étnico que habitan nesta rexión de África, nin son xigantes, son máis
baixos e exiguos que os restantes pobos africanos, nin feísimos, teñen unha cor
de pel amarelada, nin son, por suposto, estúpidos; teñen idioma de seu, que
incorpora sons de clic feitos coa lingua na cavidade bucal, memoria e unha cultura de decenas de millares
de anos, que os divide en dous grandes grupos: os hotentotes dedicados ao
pastoreo e os bosquimáns, á caza e a recolleita.
Non teña medo, miña querida amiga; o seu avó xa ben sabe que, por moitas
reviravoltas que dea sempre volvo ao conto onde o deixei! No seu camiño cara ao
sur os nosos expedicionarios encontran unhas fortes correntes que os afastan da
costa, e un forte temporal de vento que cambia constantemente de dirección
impedíndolles saber que rumbo están a tomar. Tres días e tres noites dura a borrasca
cun mar arborado que esnaquiza veas e drizas, enxarcias e obenques; e logo unha
semana aboiando coma cortizas nas mans dun deus rebuldeiro e boureón, cun ceo
tapado de lúgubres nubeiros que non deixan ver as estrelas do ceo, para poder
saber co cuadrante e o astrolabio onde os levou a treboada. Por fin, unha mañá
o vento cesa e as ondas empurran ás dúas carracas á unha badía baixa e areosa, onde
facer as primeiras reparacións. A carabela, moito mais mariñeira, fai xa moitos
días que desapareceu da vista das maltreitas carracas e o comandante da
expedición teme que se afundira cos bastimentos cos que contaban para volver a
Portugal.
Ao fin, unha noite con estrelas! Pero os cálculos da lonxitude non eran
determinantes para asegurar se dobraran ou non o tan desexado extremo! Por uns
días continuaron navegando cara ao Leste, seguindo a costa, e temendo a cada
momento que esta se dirixise de novo ao Sur, como lles acontecera no golfo de
Guinea. Así chegaron á desembocadura dun río ao que chamaron Ancho, pola súa
considerable largura, onde fixeron augada. Por seguir co relato que don Pedro Antonio de Alarcón fai dos feitos,
que moitas outras versións hai, alí
sublevouse a tripulación, pedindo a Díaz que se volvese, pois o barco das
provisións perdeuse, e xa se atopaban a máis de mil oitocentas leguas da
patria; pero Díaz obtivo que lle deixasen correr outras vinte e cinco leguas
máis, prometendo que, se naquel espazo non se inclinaba a terra cara ao Norte,
daría por terminada a expedición e regresaría a Lisboa. Poucas horas despois, a
costa de África presentouse aos ollos dos portugueses tendida cara ao Norte en
toda a extensión que alcanzaba a vista.
-
Compañeiros! -gritou o comandante-:
triunfamos! Hai tres días que dobramos o último cabo de África!... A Portugal!
A Portugal!.
Reparadas as avarías das
naves, e feitas algunhas provisións, levaron ancoras, volveron as proas cara ao
camiño que trouxeran, e emprenderon a volta a Portugal, onde chegaron en
decembro de 1487, dezasete meses e medio despois da súa partida.
E mire que lle digo, dona Lucía, que aquel cabo ao que chamaran Tormentoso
non conservou moito tempo o seu nome, que D. João II, era de outra opinión no que a nomes fai
conta, e:
"Partidos dali, houveram vista
daquele grande e notável cabo, ao qual por causa dos perigos e tormentas em o
dobrar, lhe puseram o nome de Tormentoso, mas el-rei D. João II lhe chamou cabo
da Boa Esperança, por aquilo que prometia para o descobrimento da Índia tão
desejada."
Ningún comentario:
Publicar un comentario