Mire que lle digo, don Manoel! Ben dicía o meu avó que “ata que non te ves a bordo non sabes o que é o mar”. Que podes ler cen libros sobre a desfeita que fixeron os arrastreiros nas nosas rías, e ata facer unha tese de doutoramento sobre como debéramos de ter defendido a pesca artesanal contra da pillaxe dos de fora, que non saberás nada da pesca ata que vivas dela e teñas na casa unha muller e uns cativos sorbendo os mocos porque non teñen outra cousa de que xantar. Cando veñen mal dadas, a teimuda realidade pasa por riba das nosas conciencias e das nosas boas intencións! E como non todo o mundo ten nin a sabedoría do avó Fadrique nin unha dorna como a Andoriña, non che queda outra que abandonar o palangre, poñer un motor ao «racú» e aparellarte con outra embarcación semellante, para arrastrar unha rede entre ambos navegando en paralelo. E rezar a tódolos santos dos que escoitaras falar para que o outro patrón estea atento a vento e ao mar para non esnaquizar a rede por separarse de máis, nin enredar o aparello por achegarse perigosamente.
Pero, como di a
canción dos compañeiros de Rianxo, a mellora das artes de pesca ten coma
consecuencia inevitable o rápido esgotamento dos caladoiros, e máis cedo que
tarde “a ghanansia do peixe xa se vai indo...” porque a cada mes que
pasa o esforzo para pescar a mesma cantidade é cada vez maior e os prezos que
as conserveiras pagan por el, é menor. Así que “ninguén as faga que tarde ou
cedo se paga” a práctica totalidade das parellas de Bouzas tiveron que
deixar o abeiro das Cíes para buscar novas pesqueiras. E dos afáns de dúas
destas «parellas» de madeira, que cunha máquina diésel de catro cilindros e menos
de 200 BHP ían ao fresco a Gran Sol vai a historia de hoxe.
Das dúas parellas
e dos seus respectivos patróns, Benigno da formada polo «Falque» e o «Marquez»,
e Salvador do «Salvador Lago» e o «Novo Florentino Lago». Aínda sen ter
exercido na súa vida nin de mariño nin de mariñeiro, a esta altura das nosas
conversas xa debe saber vostede a importancia que nestes mesteres ten un bo
patrón de pesca. Un deses que son “o pesca” se son ruíns e pasan á lenda, como o
«Misterio», «Primitivo», «Esquerdote» ou «Verísimo»,
se son desa caste especial que pescan onde ninguén pesca, ou onde todos pescan
cando ninguén pesca. Desa xente que se alimenta de correntes, mareas, ventos,
temperaturas, posición do sol e un milleiro de cousas máis para saber de certo onde
vai a estar o peixe. E en función de todo iso escollen, montan, calan e
levantan as artes axeitadas ás condicións do mar e ao tipo de captura.
Nos anos nos que
se desenvolve a nosa historia, ós da 2ª Guerra Mundial, encher a adega de peixe
no Gran Sol, coa concorrencia reducida a portugueses e irlandeses soamente, non
era cuestión de habilidade senón de tempo. Había patróns que pescaban unha
tonelada diaria e os que, como Benigno e Salvador chegaban a capturar ata dez
toneladas de pescada diaria e retornaban decontado a Bouzas coas adegas ateigadas
de peixe, e as «cubertadas»[1]
tan cheas que resultaba complicado andar pola cuberta. Tanta diferenza había entre
estas dúas parellas e o resto das da vila que a xente chegou a andar en
disputas e porfías por quen era mellor patrón, ou quen mandaba a mellor
«parella», e ata chegaron a organizar apostas sobre quen deles tardaría menos
tempo en regresar coas adegas cheas de peixe.
