Vostede desculpará...

 Mire que lle digo, don Manoel! Os tempos cambian e os turistas medran máis que as cascudas nos cubos do lixo! E se fai anos a entrada duns forasteiros na taberna do Mincha merecía todo un conto, a do Miguel é un porto moito máis frecuentado por buques de arribada, con tripulacións sedentas de cervexa, e de refrescos ianquis. Éche o que hai! Miguel ten que apandar, e pasar por onde o Mincha nos pasou, porque os tempos xa non están para posturas radicais, tan propias da hostalaría viguesa de antano que tiña a afouteza de mandar a Serrat a rascar os ovos —fritidos e con patacas— fora do seu comedor.

Ven isto a conto porque é cada día máis habitual o ter que aturar farfalladas de expertos en críticas gastronómicas en Trip Advisor ou Google Maps,  chácharas exasperantes non pedidas nin desexadas, e encordios dos adoradores do “color local”.

—      Tienen ustedes una tierra y un mar que no se merecen.

—      ¡Que producto, señor, que producto! Pero nada de cocina. Nosotros con un producto muy inferior le sacamos mucho más partido y lo podemos cobrar al doble. ¡Aunque no debería de decir esto antes de pagar!

—      ¡Y las playas! ¡Que decir de las playas! Maravillosas; pero salvajes y sin explotar. ¡Y casi sin chiringuitos!

—      ¡Está claro que Dios le da pan a quien no tiene dientes!

Ninguén lles leva a contraria. Os sufrimos en silencio como quen sofre ás pertinaces moscas que a desmedida calor fai medrar no argazo, ou as interminables colas de coches buscando sitio onde aparcar. Eles crécense confundindo indiferenza con aquiescencia, e insisten nos seus amigables consellos para cambiar ás nosas vidas, pero pouca reacción encontran salvo un rápido abandono do campo de batalla por parte dos máis de nos, afeitos a aturar os bandazos e choupadas da vida pero non ás soflamas dos turistas.

Disque “tanto ten azoutar coma no cu dar!”, pero “unha cousa é pisar unha merda e outra caer riba dela”, e o Miguel ten un cuñado que marchou de moi novo a Madrid e, ao que parece, alí perdeu as orixes, e o respecto pola terra dos seus pais e por se mesmo.

—      ¡Pero Miguel! No sé por qué no mandaste a esos guiris a tomar viento. ¡Estoy harto de la humildad gallega! —recrimina a Miguel o seu cuñado Rafael— Vostede que pensa disto, don Paio?

—      Se non deixo que ninguén goberne  a miña lancha, non serei eu o que lle diga a Miguel como ten que levar a súa!

—      Non vaia a pensar, don Paio, que eu en Madrid non presumo de retranca galega! O que non levo tan ben é o da escaleira!

—      O da indefinición? Iso de que nunca contestamos cun "si" ou un "non" rotundos? E por que non imos manter abertas todas as opcións? Como tantas veces di don Manoel a resposta á maioría da preguntas é “depende!” O que eles ven como defecto son dúas virtudes indispensables para andar pola vida: Reserva e Prudencia.

Rafael chegou decontado á conclusión que polemizar comigo era mallar en ferro frío e pasou a dar a trela a outros clientes máis dispostos a darlle a razón. Aínda que fora como a que se lles da aos parvos. Así que foi collendo por banda a canto cliente había na taberna ata que quedouse sen ninguén a que meterlle o dente.

—      Carafio Rafael! É que queres afundirme o negocio? —dille un pouco moscado o Miguel.

Diante desta serie advertencia, Rafael non tivo outra que volver ó rego e, incapaz de conter a diarrea verbal, intentar pegar a febra de novo co único que se mantiña, cunca de treixadura na man, indiferente ó vendaval da súa conversa, firmemente amarrado ao mostrador.

—      Sabe don Paio? O que más me indigna é a actitude da xente como a que retrata Castelao naquel debuxo do Museo de Pontevedra no que lle dicía ao cacique que ía a visitalo cando estaba agoniando no seu probe leito de follato: “Vostede desculpará que morra sen lle pagar os foros...”

Eu calei e rin por baixo do meu bigote. Pois mira ti que exemplo tan interesante o que me pon o Rafael! "Vostede desculpará" é unha frase fascinante porque, dependendo enteiramente do contexto no que se utilice e a intención coa que se diga, pode ter dous significados: un de cortesía e deferencia, e outro moito máis galego para poñer a alguén no seu sitio. A que ven de citar o Rafael, a de "vostede desculpará, pero o sol sae polo leste” ou aquela outra da criada do chiste:

—      El señorito desculpará que me correra antes que el...

