Mire que lle
digo, don Manoel! Alá polos anos da segunda guerra mundial xermanófilo en
Bouzas era todo quisque. Non había outra nunha vila como a nosa, especialmente
castigada pola represión falanxista, onde os poucos que quedaran con vida da
“caza do distinto” que seguiu ao golpe de estado, poucas ganas lle quedaran de significarse,
aínda que fora soamente chamando «cocktail» a un combinado. Ou como dicía o
finado do Toñeco:
—
Agora
que aprendín a dicir “flin” resulta que se chama “pinícula”!
Non lle nego que que
en Vigo a situación puidera ser algo distinta, porque algunha pequena excepción
houbo entre os capitáns da industria e a burguesía ilustrada. Os primeiros
porque o diñeiro non ten ideoloxía e habían moitos cartos a gañar vendendo ós
aliados conservas de peixe; por poñer un exemplo. Ou o volframio da mina do
Fontao, por poñer outro máis levado ó cine e ós libros. A burguesía ilustrada
precisamente por iso: porque era ilustrada e coñecedora de todas as
barbaridades que os fascismos levaban implícitas.
Sumados uns e
outros —aos que que por oposición ao concepto de «xermanófilos» vimos en chamar
«aliadófilos»— seguían sendo unha minoría tolerada máis non aceptada polo
Réxime. Minoría tolerada como a de Roderick Price Mann, director da oficina do
Cable Inglés, que cando o réxime franquista pechou as súa oficinas en Vigo en
1937, decidiu quedar en Vigo, e xunto con varios axentes ao seu servizo,
dedicouse a buscar información relevante para o Servizo de Intelixencia
Británico, ou minoría odiada e nunca aceptada como a dos irmán Álvarez Blázquez,
Xaime Illa Couto, Francisco Fernández del Riego ou Valentín Paz-Andrade.
Cumpría manter
unha certa aparencia de neutralidade! Neutralidade na que ninguén cría —nin
goberno, nin aliados, nin as “potencias do eixe”—, pero que a todos conviña. Vigo,
malia que daquela as dúas oficinas telegráficas —a do Cable Inglés e o do
Alemán— estivesen pechadas e os cabos cortados, resultaba un estupendo
escenario para unha película de espías, cos consulados británico e
estadounidense exercendo de redutos dos «aliadófilos» e a totalidade das sedes
das institucións oficiais da cidade como abeiradoiro dos «xermanófilos».
Por moito que as
autoridades intentaran agachalo, Vigo foi a longo da guerra, porto de aprovisionamento
de combustible, alimentos e torpedos para os submarinos alemáns, e refuxio para
a realización de reparacións, e acougo, descanso e celebración nas casas da
abondosa colonia alemá, para ás súas tripulacións. Ata o seu colexio albergou —discretamente—
neses anos un hospital de sangue con atención médica e cirúrxica para ás tripulacións
dos submarinos que operaban no Atlántico!
A todo isto creo
que esquecera dicir que hoxe non estaba só na taberna do Miguel. Alexandre, un
compañeiro de promoción dos xesuítas, hoxe residente na Coruña, viñera dar unha
volta pola cidade dos seus amores e aproveitara para tomar un viño comigo antes
de ir xantar coa familia. O tema era do seu interese e pensou —non sen razón—
que algo podía dicir arredor do tema.
—
Dirán
vostedes que ninguén mandoume tocar aquí a gaita, e que voces máis autorizadas
que a miña poderán engadir datos de interese acerca do tema. Eu son do ano
corenta e sete e soamente podo falar do que me contaron. E pouco foi, que
daquela era tema prohibido nas casas.
—
Fale,
fale, don Alexandre, que ben seguro que o que conte será de proveito para os
que o estamos a escoitar.
