Mire que lle digo, don Manoel! Pois non ven de saíres pola porta o fillo do seu amigo Xulio o da eléctrica! Estivo a agardar por vostede unha miguiña, pero, segundo dixo, tiña présa, e informado de que vostede atracaba por estes peiraos, quedou en volver noutra ocasión que el tivera menos apuro.
Non lle digo que
non! Polo pouco que paraba quieto teño para min que o de “con menos présa” será
para cando estea xubilado; e iso se cadra!
E mire que lle
digo don Manoel! Teño para min, mirando para a expresión do seu rostro, que
hoxe vai coller vostede a palabra para, en contra do seu inveterado costume,
tecer co fío dos seus recordos unha historia acaída a esta lembranza.
Fala don
Manoel
Veña Miguel:
deita aquí unha cunca dese treixadura teu, que para esta peza teño que mollar ben
a palleta. Non será o monterrei do Mincha pero tampouco lle perde a cara. E
achega tamén unha tapa desas, que vexo que a de hoxe é de callos con garavanzos,
prato de moito fundamento ao que tanto xeito lle da a túa compañeira, e que
estes bárbaros da unión europea —non se merecen as maiúsculas— na súa
ignorancia non incluíron no seu infame «lote de supervivencia de 72 horas».
Pero vaiamos ao
asunto!
Debín de coñecer a
don Xulio entre o ano setenta e catro e o setenta e oito. Non antes do setenta
e catro porque foi nesa data cando me fixen cargo da Dirección Técnica da Sesta
Área, e non despois do 21 de febreiro de 1978 no que, segundo teño entendido, celebrouse
o contrato de compra da Central de Freixa á sociedade Carburos Metálicos, S.A.,
ante D. Eduardo Méndez, notario de Pontevedra.
E agora que o
penso, tivo que ser máis tarde de xuño do setenta e cinco, porque foi nesa data
cando incorporouse como técnico da Delegación de Vigo o meu benquerido amigo
Octavio Ledo, contador nestas Crónicas nosas de tantos sucedidos ocorrentes e
enxeñosos da súa Limia natal. E o Tavo é un dos protagonistas desta peripecia
que a piques estivo de rematar en traxedia.
Recordo
perfectamente o día de autos. E nunca mellor empregada a frase porque con autos
ten que ver. Como Xulio tiña cousas que facer de mañá en Pontevedra quedáramos de
esperarnos na marisquería que hai na entrada de Arcade contra das dúas e media,
para subir despois de xantar ata a central eléctrica.
A delegación de
Vigo non era moi grande e os dous técnicos, director e dirixido, compartiamos
despacho. “Queres acompañarme a ver a central?” pregunteille ao Tavo nada máis
colgar o teléfono con Xulio. Non houbo necesidade de dicirllo dúas veces.
Seguro que non tanto pola emoción de ver un salto tan fermoso como o da Freixa
senón pola sona do restaurante onde estabamos citados, e a esperanza de que
Xulio non houbera esquecido a súa afección ao marisco que calquera dos outros
dous asistentes á cerimonia compartiamos afervoadamente
Saímos da oficina
de Vigo arredor das dúas menos cuarto, tempo abondo para chegar a Arcade agora
que xa non hai que pasar polo funil de Redondela. Pedimos un par de viños para
agardar a Xulio coa palleta ben mollada. E ben mollada que está cando chega cun
certo retraso. Aínda por riba o marisco —moito e de calidade— que Xulio
encargara, está no seu punto de sal o que fai que os vasos parezan ter un
buraco por onde se baleiran sen sentir.
Entre bocado e
bocado —que co marisco os tempos entre eles son longos— don Xulio aproveita
para contarnos que a idea de pedir a concesión do aproveitamento de parte do
caudal do río Verdugo no lugar que chaman “a Freixa da Rocha” en Ponte Caldelas
fora do enxeñeiro vigués Ramón Laforet Cividanes.
—
Chaman
e con moito sentido querido amigo —aproveito que don Xulio está chuchando da
cabeza dun santiaguiño para meter baza—, que freixa na nosa fala quer dicir
desnivel brusco ou pronunciado no leito dun río onde se precipita a auga.