Míralle ben os cornellos...

 Mire que lle digo, don Manoel! Ao final, queiras que non queiras, un pouco machistas somos todos. Mulleres incluídas no quiñón. Uns un pouco menos machistas e outros —e outras— moito máis. Algúns deles machistas orgullosos da súa actitude e outros —os menos— machistas ao seu pesar. Aqueles defendendo sen reparo a superioridade biolóxica do seu sexo, e repetindo ata a extenuación aquelo de Por ben que fale a muller, calada está mellor. Os outros a miúdo molestando cando intentan afagar, sen ser conscientes do impacto negativo das súas accións ou palabras.

—      Ben sei da existencia de xente desa caste, don Paio! —dixo Damián o noso poeta minimalista que estaba, como era mester, tomando ás once— Os vexo todos os días na Asesoría! Machistas recalcitrantes que se resisten tenazmente, activamente, a calquera cambio nas relacións coas mulleres, a calquera idea de igualdade de xénero, sempre vixiantes das ameazas das «feminazis» á "orde natural" das cousas!

—      Que razón ten don Damián! —Intervén o Felipe, un cliente da asesoría— Haber hainos! E abofé que abondan como para forrar un carro con eles!

—      E non menos perigosos —retruca Damián— son todos eses que non se consideran machistas a se mesmos, e declaran sentirse molestos coas actitudes machistas dos demais, pero comentan cos amigos que eles son moi feministas, porque colaboran nas tarefas da casa e no coidado dos fillos.

Hai que ver como iso que chaman redes sociais fixo cambiar á xente! Na taberna do Mincha a xente escoitaba a quen tiña algo que dicir do tema que se estaba a debater. Na do Miguel todo o mundo ten unha opinión sobre todo, e está disposta a defendela, mesmo a navalladas. E o tema interesa, e moito, á parroquia, que remove o cu nos tallos ata que consegue enfiar a febra e facerse oír, xa que que non escoitar, no debate.

—      E logo? No me digas que iso é machismo! —intervén o máis novo e ousado deles.

—      Por suposto! As tarefas da casa e o coidado dos fillos son responsabilidade dos dous!

—      Iso será se a muller traballa! Que ás mais andan todo o día de tenda en tenda e de cafetería en cafetería.

—      Que andarás a facer ti polas tendas e cafeterías para que as podas ver facendo esas cousas?

—      Traballar!

—      Xa o vexo! Traballando na taberna como agora!

Xa sabe don Manoel que cando o diálogo deriva en liorta, eu abro o «baipás» e non escoito nin o zunido dela. Son consciente de que á xente da miña xeración —e cada vez máis ós da actual— nos custa moito non manifestar na nosa conducta cotiá, moitos deses micro machismos que denuncia Damián. En actitudes, en comportamentos, mesmo en formas de falar. Cousas que están fondamente fincadas en patróns sociais, culturais e mesmo de pensamento. Patróns que abranguen os comportamentos de homes e mulleres. Porque a miña muller non me deixaba entrar na cociña pero sempre agardaba que chegara eu para arranxar todo o que se estragara na miña ausencia.

E mire que lle digo, don Manoel! Ben está loitar contra esa normalización da desigualdade. Diferencias si, pero non esa desigualdade tan sutil que pasa desapercibida e vólvese parte do pensamento social, dificultando un cambio profundo das relacións entre as persoas. Non é unha loita doada. Require autocrítica, unha atencións constante, e unha forte vontade de aprender dos propios erros, mesmo cando a intención non foi mala.

A nosa cultura popular ten exemplos abondo deste pensamento. Como esta copla que teño cantado en máis dunha ocasión:

Entra se podes na casa,

Míralle ben os cornellos[1]

para ben pouco muller é

se non varre máis que os medios.

---

[1] Os cornellos ou cornechos son os recantos dun espazo, os lugares situados nos ángulos onde se xuntan dúas paredes.

Os do "Xurelo".

 Mire que lle digo, don Manoel! A que non adiviña quen estivo nestes días pola taberna do Miguel? O noso benquerido amigo Breixo! O recorda? Aquel que lle contara, que fora de interventor a unha pequena vila de Terra de Montes nas eleccións do setenta e sete, e montara un tremendo barullo co do carrexo dos votos. Ese mesmo!