Pouco caso a esta
competición fixeron de primeiras Benigno e Salvador, pero tantas veces vai o
xerro á fonte que ao final rompe, e a presión da tripulación e as súas
familias foi quen de conseguir involucralos na porfía, case tanto coma se
inventárana eles. Cómpre sinalar de novo que estando os bancos de peixe como
estaban, pola obrigada parada dos belixerantes no seu aproveitamento, a
competición entre as parellas xa non estaba tanto no terreo da habilidade para
detectar a presenza de pescada senón da axeitada organización da xornada, asignando
as tarefas da forma máis eficiente, asegurándose de que cada membro da
tripulación coñeza o seu rol e manexando con man de ferro en luva de veludo as posibles
disputas que puideran xurdir a bordo.
Nestas estamos
cando nos primeiros días setembro de 1943 —recordo ben o ano porque eu cumpría
os dezaseis— saen pola bocana norte da ría ás dúas parellas, camiño dos caladoiros
do Gran Sol. A «parella» do Salvador sae unhas horas despois agardando ao
Nemesio que quedara interesándose co médico pola enfermidade da filla. Non
pasan nin vinte catro horas que o batifondo galopa polos peiraos de Bouzas.
— Veñen de volta! Os “Lago” veñen de volta!
— E veñen dando remolque a algo que parece unha balea! —dixo un vellote que aínda presume de boa vista.
—
Deixa
de presumir de vista Moisés, que para congro é moi longo e para sargo é moi
largo. Ben se ve que ao que veñen dando remolque é un submarino!
—
Submarino,
mírase ben! —engade Facu, outro dos habituais dos peiraos— Un deses que entran
na ría todos misteriosos cara ao hospital de Bellavista e que coidan que
ninguén de nos os vemos cando están no medio da ría collendo combustible ou
torpedos no "Bessel".
—
Dis
ben, que pensarán que somos parvos!
Ata hai algún cómico
no peirao, deses que nunca faltan, que, aínda sabedor da imposibilidade de que
o seu destinatario escoite a súa mensaxe, berra ao patrón da «parella».
—
Ei Salvador!
Que saibas que un submarino non conta como pescada!
—
Todo
o máis como “peixe sapo”! —engade outro fino humorista dos da concorrencia—.
Polo escuro e desaposto...
As rúas, as
prazas e mercados da vila son un ruxe-ruxe de comentarios a cal máis desatinado.
A expectación chega aos seus niveis máximos cando Salvador descende dun taxi
diante da casa de Florentino Lago, o armador da parella. Todo Bouzas querería
estar no posto de María, a criada dos Lago, levando unha cafeteira coas súas
cuncas aos protagonistas da conversación —e deixando a orella a pacer
disimulada entre as torradas—, para decatarse de primeira man do que alí se
relataba e poder logo darse moito bambán polos postos da praza de abastos contando o que alí
escoitou. Non fai falla: xa temos unha, e orella non lle falta!
Así chegamos a
saber que don Florentino non está nada satisfeito do proceder do Salvador. Salvador
de nome e de proceder. Que a decisión de abandonar a pesca por axudar a un
submarino alemán pode que sexa moi humana pero non moi racional. Priorizar unha
acción de auxilio por encima da ganancia económica dunha boa marea, está ben e é
de obrigado cumprimento en tempos de paz, pero España é neutral e no debe
meterse nas liortas dos demais. (Aquí María comentara que Salvador alporizárase
todo, dicindo que “eles ben que se meteran nas nosas”, pero como ela era
moi nova non sabía que quería dicir con iso). Problema engadido é que a Capitanía
metera os fociños en todo este lío e de momento tiñan suspendido o permiso para
saír a faenar. Unha hecatombe! Alá vai a competición á merda!
En Vigo a noticia
corre pola cidade como un regueiro de pólvora. Mentres as autoridades militares
fanse cargo do capitán e da tripulación, os espías alemáns e ingleses corren
cara ao telégrafo para comunicar o suceso aos seus gobernos. Un submarino deses
que chaman «Unterseeboots» foi alcanzado cunha carga de profundidade por un hidroavión inglés cando
tentaba regresar á súa base na Rochelle. O submarino, con importantes danos na
súa estrutura, ten que saír á superficie, onde será rematado polo avión inimigo.
