Dos enganos viven os «escribanos»!

 Mire que lle digo, don Manoel! Que moito me comprace velo hoxe en tan boa compañía; que ben sei do seu costume de achegarse ós mellores como as abellas ás flores. E de quen di que ven sendo o seu amigo? Pois non é mala mestura: nado en Asturias, estudiado en Bilbao e na Sorbona, e galego de vocación! Experto no acibeche, e experto en estatística, esa ciencia da que moitos din que serve para mentir con números! Pois sexa benvido don Ángel, e agardo que despois das monicións de hoxe manteña o interese e facerse confrade desta freguesía.

—      Moitas grazas polas súas palabras don Paio, que se as cousas son o dez por cento do que me ten contado don Manoel, confrade teñen mentres os médicos non se opoñan.

—      Os deuses non o queiran, don Ángel! Que se ao vello lle quitan a cunca e máis a cociña, que o enterren axiña —engadindo decontado—. Me dixo don Manoel que é vostede o autor da primeira enquisa científica que se fixo en Galicia sobre o uso do idioma.

—      Debo recoñecer que é certo. Engadindo que na miña opinión no se lle pode aplicar a coñecida cita que Mark Twain atribuíra ao primeiro ministro británico Benjamin Disraeli: "hai tres tipos de mentiras: as mentiras, as grandes mentiras e as estatísticas."

—      Boa frase! Pero concertará comigo que cun pouco de habilidade por unha beira...

—      E un pouco de ignorancia pola outra...

—      ... os números poden ser manipulados para apoiar case calquera argumento.

—      É que cumpriría facer unha lei no Congreso...—intervén don Antonio o da asesoría, que ata esta ocasión estaba no seu recanto da barra máis calado que un furelo.

—      Teño para min que loitar contra a mentira cunha proposición de lei no Congreso dos Deputados é tan inútil como apañar auga cunha peneira.

A mentira é demasiado hábil como para deixarse amarrar nunha disposición, nun artigo, parágrafo ou apartado! Algo haberá que facer porque aínda que a mentira, como as malas herbas, sempre existiu, na sociedade dixital ten ás para voar e dar a volta ao mundo, entrar nas mentes das persoas máis sinxelas, e aniñar nelas para sempre, sen deixar espazo para a verdade. E hai mentiras inofensivas como a que afirma que os humanos só usamos o 10% do noso cerebro, ou que dende o espazo mírase a muralla chinesa, pero ás hai que teñen máis perigo que unha piraña nun bidé, como o seguir afirmando que a ETA foi a autora dos atentados do 11M, malia tódalas refutacións científicas. Porque hai grupos organizados que gastan moitas enerxías —e polo tanto moitos cartos— na difusión masiva de noticias falsas, trolas, embustes e teorías da conspiración, a través dos medios tradicionais —a miúdo con intereses económicos alleos ao xornalismo—, e das redes sociais, teoricamente neutras pero financiadas desde eses grupos, para condicionar o debate público e minar a confianza nas institucións.

—      Moita razón ten meu querido amigo, que se certo é que non hai peor cego que o que non quere ver non menos axeitada é aquela que di o que a mente cre vai o ollo e o ve, ou como soamente vemos o que confirma o que creemos.

—      E tamén aquela outra de mal me queren as comadres porque lles digo as verdades, pola pouca estima que ten a xente cos que se empeñan en rachar co conforto da mentira.

—      E xa que estamos refraneiros, que pensa vostede daquel que di que a verdade é como o aceite; sempre acaba por quedar encima.

—      Que moito se equivoca...

—      Ou non. Porque como o aceite nun auga moi batida a verdade pode quedar oculta moito tempo, pero cando os axitadores esquezan batela o aceite acabará flotando sobre a auga e a verdade prevalecerá.

Seguimos así un bo anaco de tempo, falando da verdade e da mentira, da desconfianza xeneralizada nos medios de comunicación tradicionais, nos expertos e as institucións; da velocidade coa que unha mentira pode viaxar por todo o mundo grazas a internet antes de que a verdade teña a oportunidade de ser difundida; de que calquera con acceso a internet pode operar con perfís falsos ou contas automatizadas e crear e difundir información falsa sen consecuencias penais, etc. Xunguido ao feito que, co avance da intelixencia artificial, agora é posible crear contidos falsos extremadamente realistas, case indistinguibles dos orixinais.