Tras os tras os afectuosos saúdos que o moito afecto e a longa separación esixían, contoume que viñera facer unha visita á súa nai, que vai moi velliña, e el fai anos que non ten oportunidade de facerllas coa asiduidade que querería, por mor do moito traballo que ten —el e o equipo que dirixe— na súa actual ocupación nos laboratorios que ten o CERN ao noroeste de Xenebra na fronteira franco-suíza.

—      Non me digas que aínda seguides na procura da «partícula de deus»!

—      Pois non don Paio. Moito me temo que intenta comerme a boroa. Estou seguro que sabe que o bosón de Higgs, foi descuberto no Gran Colisionador de Hadrones no 2012.

—      Pilláchesme! Pero sego sen entender nada do tema ese no que andas das partículas de vida efémera, que digo eu que tamén hai que ter gana para andar ós teus anos con esas andrómenas!

Riu de boa gana. Pedimos unha xerra de viño e dúas cuncas e sentamos nunha das mesas do fondo, onde non chega nin o ruído do pouco tráfico dos arredores, nin, por suposto!, o da inexistente televisión, condicio sine qua non houberamos feito aquí a nosa confraría, cando pechou a taberna do Mincha polas razóns que vostede ben coñece.

Nada hai máis agradable que unha boa conversa cun amigo longo tempo ausente! Como dicía o poeta aquel: “A conversación é a arteria por onde flúe a vida real; o crisol onde as ideas fórxanse, e o bálsamo que a miúdo alivia a alma”. É unha arte sutil que enriquece, inspira e conecta dúas mentes de xeito profundo. E neste toma e daca do escoitar activo e o responder reflexivo, é onde a verdadeira maxia ocorre. Porque non se trata só de expoñer o propio, senón de abrirse ao alleo a través da vibración única da compañía doutra persoa.

E nese transo estabamos cando alguén, con gritos desmedidos, reclamou dende a barra a atención do Breixo, rompendo definitivamente a sutil e máxica canle de comunicación. Era o Damián que viña con gana de cháchara.

—      Canto de bo por esta taberna! E logo, Beixo, xa che botaron de Xenebra ou ves de vacacións?

—      Nin unha nin outra. Veño por ver á miña nai que non anda moi aló.

—      Canto o sinto! Non sabía nada. Espero que nada grave...

—      Os alifafes propios de ter máis camiño andado, do que lle queda por andar.

Non demorou moito o Damián en arrimar a conversa á razón que lle achegara a abordar ao Breixo con tal inusitada enerxía.

—      E logo, Breixo. Ti que andas nestas cousas, que pensas do tema dos bidóns radioactivos eses?

—      Falas dos bidóns con residuos radioactivos que varios países europeos tiraron na Fosa Atlántica, ata os anos oitenta?

—      Eses mesmos! Os que andan localizando os da misión científica francesa.

—      Mira Damián que eu traballo en Xenebra pero non por iso son menos galego ca ti. Cando me preguntas que penso, que é realmente o que estás a querer saber?

—      Mira que es desconfiado! Me pregunto por que, se os vertidos están fronte a nosa costa, non somos nos os que estamos alí investigando.

—      Home Damián! Iso de fronte a nosa costa non é que queira dicir moito, porque a zona de vertido está a máis de 300 millas náuticas ao noroeste de Fisterra e a uns 4000 metros de profundidade. Segundo as miñas noticias —que son do mesmo periódico que podes ler ti—, os propósitos principais da misión eran os de localizar e cartografar os bidóns, avaliar o seu estado, analizar o posible impacto ambiental e tomar mostras do leito mariño, da auga e da fauna abisal para avaliar a posible contaminación radioactiva.

—      Non lle vexo moi alarmado...

—      Hai cousas que me alarman moito máis.

—      Non será vostede un «negacionista climático»...

—      Eu son un científico. E como tal máis preocupado pola superación de seis dos "Nove Límites Planetarios" de Johan Rockström e o seu equipo, que do estado dun fato de bidóns con residuos radioactivos de baixa  e media actividade.

Eu comezaba a estar un pouco preocupado mirando a deriva que estaba collendo a conversa, directa aos cons, pero no sabía como intervir sen levantar suspicacias en ningún dos dous contendentes. Foi entón cando Amador, un mariñeiro co que ata esta non tivera moita relación, decidiu intervir dende a súa mesa sen levantar moito a voz; soamente para que se lle escoitara o xusto

—      Eu estiven naquela expedición do "Xurelo" á Fosa Atlántica!

