Serendipias.

Mire que lle digo don Manoel! Que sería aló polos anos setenta, cando no pesqueiro conxelador da casa M.A.R. que levaba por nome Mar de Labrador, ocorreron os feitos que agora voulle relatar. E que puiden saber do sucedido, non soamente polo coñecemento directo das persoas que nela interviñeron, senón pola miña condición de protagonista deses feitos. Condición que se servirá desculpar, don Manoel, xa que ben sabe vostede, por estatística dalgúns anos de conversas, que non teño por costume exercer.

Como recordará o Mar de Labrador era o primeiro pesqueiro de corrente alterna trifásica que se fixera en Galicia −nos estaleiros de Barreras, para ser máis exactos− polo que o manexo e mantemento da planta eléctrica de tal buque presentaba certas dificultades para as que os maquinistas navais da ría non estaban moi en disposición de afrontar con éxito. Recordará tamén que don Javier Sensat, coñecedor das miñas habelencias acoplando a barras e desacoplando delas aquelas máquinas do diaño, mañas aprendidas nos buques irlandeses que xa incorporaban esta tecnoloxía, nomeárame xefe de máquinas do Mar de Labrador, aínda que carecera de título oficial que o xustificara.

Seica don Antonio de la Cruz, o enxeñeiro que deseñou a planta eléctrica, correu media Europa na procura de máquinas, aparamenta e cabos para aquela instalación, que nada diso había daquela en España, recalando ao final de moitas reviravoltas nas fábricas que a Siemens tiña en Erlangen e Nuremberg. E máquinas, aparamenta e cabos viñeron das fábricas alamanas para seren instalados no buque baixo a estrita supervisión de enxeñeiros de tal nacionalidade. Que os alemáns perderían unha guerra tras doutra, e a dirección da Siemens estaría acusada de utilización de traballo escravo nos campos de concentración de Ravensbruck, Sachsenhausenen e Auschwitz, pero como dicían eles "arbeit macht frei" o traballo vos fará ceibes, e o que tivo retivo.

Teño que recoñecer que a práctica totalidade da planta eléctrica funcionaba perfectamente, moi á alamana, excepción feita do cabrestante de pesca, tamén fabricado por SIEMENS, e que basicamente era un sistema Ward Leonard con algunha mínima modificación. Curiosamente o sistema daba problemas soamente cando a porta estanca do pañol da máquina e a do armario de automatismos estaban na súa situación normal: pechadas. E perfectamente coas portas abertas, a do pañol da máquina e a do armario de automatismos aberta nun certo ángulo.

Falarei agora do capitán do buque. Don Antonio, do que non se se xa lle falara nalgunha outra ocasión, era, ademais dun moi bo navegante e un máis que aceptable patrón de pesca, un devoto das novelas de Sir Arthur Conan Doyle, e mais en concreto das que relataban as andanzas de Sherlock Holmes narradas polo bo doutor Watson. E un bo conversador que gustaba tanto de escoitar boas historias como de contalas a un auditorio atento. Cousa que no comedor de oficiais do Mar de Labrador rareaba tanto coma os pelos na cabeza dun vello.

-  Os científicos son, en moitas ocasións − Sostiña don Antonio diante de quen lle quixera escoitar− algo así como uns detectives da realidade. Reconstrúen cara atrás o camiño de causas que levan a efectos aparentemente casuais e identifican mecanismos de forma que os podamos controlar e reproducir.

Son de culleres nos pratos de peltre e balbordo de sorber a sopa, por todo comentario.

-   O que Thomas Huxley −teimaba don Antonio− chamaba “profecía retrospectiva”, ou sexa a forma de obter coñecemento dos achados casuais, das coincidencias felices.

Unha vez máis a calada, e algún arroto, como toda resposta aos intentos do capitán de iniciar algún tema de interese. As miradas dos asistentes á cea no comedor de oficiais do Mar de Labrador seguen cravadas nos pratos como se a fonte da sabedoría estivera no seu fondo.

-   Xa sabedes −insistiu unha vez máis don Antonio, xa un pouco desesperado ao comprobar que tan interesante tema, base dos relatos de Sherlock Holmes estaba a morrer de morte calada− Thomas Huxley! O avó de Aldous Huxley, o do “Un mundo feliz”, e de Andrew Huxley, que gañou o premio Nobel polos seus estudos sobre a transmisión dos impulsos nerviosos!

Entón don Manoel, eu, aínda que plenamente consciente de estar como invitado naquel comedor, que malia ao meu cargo o resto de oficiais do buque non me tiñan por un deles, non din aturado máis e intentei botarlle un cabo a onde don Antonio puidera amarrar a lancha da conversa que ameazaba naufraxio.

-  E mire que lle digo don Antonio! Iso que fala dos achados casuais, das coincidencias felices, ten algo que ver con iso que chaman serendipitia, ou aínda chiripa?

-  Ben certo Paio! O método de investigación que empregan os grandes detectives da literatura, sinaladamente o Auguste Dupin, de Edgar Allan Poe, ou o Sherlock Holmes de Sir Arthur Conan Doyle, non son máis que a expresión literaria da asunción cotiá de que todo feito, todo acontecemento que podemos observar, ten unha causa, ou unha serie de causas, que producen tal efecto.