—
Don
Ramón Laforet Cividanes —continuou impávido o noso anfitrión— pedira esta
concesión coa idea de fornecer electricidade a unha fábrica de carburo para os
candís do alumeado, que quería construír en Arcade, Carburos Laforet. Mágoa
para el que con a nosa actividade de levar a subministración eléctrica ata o
recuncho máis afastado do país, o seu negocio esmorecera e tivera que vendela a
Carburos Metálicos de Barcelona.
—
E a
fábrica aínda existe, don Xulio? —pregunta don Octavio, por amosar que, malia a
abundancia de marisco presta a debida atención á conversa.
—
Está
menos de quiñentos metros de aquí. Se queredes podemos ir a botarlle unha
ollada por fora cando rematemos de xantar; é unha fermosa mostra de
arquitectura industrial.
E tiña razón. O
certo é que edificio das oficinas centrais, situado á beira das vías do tren,
ten unha fermosa fachada de ladrillo cara vista que merecería a súa
conservación. Segundo don Xulio o terreo que ocupaba a factoría era moito máis
extenso do que hoxe podemos ver, e a propiedade chegaba ata a praia onde os
donos da factoría construíran un pequeno peirao onde desembarcar o mineral que
se transportaba ata a fábrica a través dun funicular duns 200 metros de
lonxitude.
Toca coller os
coches para chegar ó noso destino por unha carreteira chea de curvas. Menos mal
que o pequeno paseo ata a fábrica e sobre todo o aire do mar serviu para
disipar as brétemas alcohólicas do meu cerebro. E menos mal que vou conducindo
porque estou seguro que ata o abstemio máis militante trousaría ata o primeiro
leite de ir no asento traseiro.
Estamos chegando
ao noso destino. A carreteira local faise decontado camiño de carros estreito e
profundo, con silvas e toxos que entran polas xanelas do coche. Avanzamos con
dificultade ata chegares ao bordo dunha impresionante carricova en cuxo fondo
se adiviña a construción que alberga as máquinas da central.
—
Deixamos
aquí os coches —ordena don Xulio—. O resto hai que facelo un pouco a pé e outro
pouco a pata!
—
Non
haberá que baixar por ese carroucho? —protestou o Tavo que xa ía un pouco
prexudicado do camiño.
—
Un
pouco esburacado de máis para baixar cos coches si que está...
—
O
problema non é tanto de baixar senón de volver a subir, que aquí se quedan ata
os «catro por catro»
—
Pois
adiante, que dos covardes non hai nada escrito!
Hai xente que
soamente son que de apreciar a beleza dunha paisaxe, ou dun solpor; eu a vexo e
a desfruto tamén nunha instalación industrial como esta con ás súas dúas
turbinas Francis de eixo horizontal do fabricante suízo Atelier de Construction
Mécanique de Vevey, cos seus reguladores de velocidade de Escher Wys, acopladas
ós seus xeradores síncronos de General Eléctrica Española de 750 KVA a 500 rpm.
—
Bótalles
unha ollada a ver se lles atopas algo estraño. —me di don Xulio, desfrutando
por anticipado do meu fracaso.
—
Pois
non sei...
—
Busca,
busca!
—
Merda!
Hai unha fase que non ten debandados!
—
Exactamente!
Iso é. Os alternadores son bifásicos coas fases conectadas en triángulo aberto.
Xa vexo a cara
que estades a poñer. A ver como volo explico! A característica fundamental dun
sistema trifásico é que as tres tensións teñen a mesma magnitude e están
desfasadas entre si en 120 graos, desfase que xérase intencionalmente na
disposición dos debandados no alternador.
Para estes
alternadores que estaban destinados a fornecer enerxía ao forno eléctrico de
fabricación de carburo, a opción máis económica era fabricalo precisamente deste
xeito.
Explicoume que a
súa pretensión era a de non tocar os alternadores para engadirlles a terceira
fase, xa que o risco de deteriorar o illamento das outras dúas ao introducir
nas rañuras a terceira fase era elevadísimo nunhas máquinas tan antigas. Como
de todas formas tiña que instalar uns transformadores que elevaran a tensión de
xeración á de distribución en Media, poderíamos subministrar uns
transformadores axeitados para o seu propósito? O certo é que eu non estaba moi
seguro, pero sabía a quen preguntar.
—
Podemos
achegarnos a algún lugar onde teñan teléfono?
—
Podemos.