O que don
Alexandre contou na taberna do Miguel
Non podo ser moi preciso nas datas, pero non sería moito
máis aló dos primeiros anos sesenta, porque eu estaría nalgún dos cursos do
bacharelato superior de letras. Non me avergonza confesar que, no seu conxunto,
non era un estudante moi brillante, pero si que tiña daquela dúas materias que
me encantaban: o latín e a música. E ao fronte delas a dous profesores unidos
pola súa afección ao bo viño e separados polas súas filias non sei ben se culturais
ou políticas. O padre Brasa —Salustiano Rodriguez Brasa— gravemente contaxiado
na universidade inglesa dun enfermizo amor aos clásicos gregos e latinos, e o Mestre
Jané, afervoado seareiro da música alemá. Emporiso vigueses ámbolos dous;
vigués de Mones, unha aldeíña ourensá preto da vila de Petín na zona de
Valdeorras o primeiro, e vigués de Sabadell, a Mánchester catalá, o segundo. Xa ven: tan diferentes en moitas cousas e
tan semellantes os dous no amor a esta terra que os acolleu! E, se habemos de
dar crédito ás rexoubas dalgúns dos seus alumnos, igualmente semellantes no seu
entusiasmo e devoción polo resultado da ciencia, técnica e arte de producir viño.
(Do que por certo vou facer uso agora mesmo que sinto que
teño a palleta enxoita e mal poderei tocar con ela nese estado.)
Dicía que don Salustiano nacera nesa aldea ourensá preto
de Petín, alá polo ano dezasete, pero como o pai tivera que marchar a
emigración, cando o noso futuro profesor era aínda un neno levárano a Vigo a vivir
cos seus avós. Disque o rapaz era moi listo e espelido pero como cartos para
pagarlle os estudos non había, ingresara no seminario de Tui para facerse
sacerdote. Me contara que o mandaran a facer o noviciado e esas cousas a
Bélxica, e que cando rematou a guerra de España, volveu a facer a carreira de
filosofía a Burgos. Pero como o que de verdade lle gustaba era o grego e o latín,
fixo todo o que estivo na súa man para que a Compañía o mandara a estudar
linguas clásicas na Universidade de Oxford, onde obtivo a Licenciatura coa
máxima cualificación. Xa ven, meus amigos que o Padre Brasa tiña boas razóns
para ser anglófilo!
Pola súa banda o mestre Jané, que era uns poucos anos
maior que o Padre Brasa, chegara a Pontevedra como director de orquestra e
mestre concertador da compañía de revistas do cómico Gari Uset. Seica a función
foi un éxito e o espectáculo permaneceu catro días en cartel. Disque nestes
catro días deulle tempo a engaiolar a dúas persoas diferentes, e por razóns
igualmente diferentes pero complementarias: unha profesional e outra persoal.
A profesional viñera dunha atractiva oferta de traballo do
empresario do Teatro
Principal, Isaac Fraga, que ofreceulle a dirección da
orquestra que viña de montar para poñer música ás películas mudas que
proxectaba. A persoal que coñecera a unha moza á que non quería perder de
vista. Sexa como for, Jané despediuse da compañía e estableceuse en Pontevedra
primeiro para ao pouco tempo trasladarse a Vigo, sede central da compañía
Fraga. Logo o sonoro levouse por diante as orquestras coas que ilustrar as
escenas cinematográficas, pero Jané seguiu na nosa cidade coa súa actividade
orquestral, compositiva e docente.
E cando a finais dos anos cincuenta, faleceu don José
Iglesias, profesor de música no noso Colexio dos xesuítas, o mestre Jané que xa
tiña unha larga relación coa nosa comunidade educativa ocupou o seu posto de
forma natural.
(Co seu permiso vou coller unha tallada dese polbo que
está a mirar para min e sigo decontado.)
Teño para min que, malia que estiveramos nos derradeiros
anos da nosa formación ningún de nos tiña moi formadas ás súas fobias ou
filias. Porque daquela cos pais non se falaba diso, nin, certo é, de cousa
ningunha. Polo que, salvo algunha xente un pouco especial como o Ramón Galanes
que emporcaba todo canto libro e caderno caía nas súas mans de avións e tanques
cheos de símbolos nazis, para o resto as nosas simpatías polos protagonistas da
segunda guerra mundial estaban fortemente condicionadas polas historias das
«Hazañas Bélicas» de Boixcar: os alemáns eran sempre malignos, ruíns e
perversos e os aliados nobres e xenerosos; excepción feita de cando as
historias desenvolvíanse na Unión Soviética que os malignos, ruíns e perversos
eran os rusos, e os nobres e xenerosos os alemáns.