-  Como o do cabrestante de pesca don Antonio?

-   O do cabrestante de pesca? E logo Paio, que carallo pasa co cabrestante?

-   Que non funciona ben máis que coa porta nunha certa posición.

-   E iso?

Conteille entón o proceso da miña investigación, cales foran as miñas observacións e por que camiños dedutivos chegara ás miñas conclusións. Como ben sabe don Manoel, o control do sentido e velocidade da máquina de pesca acádase actuando riba do reóstato de control da excitación da dínamo, de xeito que segundo as necesidades da virada regulas a tensión do conxunto xerador/motor de continua, e polo tanto a velocidade do cabrestante mantendo o seu par motor. Ao chegares a velocidade cero os contactores cortan a excitación da dínamo e entran os freos da máquina. O caso era que por moito que intentáramos sincronizar un e outra actuación non había xeito e o aparello sempre viraba un pouco de máis para desesperación do pesca. Salvo cando as portas estaban na disposición antes indicada: totalmente aberta unha e nunha certa posición a outra [1].

-   Moi ben Paio! −interrompeume impaciente don Antonio− Non entendo un carallo de todo o que ves de contar! Queres ir ao cerne do asunto e ilustrarnos arredor da relación que o teu relato ten con Sherlock Holmes ou a serendipitia?

E mire que lle digo don Manoel! Naquel intre, ao comprobar a cara de aburrimento dalgúns dos oficiais do comedor, o anoxo e fastío doutros, e o nulo interese de todos eles por entender as causas polas que o sistema funcionaba o deixaba de facelo consonte a posición dunhas portas, e que tampouco o Capitán, o meu único aliado naquela guerra, devecía por sabelas, dixen para min: Paio, meu amigo, explicandum non poposcit manifestam culpam! E logo xa para eles:

-   Nada meu capitán! Que se algo funciona, aínda que non saibas por que, mellor nono toques.

E como é probable que non recorde de onde ven iso da serendipitia, eu que non son daqueles de tirar cousas, por se ocorre aquelo de «Cando tras anos de gardar unha cousa sen usala decides tirala, non pasará máis dunha semana que a necesites de verdade», lla deixo aquí nun recorte dunha revista vella.

O conto de Serendip.

Hai disto moito, moito tempo, viviu en Serendip, no Afastado Oriente, un  poderoso rei chamado Giaffar. O rei tiña tres fillos aos que amaba profundamente. Tanto que ocupouse persoalmente de darlles a mellor educación para que o seu futuro goberno estivera acompañado por todas as virtudes que son tan necesarias (e tan pouco habituais) para un príncipe. Na súa educación científica non faltaron a filosofía e o cultivo de tódalas artes, maiores e plásticas, chegando a alcanzar o pracer no seu cultivo. Chegados a este punto o seu pai pensou que a educación dos príncipes non estaría completa ata que non camiñasen polo mundo e coñecesen ás súas xentes, así que lles fixo emprender unha viaxe.

No seu camiño topáronse cun mercador que perdera un camelo e que preguntoulles se o miraran. Eles responderon que soamente ollaran unhas pegadas dun camelo, que non sabían se sería o que el buscaba. Que o animal do que atoparan o rastro estaba coxo, cego dun ollo, faltáballe un dente, levaba ao lombo unha muller embarazada e, ademais, carrexaba mel nun lado e manteiga no outro. “Tal era!” −Dixo o comerciante. E, diante dunha resposta tan meticulosa dos tres príncipes, acusounos de haberllo roubado.

Os príncipes foron levados a presenza do Emperador. Este preguntoulles como puideron saber con exactitude tantas cousas sobre o camelo sen velo nunca, e eles referíronlle as súas deducións. O camelo comera herba ao lado do camiño en que esta era menos verde, así que debía ser cego dun ollo. Ao longo do percorrido había uns poucos de herba mastigada que deberon caer polo oco do dente que lle faltaba a este.

As pegadas mostraban que arrastraba unha pata, así que debía de ser coxo. Había formigas nun lado do camiño, atraídas pola manteiga  derretida, e moscas no outro, comendo o mel derramado. Xunto ás pegadas do lugar en que o camelo se había axeonllado, estaban as duns pés e, xunto a eles, ouriños dunha muller. Había tamén pegadas de mans, polo que supuxeron que a muller estaba embarazada e tivo que apoiarse nas súas mans ao ouriñar. O xuízo viuse interrompido polo anuncio de que o camelo fora atopado. O emperador, encantado pola sabedoría dos tres irmáns, despediunos colmándoos de agasallos e eles seguiron as súas aventuras.

---

Nota [1]: Para aqueles que estean interesados no tema, e cursaran con aproveitamento a materia de Instalacións Eléctricas, preferentemente baixo o meu mestrado, estou en disposición de aclararlles as razóns de tal estraño comportamento. Resulta de especial utilidade repasar as páxinas dedicadas aos procesos de corte en corrente continua do libro de “Centros de Transformación. Anatomía e fisioloxía”