A taberna de Platón

Mire que lle digo don Manoel! Ben sabe que a taberna do Mincha é un espazo de tolerancia e concordia. Amabilidade, cordialidade, cortesía e aínda condescendencia e magnanimidade son os nosos sinais de identidade. Por iso, aínda que son frecuentes as diferencias de criterio, estas nunca (ou case que nunca) chegan máis aló da simple porfía, ou mesmo retesía, pero sempre dentro dos límites que permite e aconsella a convivencia. Na taberna adoptamos o vello precepto latino de “Primum vivere deinde philosophare”, adaptado, como aconsella a experiencia, ao de “Primum bivere”, deixando o “philosophare” para cando esas necesidades primarias estean axeitadamente satisfeitas, que non queremos que nos suceda como a Rocinante no seu diálogo con Babieca, o corcel do Cid Campeador, que recolle don Miguel de Cervantes. Que non teña que vir ninguén de fora a dicirnos:

- Metafísico estades!

E teñamos que responder nos, como o faco de don Quixote:

-  É que non como!

Xa o dicía Platón na súa alegoría! Todos estamos, dende o noso nacemento, prisioneiros dos nosos sentidos, de forma que para nos o único real é o que eses sentidos perciben. E pouco poden percibir se a fame e a sede anubran o entendemento, e soamente escoitamos os sinais de alarma que manda un corpo esfameado ou sedento! “Primum bivere e logo manducare” repito, e xa haberá tempo se a ocasión é propicia de “philosophare”. E tal teoría defendía con afouteza e verbo fluído o noso benquerido Xaquín, carpinteiro de ribeira e tallista de mérito cuxas obras non lles negaban a cara aos santos de Xosé Vilaverde Velo, aquel amigo do meu pai do que xa lle falara[1].

Non sei moi ben se confundido pola excesiva inxestión de Monterrei ou pola serodia lectura das máis de trescentas páxinas da República ou o Estado de Platón que editara Espasa Calpe na súa Colección Austral, o Xaquín empeñouse en amenizarnos o frugal refrixerio cunha recensión crítica, adobiada cos seus desatinados comentarios, da coñecida alegoría da caverna. E mira ti que a tradución do insigne Patricio de Azcárate terá moitos defectos no que a fidelidade ao texto grego refírese!, pero ninguén poderá negar a súa enorme virtude: trasladar os complexos razoamentos de Platón a unha linguaxe elegante e comprensible. Castelán pero comprensible!

A cousa é que alí onde Sócrates pide a Glaucón que imaxine a un grupo de prisioneiros que se atopan encadeados desde a súa infancia dentro dunha caverna e detrás dun muro, iluminado por un lume, Xaquín lembraba un grupo de asalariados no mostrador dunha taberna iluminados por unhas cantas lámpadas de incandescencia, e onde Platón describía aos prisioneiros ollando para as sombras proxectadas por uns obxectos que se atopan sobre este muro, o Xaquín falaba das imaxes en movemento da pantalla dun televisor, imaxes cuxo significado e intención son manipulados por outras persoas, que nunca saen nesas sombras, que son os que están sempre por detrás, e os que de verdade gobernan o mundo. Tanto os prisioneiros de Sócrates como os asalariados de Xaquín cren que aquilo que observan é o mundo real, sen darse conta de que son só as aparencias deses obxectos.

−  Pois esa taberna da que fala non será a do Mincha! −argüíu o Antonio que sempre estaba ao quite− Que nesta casa non houbo, nin haberá endexamais, tan infernal aparato!

Xaquín ollou de esguello para o Antonio. Pero moi brevemente, porque como xa o tiña ben coñecido e sabía onde ía a parar o conto se deixáballe enguedellar nas andrómenas do fillo da señora Carmen, fíxolle tanto caso coma se ladrase un can, e seguiu relatando que o prisioneiro, (o home liberado) afáise á luz do lume (á luz da razón) e, con certa dificultade e moitas dúbidas, decide avanzar polo camiño do coñecemento.