Sorprendentemente aparecen en escena dous avións alemáns que fan fuxir ao
hidroavión. Salvados! Pero están sen goberno e as máquinas diésel non funcionan.
Morrerán no mar aboiando coma unha rolla? Non tal: alí chega a nosa «parella»
protagonista para darlles remolque.
Avisados polo Consulado
alemán, que recibira do capitán do submarino a nova do remolque, están agardando
no peirao da Laxe os mellores mecánicos de Bouzas e do Berbés coas súas
ferramentas dispostas para intervir. Aínda non están afirmadas ás estachas nos morróns
do porto cando xa están saltando a bordo os máis ousados para facer un primeiro
control de danos. O ritmo é frenético pero as avarías son moi graves e o prazo
moi curto. A lei internacional impón que un porto neutral non pode acoller en
tempo de guerra a un barco dun país belixerante durante máis de 24 horas. Uns
anos atrás Franco non dubidaría en dar refuxio ao submarino o tempo que fose, non
é a primeira vez que o fai. Pero estamos en 1943 e o exército alemán retrocede
en todos os frontes, e cada día parece máis claro que os aliados gañarán a
guerra. A Comandancia de Vigo, recibe ordes de Madrid de poñer ao submarino
alemán baixo arresto do cruceiro "Navarra", no peirao da Laxe. Demoran
a orde o que poden pero ao final cómpre renderse á evidencia: o “U-760" do
capitán Blum non volverá ser operativo.
E mire que lle
digo, don Manoel! A diferencia do que pasa nas novelas, os malos reciben a súa recompensa
e os bos o seu merecido castigo. O capitán do submarino e os seus tripulantes
son recibidos coma heroes pola colonia alemá, onde descansan e son agasallados antes
de ser trasladados a Ferrol. O capitán Blum, agradecido, regala a don
Florentino, armador dos pesqueiros que lle deron remolque, o seu compás e os
seus prismáticos, “como agasallo entre cabaleiros do mar, un militar e outro
civil.”
Para que o
submarino non poida fuxir, se encarga aos talleres que participaran no intento
de reparación a retirada dos motores diésel do somerxíbel, que son vendidos
como chatarra. Pero un deles está totalmente operativo despois da reparación, polo
que é vendido á Compañía de Tranvías Eléctricos de Vigo para servir de grupo
electróxeno. Despois de cambiar o xerador que é de corrente continua e non vale
para ese propósito...pero si para outros. Reparto de beneficios para os voitres
preeiros!
Disque don
Florentino, que afeara a conduta do Salvador por priorizar o rescate duns náufragos,
—belixerantes pero náufragos—, sobre ás súas obrigas pesqueiras recibiu unha
pequena compensación, un millón de pesetas das daquel tempo, polos seus desvelos.
Compensación da que nin a tripulación nin o patrón de pesca viron un can.
E Salvador, que
foi de Salvador?, preguntará vostede. Pois amarrou un cabreo como vai tempo que
non se mirara na vila. Non hai quiñón, cousa que é normal porque no se pescou, pero
nin un can do rescate do submarino? Segundo contan cando Salvador saíu por
última vez pola porta de don Florentino pechouna con tal forza que tiveron que
chamar a Larrán o carpinteiro para compoñela, porque ninguén era capaz de
volvela poñer nos seus gonzos.
Don Benigno Márquez, armador da outra parella, que tal viu, mandou chamar a Salvador e o puxo ao mando dun barco de ferro que estaba a facer no estaleiro de Barreras.
Con xente
de pouca fiúza
non
gastes moita baralla,
porque se
a gastas dirán
que algún
xuízo che falla.
[1] En termos mariñeiros unha
«cubertada» é a carga que, estibada e trincada sobre da cuberta, transporta
unha embarcación. Os buques dos que estamos a falar eran barcos abertos, nos
que o peixe se clasificaba en cuberta e conservábase na adega aberto e con xeo.
Ningún comentario:
Publicar un comentario