Foi como se de súpeto, no medio do fragor da batalla dialéctica, alguén baixara do alto a impoñer a calma. Pero non unha calma serena e apracible, senón unha calma chea de expectación e tensión. Unha quietude densa e preñada de agoiros, case como a respiración contida dos violonchelos e contrabaixos do inicio do cuarto movemento da Quinta de Beethoven.

—      O recordo ben. Debeu de ser en agosto ou setembro do 1981, cando o noso patrón, Ánxel Vila, veu a dicirnos que saíamos cara a Fosa Atlántica pero acompañados dun pasaxe un tanto particular. Seica don Xosé Miguel, o xerente da confraría de pescadores de Ribeira, lle pedira o favor, e o noso patrón era home de lealdades.

Contounos Amador que o "Xurelo" era un palangreiro de madeira de 24 metros de eslora, pouco preparado para acomodar a bordo a tanta xente e de tan pouca experiencia. Menos mal que non estarían no mar máis dunha semana, que en caso contrario algún chegaría a porto máis mirrado que un pau de virar tripas. Tamén que fixera bo caldo con todos eles pero máis cun tal Gonzalo, que era mariño experimentado e sempre disposto a botar unha man para axudar. Breixo procurou unha foto no seu teléfono móbil, onde están os catorce sobre a cuberta.

—      Mira: este de aquí son eu. Este é o rapaz do que che falaba, Gonzalo, que era tenente alcalde no Concello de A Coruña. Á súa dereita está o patrón e a esquerda Xurxo Lobato, o fotógrafo. Un pouco máis alá Manolo Rivas, o do “Lapis do carpinteiro”; o Roxelio o do Colectivo Natureza que axudara a mover todo, e Paco García de Vigo, que xa morreu. Na ringleira de diante está o Pepucho, fotógrafo e Naya periodista da Voz. Os outros dous son Manolo Méndez de Moaña e Enrique de non sei que cousa de ciencias naturais.

—      E os outros?

—      Cipri o cociñeiro e Juansuco  o maquinista. Catro nos e dez eles. Catro no rol e dez fora del. Non me estraña nadiña que chamaran da Comandancia para saber quen nos dera permiso para navegar.

—      E que llo dera?

—      Ninguén! Paramos máquinas e fixeron unha asemblea a bordo para decidir se seguiamos ou non. E está claro que seguimos!

—      Non tiñades medo?

—      Nos? Ningún! Dar a volta para que? Ti sabes o que é unha semana sen ter que cebar anzois, colocalos nas cubetas, lanzar a liña e os anzois, colocar os flotadores e largar o palangre? E logo viralo! Quitar os peixes dos anzois sen danar o peixe nin mancarse as mans. Sangralos e evisceralos, estibalos e metelos no xeo... Vacacións son estas aínda con mala mar!

Quedamos pensativos. Eu lembrando a miña experiencia no mar; Damián e Breixo supoño que reflexionando no pouco valor que damos ás penurias dos demais. Pero os hai que non calan nin debaixo da auga, e o Damián, despois de mollar a palleta no treixadura volveu ao ataque.

—      O que non entendo é que pinta Esquerda Galega, un partido nacionalista de esquerdas, nunha mobilización contra dos vertidos de lixo nuclear no medio do océano Atlántico!

—      Diso sei eu algo; non moito —intervín eu.

Conteilles que Manolo Rivas, daquela responsable de prensa da alcaldía de Domingos Merino fixera contacto —non me preguntedes como— con Rémi Parmentier, presidente para Europa de Greenpeace, daquela unha organización con dez anos de idade e sen presenza nin en Galicia nin en España, que estaba moi alarmada pola actividade que varios Estados europeos realizaban, botando bidóns con material contaminado das centrais nucleares no medio do océano Atlántico. Rivas conseguiu de xeito inmediato a colaboración entusiasta de Gonzalo Vazquez Pozo, o fillo da eximia poetisa galega, primeiro tenente de alcalde do Concello da Coruña e militante de Esquerda Galega. Gonzalo pasou máis dun ano presentando na Comisión Permanente do Concello da Coruña unha moción tras doutra, intentando sensibilizar á Corporación Municipal sobre dos problemas que os vertidos de bidóns con materiais radioactivos a 300 millas náuticas das costas galegas podía supoñer para   á nosa biodiversidade. Un ano de traballo loitando cos votos en contra da dereita, pero tamén contra dos do PSOE e os do BNPG. O tempo pasaba e Rémi Parmentier era partidario de unha acción de intervención que impedira que cargueiros que deitaban os bidóns na fosa atlántica continuaran o seu labor destrutiva. A proposta de Greenpeace chegou á dirección de Esquerda Galega que fixo un chamamento a todos os partidos políticos galegos e aos gobernos locais de non poucos concellos. Pero ninguén respondeu. Isto decidiu ao partido a intentar concienciar ás confrarías de pescadores da necesidade de defender o seu medio de vida. Tampouco obtiveron máis resposta que a do patrón do Xurelo, Ánxel Vila. Ademais do Xurelo, os ecoloxistas enviarían á acción o Sirius, o seu buque emblema.