Neste intre don Ángel, consciente de que a conversa discorría por agrestes vieiros, abriu unha bolsa de coiro que levaba dependurada no ombreiro e propuxo:

—      Teño aquí un conto africano que coido que poderá ilustrar debidamente esta conversa. O conto leva por título:

Croqueta Crocuta, a hiena mentireira

O conto vai dunha hiena moi mal educada e egoísta. Os seus compañeiros da manda estaban un pouco fartos da súa conduta aproveitada e insolidaria, e facían decote todo o posible por escapulirse dela en canto tiñan ocasión. O certo é que a Croqueta Crocuta, que tal era o nome da nosa protagonista, tanto lle tiña. Nacera coa conciencia de ser superior a todos eles e tampouco tiña moito interese en mesturarse nos barullos da ruidosa grea.

Nun destes días solitarios Croqueta pasaba preto dun poboado cando de súpeto atopouse un cabrito morto. Riba del un par de corvos e un  chacal dourado, compartían fraternalmente a preada.

—      Vaites, vaites! Vaia unha sorte a miña! —dixo para si chea de ledicia a nosa protagonista mentres escorrentaba á competencia descubrindo os afiados cairos e proferindo ameazantes griñidos—. Será mellor que me dea presa e come-lo cabrito, antes de que veña o resto da manda e teña que repartir con eles.

Pero o recendo da calaza viaxa moi veloz a lombos do aire da sabana, e xusto cando ía comezar o festín escoitou chegar a cuadrilla dos seus compañeiros e compañeiras. Non cabe outra que agachar o cabrito e artellar algunha pantomima coa que afastar ós seus conmilitóns.

—      Bo día Croqueta! Moi contenta e relaxada a vexo; poupando o bandullo á sombra desta acacia e cun escarvadentes na boca, coma se viñera de darse un banquete.

—      Tal foi, miña amiga! Que agachada tras unha pedra escoitei a nova de que morreran moitas das reses do gando deste pobo, e que ían tirar unha boa chea de cabritos ao paraxe que chaman o Mul-ha-dal. E de alí veño.

—      Que boa noticia! Imos cara alá de inmediato —dixeron as súas compañeiras.

E enganados polas novas de Croqueta, axeitadamente ilustradas con eructos e bocexos, saíron a lume de carozo cara ao lugar indicado, para satisfacción da nosa protagonista á que nunca ninguén na manda lle fixera tal caso. E cando pareceulle que a tropa co seu tremendo rebumbio estaban xa abondo lonxe, e ía a procurar o cabrito que escondera nuns arbustos escoitou falar detrás dunha tapia aos corvos e o chacal aos que arrebatara a calaza.

—      Boa tarde meu amigo. De onde ves tan alporizado?

—      Do barranco que chaman o Mul-ha-dal. Na miña vida vira darse tal festín como o que están a se dar os voitres, e unha manda de hienas que acaba de chegar, cun fato de cabritos mortos que os pastores tiraron nese lugar!

—      Carafio Nevermore! Pois sen presas pero sen pausas imos aló que algo haberá para nos! —e dirixíndose ao chacal— Por suposto Sr. Lupaster que está convidado a acompañarnos; que onde comen dous, comen tres.

Croqueta Crocuta, a hiena mentireira, que tal escoitou, quedou convencida de que —non pode determinar grazas a que arte máxica— a súa mentira convertérase en verdade, chegando rapidamente á conclusión que a calaza que escondera podía agardar a que volvera de comprobar que cousas tan apetecibles había no barranco do Mul-ha-dal, deixando a disposición dos corvos e o chacal a disputada prea.

E miren que lles digo, meus señores! Tanta forza ten a mentira que ás veces ata ao autor dela convence!

Eu ben vin estar o corvo

falando co paspallás,

se foi verdade ou mentira,

mira a min que se me dá!