E se está José Antonio temos un máis a quen pedirlle opinión!
—
Eu
voulle pedir opinión a unha das persoas que máis saben de transformadores en
España. Ti despois es libre de pedirlla a que te pete.
Subir ata os
coches foi sorprendentemente doado. Posiblemente pola presa que eu tiña de
chamar por teléfono antes de que pecharan a fábrica de transformadores. Pero
chegar ata a Eléctrica Os Muíños en Ponte Caldelas nos levou menos dun cuarto
de hora, e afortunadamente Lanzagorta estaba na fábrica de Erandio. “Ningún
problema” —me di—. “Hoxe meto no correo o estudo teórico e o presuposto dos
transformadores”.
—
Isto
hai que mollalo! —propón Xoán Manuel Estévez, un dos propietarios da Eléctrica
Os Muíños, que non é que saiba moito de que vai a cousa pero que non
desaproveita ningunha ocasión destas, abrindo unha botella de Chivas de 12
anos.
Ningún de nos ten
xa ningunha presa co que a conversa flúe mainamente dende as diferencias entre
un whisky «blended» e os «sigle malt», ata o labor social das pequenas
eléctricas en achegar a enerxía eléctrica ata o derradeiro recanto da nosa
fermosa terra. Xulio defendía os «blended» como creación que busca a harmonía e
a consistencia mediante a combinación de diferentes whiskies de diversas
destilerías, e os irmáns Estévez a
honradez do «sigle malt» como expresión individual dunha destilería. O que non defendía
nindiós era a postura de «Foinosa» de deixar amplas zoas do territorio galego
sen cubrir por mor dos elevados tempos de retorno da inversión.
Con esas e outras
semellantes acabouse o Chivas e decatámonos que neste tempo se fixera de noite.
Xulio aceptou a invitación a durmir que lle fixeran os seus colegas, pero cumpría
que nos volvéramos a Vigo, que á mañá seguinte tiñamos unha reunión importante.
Así que non había outra que coller o coche e intentar volver a casa por unha
carreteira escura, descoñecida e chea de reviravoltas. Eu, malia a miña
acreditada capacidade para metabolizar o alcohol, non me sinto con capacidade
abondo para conducir un automóbil, polo que, sabedor da mítica capacidade de
aguante dos limiaos de pro, pregunto:
—
Tavo
como estás ti para conducir de volta a casa?
—
Eu?
Como unha rosa!
—
Fenómeno!
Colle ti o coche, que eu levo o pique de proa a reverter e vou moi mal de
trimado![1]
Sento no posto do
copiloto, disposto a botar unha soneca ata Vigo. Octavio arranca e a primeira
manobra xa me fai abrir os ollos. Enfilamos a carreteira a unha velocidade máis
que notable e ao coller a primeira curva a dereitas observo que o coche invade
o carril contrario; a primeira a esquerdas as rodas do meu lado caen na cuneta
de onde lles custa saíres malia os esforzos do condutor; na seguinte a dereitas
as rodas da esquerda imitan a actitude das súas compañeiras na curva anterior.
A min o terror ven de despexarme a cabeza case por completo.
—
Octavio,
estás ben?
—
Por
suposto! Por que o preguntas?
Nese intre o Tavo
retira a vista da carreteira e o coche, sen condutor que preste atención ao seu
trazado, vai directo a precipitarse por un barranco.
—
Frea!
—grito desesperado.
Baixo do coche e
lle fago saír so asento do condutor.
—
Saca
de aí malfeitor, que aínda estás máis bébedo ca min! Que polo menos eu son
consciente que o estou! E ti nin iso!
Subimos de novo
ao coche, desta volta cadaquén no seu posto. Eu conducindo e o Tavo durmindo a borracheira,
chispa, curda ou lupanda ata chegares a Vigo. E sabedes que? Co susto que levei
as brétemas da bebedela desapareceron como por arte de maxia, e nunca tiven
a cabeza tan clara e a percepción tan
aguda como aquela fermosa noite na que por tantas aventuras pasamos.
[1] O trimado dun buque, tamén coñecido como asento, refírese á
diferenza entre o calado de popa e o calado de proa. Noutras palabras, indica a
inclinación lonxitudinal do buque con respecto á liña de flotación.
Ningún comentario:
Publicar un comentario