—      Pero ao final o Sirius non foi...

—      Tes razón. Unha avaría de última hora impediulle saír.

—      Mala sorte!

—      Mala sorte? —alporizouse o Amador— Mala sería para o Sirius; para nos caralluda! Ti sabes o que é dar con os dous cargueiros holandeses no medio do mar mirando día e noite para a pantalla dun radar de merda? Tres días facendo quendas con persoal que non deixa de trousar e que cando deixan de facelo se quedan durmidos! Foi milagroso dalos atopado!

—      E que fixeron eles?

—      Para min que estaban avisados, porque cando nos metemos no medio deles deixaron de lanzar ao mar os bidóns. Daquela alguén colleu un ramo de caraveis vermellos e nos deron flores para deitar ao mar porque segundo dixeron estabamos nun “cemiterio nuclear“. Para min que foi cousa dos da Voz, ou de Rivas, que sonche medio poetas.

Riron o de “medio poetas” tanto o Damián como o Breixo, cada quen polo que lle tocaba. O Xurelo chegou a Ribeira unha semana despois da ilusionada saída e foron recibidos por unha —necesaria— manifestación de apoio. A rolda de prensa dos tres concelleiros de Esquerda Galega e os dous ecoloxistas da Sociedade Galega de Historia Natural —Enrique Álvarez Escudeiro— e do Colectivo Natureza —Roxelio Pérez Moreira—, que viaxaran no Xurelo, contribuíu á difusión da acción de protesta.

E mire que lle digo, don Manoel! Un ano despois, o Xurelo volveu á Fosa Atlántica, na compaña do Arousa I, o Pleamar e o Sirius. Desta volta a socialistas e «bloqueiros» xa lles parecía axeitada unha acción que un ano antes cualificaran de aventura, que "cando toca traballar non se encontra a ninguén, pero cando é de repartir medallas aparecen ata debaixo das pedras". En 1983, o organismo europeo encargado de controlar os residuos nucleares declarou unha moratoria que afortunadamente continúa vixente.

—      Marcho que teño que marchar! —dixo o Amador no mellor estilo enxebre tan popularizado polos fabricantes de camisetas

E como a toque de rebato, saíu o Damián facéndose cruces do tarde que era, marchou o Amador e o Breixo non sen despedirse cunha cálida aperta.

—      Perda coidado don Paio! Verémonos antes de que volva a Xenebra.

E vímonos, pero non como ningún dos dous esperaba! No enterro da súa naiciña.

—      Quedou durmidiña collida da miña man —me dixo—. E pola mañanciña xa estaba nesa outra beira que disque que hai. E que debera de haber, polo menos para algunha xente.  

Cando a morte ven chamando,

non hai porta que se resista,

o morto vai para a terra,

e ao vivo non hai quen o asista.

 

 

Dos enganos viven os «escribanos»!

 Mire que lle digo, don Manoel! Que moito me comprace velo hoxe en tan boa compañía; que ben sei do seu costume de achegarse ós mellores como as abellas ás flores. E de quen di que ven sendo o seu amigo? Pois non é mala mestura: nado en Asturias, estudiado en Bilbao e na Sorbona, e galego de vocación! Experto no acibeche, e experto en estatística, esa ciencia da que moitos din que serve para mentir con números! Pois sexa benvido don Ángel, e agardo que despois das monicións de hoxe manteña o interese e facerse confrade desta freguesía.

—      Moitas grazas polas súas palabras don Paio, que se as cousas son o dez por cento do que me ten contado don Manoel, confrade teñen mentres os médicos non se opoñan.

—      Os deuses non o queiran, don Ángel! Que se ao vello lle quitan a cunca e máis a cociña, que o enterren axiña —engadindo decontado—. Me dixo don Manoel que é vostede o autor da primeira enquisa científica que se fixo en Galicia sobre o uso do idioma.