Segue Sócrates contando que o home sae ao exterior, observa as cousas e as persoas, ás estrelas, á lúa e ao sol. Observa, comprende e aprende.

—  Ou mellor, aprehende, no sentido de captar ou asimilar algo coa mente —apunta Xaquín. —Moitos de nos, grazas ás lecturas e aos bos mestres na materia da vida, conseguimos liberarnos das cadeas e comezar a construción do home novo, o obxecto da revolución social, que abolirá o estado e a propiedade privada.

−  Veña veña, Xaquín! Non nos veña coas súas prédicas anarquistas! —dille o Antonio que non perde ocasión de amolar. —Homo homini lupus, e so os románticos seguen a crer na perfectibilidade humana grazas á razón!

De novo o Xaquín fixo como quen oe chover, e seguiu ao seu relato sen deixar que as interrupcións de Antonio sacáranlle os bois do rego.

—  O trunfo da Fraternidade! Chegados a este estado desaparecería a fame, a angustia e o resentimento. “Cada ser humano buscaría con inefable ardor o ben de todos”.

O home, entón, convertido en Home Novo, regresa para compartir a sabedoría co resto dos prisioneiros da caverna, xa que séntese obrigado a axudarlles a ascender ao mundo do coñecemento. Pero os seus antigos compañeiros o notan distinto, e pensan que a viaxe danoulle o entendemento. Encadeados a unha forma de vida condicionada e sen sobresaltos consideran como verdade todo o que lles resulta cómodo de crer, afogando nos seus peitos antes de nacer calquera gromo de pensamento crítico.

— Vaites, vaites Xaquín! —di o Antonio— Segundo vostede a xente síntese cómoda na súa ignorancia!

— E pode opoñerse, mesmo violentamente, a quen intente axudarlles a cambiar. –intervén na conversa don Evaristo[2]. —Non esqueza, don Antonio, o que pasoulle a Sócrates!

— Grazas don Evaristo! —agradeceu o Xaquín. —O seu esforzo por axudar aos homes a chegar á verdade custoulle a súa condena a morte!

E mire que lle digo don Manuel. Teño para min que o Xaquín, coma moitos dos militantes do comunismo libertario, tiñan unha certa semellanza co filósofo grego. Foron condenados polos delitos de non recoñecer aos deuses, e corromper cos seus sofismas á xuventude. Coma Sócrates os libertarios non podían ser confundidos con sofistas xa que estes eran sabios e estaban ben pagos, mentres que Xaquín e os seus, dicían como Sócrates non saber nada con absoluta certeza, e pobres eran, pero soamente no material.

Por iso, propoño aquí e agora que, xa que estas crónicas son do que vostede deu en chamar dun filósofo tabernario, e nesta taberna parece abundar tal peixe, a partires deste mesmo día, e con permiso da nosa Sefa, a Taberna do Mincha pase a ter o máis acaído nome de a Taberna de Platón.

E dito isto pecho a boca, polo menos ata mañá, que xa se sabe que non hai mellor palabra que a que está por dicir.

Podes falar con quen queiras,

e cantar o que che adoite,

cando ti dis que é de día

todos pensan que é de noite

 

---

[1] Refírese a Xosé Vilaverde Velo, que fora Secretario Xeral da Confederación Rexional Galaica da CNT e tallista de santos. No mitin da CNT do Primeiro de Maio de 1936 celebrado no Teatro-Circo Tamberlick predixo: “o porvir pecharanos as súas portas para abrir as das nosas tumbas”. “O meu pai no carro do argazo” Páxina 31 de “A taberna do Mincha. Crónicas dun filósofo tabernario 2”.

[2] Como recordará o lector destas crónicas este Evaristo é don Evaristo González, máis coñecido por Evaristo de Sela, que xa protagonizou algunha outra historia desta taberna.