(Tranquilo don Manoel! Déixeme coller un pouco viño que teño
«enxoito o garneato» e necesito mollalo nun pouco deste treixadura para chegar
a bo porto!)
Naquel tempo era Reitor do Colexio don José Mª Díaz de
Rábago, home de moitas e grandes calidades, e este ano pareceulle oportuno que
o Coro do Colexio preparase dúas pezas para cantalas na cerimonia da "Solemne
entrega de premios e proclamación de dignidades" que se celebraba
todos os anos no teatro García Barbón uns días antes das vacacións de Nadal.
Unha delas debería ser a “Marcha de San Ignacio de Loyola” e a outra a deixou á
libre elección polo director do coro, o Mestre Jané. Cal non sería a nosa
sorpresa, como compoñentes do devandito coro, cando nos informou que elixira
unha canción alemá moi fermosa que exaltaba a amizade entre os compañeiros de
colexio! A canción en cuestión levaba por título "O bo compañeiro",
ou sexa "Der gute Kamerad", en alemán.
Co teatro ateigado de público saímos a escena, nos
colocamos e entoamos os primeiros versos da Marcha de San Ignacio.
Fundador
sois Ignacio y
general
de la Compañía
real
que Jesús con su
nombre distinguió.
La legión de
Loyola
con fiel
Corazón,
sin temor
enarbola
la cruz por
pendón.
Para rematar co entusiasta:
Fiel presagio
del lauro bélico
y de la paz,
del lauro y de la paz. ¡De la paz!
Atronan os aplausos o teatro. Cando se restablece o
silencio Jané dános a entrada e comezamos a cantar o segundo número.
Einen bessern findst du nicht
Die Trommel schlug zum Streite
Er ging an meiner Seite
Im gleichen Schritt und Tritt
Cando soan os primeiros versos observamos con estupor que
algúns pais póñense en pé e lanzan o brazo dereito cara adiante como chamando a
un taxi, ou comprobando se chove. Tamén escoitamos una voz que berra: “isto
non! Isto non!” É o padre Brasa que anda como adoecido polo patio de butacas
intentando achegarse ao Reitor. Rematamos a canción en medio dun barullo
considerable. Vexo ao mestre Jané inclinarse levemente saudando ao público cun
leve sorriso baixo o inexistente bigote.
Levoume anos entender que a canción alemá que cantáramos
tiña a mesma música que unha canción falanxista que provocou a reacción
aprobatoria de parte do público, a indignación do Padre Brasa e a indiferenza
dos máis. Ich hatte einen Kameraden: eu tiña un camarada. Quer dicir
isto que o mestre Jané era un nazi? Por suposto que non! Namorado da música
alemá si, e segundo souben polo propio Padre Brasa un fino e elegante bromista.
"Der gute Kamerad" é un poema escrito en 1809 por Ludwig Uhland e
musicado en 1825 por Friedrich Silcher. Non ten por tanto nada que ver nin con
nazis nin con falanxistas.
E marcho un intre que teño unha urxencia. Xa sabe que “todo
o que pola boca entra por un ou outro buraco sae”. Ás veces polos dous, que
como di o refrán “mexar sen botar un peido é como a gaita sen tamborileiro”.
۞
Entón,
aproveitando a oportunidade que tal ausencia lle daba, don Paio, que desta volta
xa estaba farto de andar coa area da incredulidade no zoco, me pregunta:
—
Mire
que lle digo, don Manoel! Vostede que tamén debeu de estar alí, aínda que non
fora no coro, non ten nada que engadir?
—
Pois
eu, don Paio, coma o mestre Mark Twain, hei de soster e sosteño aquela vella
máxima literaria que afirma: “non deixes que a verdade che arruíne unha boa
historia”.
۞
Aló na
banda do río
ten meu
pai un castiñeiro,
bota
castañas no outono,
uvas no
mes de xaneiro.
֍
Ningún comentario:
Publicar un comentario