—      Debo recoñecer que é certo. Engadindo que na miña opinión no se lle pode aplicar a coñecida cita que Mark Twain atribuíra ao primeiro ministro británico Benjamin Disraeli: "hai tres tipos de mentiras: as mentiras, as grandes mentiras e as estatísticas."

—      Boa frase! Pero concertará comigo que cun pouco de habilidade por unha beira...

—      E un pouco de ignorancia pola outra...

—      ... os números poden ser manipulados para apoiar case calquera argumento.

—      É que cumpriría facer unha lei no Congreso...—intervén don Antonio o da asesoría, que ata esta ocasión estaba no seu recanto da barra máis calado que un furelo.

—      Teño para min que loitar contra a mentira cunha proposición de lei no Congreso dos Deputados é tan inútil como apañar auga cunha peneira.

A mentira é demasiado hábil como para deixarse amarrar nunha disposición, nun artigo, parágrafo ou apartado! Algo haberá que facer porque aínda que a mentira, como as malas herbas, sempre existiu, na sociedade dixital ten ás para voar e dar a volta ao mundo, entrar nas mentes das persoas máis sinxelas, e aniñar nelas para sempre, sen deixar espazo para a verdade. E hai mentiras inofensivas como a que afirma que os humanos só usamos o 10% do noso cerebro, ou que dende o espazo mírase a muralla chinesa, pero ás hai que teñen máis perigo que unha piraña nun bidé, como o seguir afirmando que a ETA foi a autora dos atentados do 11M, malia tódalas refutacións científicas. Porque hai grupos organizados que gastan moitas enerxías —e polo tanto moitos cartos— na difusión masiva de noticias falsas, trolas, embustes e teorías da conspiración, a través dos medios tradicionais —a miúdo con intereses económicos alleos ao xornalismo—, e das redes sociais, teoricamente neutras pero financiadas desde eses grupos, para condicionar o debate público e minar a confianza nas institucións.

—      Moita razón ten meu querido amigo, que se certo é que non hai peor cego que o que non quere ver non menos axeitada é aquela que di o que a mente cre vai o ollo e o ve, ou como soamente vemos o que confirma o que creemos.

—      E tamén aquela outra de mal me queren as comadres porque lles digo as verdades, pola pouca estima que ten a xente cos que se empeñan en rachar co conforto da mentira.

—      E xa que estamos refraneiros, que pensa vostede daquel que di que a verdade é como o aceite; sempre acaba por quedar encima.

—      Que moito se equivoca...

—      Ou non. Porque como o aceite nun auga moi batida a verdade pode quedar oculta moito tempo, pero cando os axitadores esquezan batela o aceite acabará flotando sobre a auga e a verdade prevalecerá.

Seguimos así un bo anaco de tempo, falando da verdade e da mentira, da desconfianza xeneralizada nos medios de comunicación tradicionais, nos expertos e as institucións; da velocidade coa que unha mentira pode viaxar por todo o mundo grazas a internet antes de que a verdade teña a oportunidade de ser difundida; de que calquera con acceso a internet pode operar con perfís falsos ou contas automatizadas e crear e difundir información falsa sen consecuencias penais, etc. Xunguido ao feito que, co avance da intelixencia artificial, agora é posible crear contidos falsos extremadamente realistas, case indistinguibles dos orixinais.

Neste intre don Ángel, consciente de que a conversa discorría por agrestes vieiros, abriu unha bolsa de coiro que levaba dependurada no ombreiro e propuxo:

—      Teño aquí un conto africano que coido que poderá ilustrar debidamente esta conversa. O conto leva por título:

Croqueta Crocuta, a hiena mentireira

O conto vai dunha hiena moi mal educada e egoísta. Os seus compañeiros da manda estaban un pouco fartos da súa conduta aproveitada e insolidaria, e facían decote todo o posible por escapulirse dela en canto tiñan ocasión. O certo é que a Croqueta Crocuta, que tal era o nome da nosa protagonista, tanto lle tiña. Nacera coa conciencia de ser superior a todos eles e tampouco tiña moito interese en mesturarse nos barullos da ruidosa grea.

Nun destes días solitarios Croqueta pasaba preto dun poboado cando de súpeto atopouse un cabrito morto. Riba del un par de corvos e un  chacal dourado, compartían fraternalmente a preada.

—      Vaites, vaites! Vaia unha sorte a miña! —dixo para si chea de ledicia a nosa protagonista mentres escorrentaba á competencia descubrindo os afiados cairos e proferindo ameazantes griñidos—. Será mellor que me dea presa e come-lo cabrito, antes de que veña o resto da manda e teña que repartir con eles.

Pero o recendo da calaza viaxa moi veloz a lombos do aire da sabana, e xusto cando ía comezar o festín escoitou chegar a cuadrilla dos seus compañeiros e compañeiras. Non cabe outra que agachar o cabrito e artellar algunha pantomima coa que afastar ós seus conmilitóns.

—      Bo día Croqueta! Moi contenta e relaxada a vexo; poupando o bandullo á sombra desta acacia e cun escarvadentes na boca, coma se viñera de darse un banquete.

—      Tal foi, miña amiga! Que agachada tras unha pedra escoitei a nova de que morreran moitas das reses do gando deste pobo, e que ían tirar unha boa chea de cabritos ao paraxe que chaman o Mul-ha-dal. E de alí veño.

—      Que boa noticia! Imos cara alá de inmediato —dixeron as súas compañeiras.

E enganados polas novas de Croqueta, axeitadamente ilustradas con eructos e bocexos, saíron a lume de carozo cara ao lugar indicado, para satisfacción da nosa protagonista á que nunca ninguén na manda lle fixera tal caso. E cando pareceulle que a tropa co seu tremendo rebumbio estaban xa abondo lonxe, e ía a procurar o cabrito que escondera nuns arbustos escoitou falar detrás dunha tapia aos corvos e o chacal aos que arrebatara a calaza.

—      Boa tarde meu amigo. De onde ves tan alporizado?

—      Do barranco que chaman o Mul-ha-dal. Na miña vida vira darse tal festín como o que están a se dar os voitres, e unha manda de hienas que acaba de chegar, cun fato de cabritos mortos que os pastores tiraron nese lugar!

—      Carafio Nevermore! Pois sen presas pero sen pausas imos aló que algo haberá para nos! —e dirixíndose ao chacal— Por suposto Sr. Lupaster que está convidado a acompañarnos; que onde comen dous, comen tres.

Croqueta Crocuta, a hiena mentireira, que tal escoitou, quedou convencida de que —non pode determinar grazas a que arte máxica— a súa mentira convertérase en verdade, chegando rapidamente á conclusión que a calaza que escondera podía agardar a que volvera de comprobar que cousas tan apetecibles había no barranco do Mul-ha-dal, deixando a disposición dos corvos e o chacal a disputada prea.

E miren que lles digo, meus señores! Tanta forza ten a mentira que ás veces ata ao autor dela convence!

Eu ben vin estar o corvo

falando co paspallás,

se foi verdade ou mentira,

mira a min que se me dá!

Un submarino conta como peixe?

 Mire que lle digo, don Manoel! Ben dicía o meu avó que “ata que non te ves a bordo non sabes o que é o mar”. Que podes ler cen libros sobre a desfeita que fixeron os arrastreiros nas nosas rías, e ata facer unha tese de doutoramento sobre como debéramos de ter defendido a pesca artesanal contra da pillaxe dos de fora, que non saberás nada da pesca ata que vivas dela e teñas na casa unha muller e uns cativos sorbendo os mocos porque non teñen outra cousa de que xantar. Cando veñen mal dadas, a teimuda realidade pasa por riba das nosas conciencias e das nosas boas intencións! E como non todo o mundo ten nin a sabedoría do avó Fadrique nin unha dorna como a Andoriña, non che queda outra que abandonar o palangre, poñer un motor ao «racú» e aparellarte con outra embarcación semellante, para arrastrar unha rede entre ambos navegando en paralelo. E rezar a tódolos santos dos que escoitaras falar para que o outro patrón estea atento a vento e ao mar para non esnaquizar a rede por separarse de máis, nin enredar o aparello por achegarse perigosamente.

Pero, como di a canción dos compañeiros de Rianxo, a mellora das artes de pesca ten coma consecuencia inevitable o rápido esgotamento dos caladoiros, e máis cedo que tarde “a ghanansia do peixe xa se vai indo...” porque a cada mes que pasa o esforzo para pescar a mesma cantidade é cada vez maior e os prezos que as conserveiras pagan por el, é menor. Así que “ninguén as faga que tarde ou cedo se paga” a práctica totalidade das parellas de Bouzas tiveron que deixar o abeiro das Cíes para buscar novas pesqueiras. E dos afáns de dúas destas «parellas» de madeira, que cunha máquina diésel de catro cilindros e menos de 200 BHP ían ao fresco a Gran Sol vai a historia de hoxe.

Das dúas parellas e dos seus respectivos patróns, Benigno da formada polo «Falque» e o «Marquez», e Salvador do «Salvador Lago» e o «Novo Florentino Lago». Aínda sen ter exercido na súa vida nin de mariño nin de mariñeiro, a esta altura das nosas conversas xa debe saber vostede a importancia que nestes mesteres ten un bo patrón de pesca. Un deses que son “o pesca” se son ruíns e pasan á lenda, como o «Misterio», «Primitivo», «Esquerdote» ou «Verísimo», se son desa caste especial que pescan onde ninguén pesca, ou onde todos pescan cando ninguén pesca. Desa xente que se alimenta de correntes, mareas, ventos, temperaturas, posición do sol e un milleiro de cousas máis para saber de certo onde vai a estar o peixe. E en función de todo iso escollen, montan, calan e levantan as artes axeitadas ás condicións do mar e ao tipo de captura.

Nos anos nos que se desenvolve a nosa historia, ós da 2ª Guerra Mundial, encher a adega de peixe no Gran Sol, coa concorrencia reducida a portugueses e irlandeses soamente, non era cuestión de habilidade senón de tempo. Había patróns que pescaban unha tonelada diaria e os que, como Benigno e Salvador chegaban a capturar ata dez toneladas de pescada diaria e retornaban decontado a Bouzas coas adegas ateigadas de peixe, e as «cubertadas»[1] tan cheas que resultaba complicado andar pola cuberta. Tanta diferenza había entre estas dúas parellas e o resto das da vila que a xente chegou a andar en disputas e porfías por quen era mellor patrón, ou quen mandaba a mellor «parella», e ata chegaron a organizar apostas sobre quen deles tardaría menos tempo en regresar coas adegas cheas de peixe.

Pouco caso a esta competición fixeron de primeiras Benigno e Salvador, pero tantas veces vai o xerro á fonte que ao final rompe, e a presión da tripulación e as súas familias foi quen de conseguir involucralos na porfía, case tanto coma se inventárana eles. Cómpre sinalar de novo que estando os bancos de peixe como estaban, pola obrigada parada dos belixerantes no seu aproveitamento, a competición entre as parellas xa non estaba tanto no terreo da habilidade para detectar a presenza de pescada senón da axeitada organización da xornada, asignando as tarefas da forma máis eficiente, asegurándose de que cada membro da tripulación coñeza o seu rol e manexando con man de ferro en luva de veludo as posibles disputas que puideran xurdir a bordo.

Nestas estamos cando nos primeiros días setembro de 1943 —recordo ben o ano porque eu cumpría os dezaseis— saen pola bocana norte da ría ás dúas parellas, camiño dos caladoiros do Gran Sol. A «parella» do Salvador sae unhas horas despois agardando ao Nemesio que quedara interesándose co médico pola enfermidade da filla. Non pasan nin vinte catro horas que o batifondo galopa polos peiraos de Bouzas.

—      Veñen de volta! Os “Lago” veñen de volta!

—      E veñen dando remolque a algo que parece unha balea! —dixo un vellote que aínda presume de boa vista.

—      Deixa de presumir de vista Moisés, que para congro é moi longo e para sargo é moi largo. Ben se ve que ao que veñen dando remolque é un submarino!

—      Submarino, mírase ben! —engade Facu, outro dos habituais dos peiraos— Un deses que entran na ría todos misteriosos cara ao hospital de Bellavista e que coidan que ninguén de nos os vemos cando están no medio da ría collendo combustible ou torpedos no "Bessel".

—      Dis ben, que pensarán que somos parvos!

Ata hai algún cómico no peirao, deses que nunca faltan, que, aínda sabedor da imposibilidade de que o seu destinatario escoite a súa mensaxe, berra ao patrón da «parella».

—      Ei Salvador! Que saibas que un submarino non conta como pescada!

—      Todo o máis como “peixe sapo”! —engade outro fino humorista dos da concorrencia—. Polo escuro e desaposto...

As rúas, as prazas e mercados da vila son un ruxe-ruxe de comentarios a cal máis desatinado. A expectación chega aos seus niveis máximos cando Salvador descende dun taxi diante da casa de Florentino Lago, o armador da parella. Todo Bouzas querería estar no posto de María, a criada dos Lago, levando unha cafeteira coas súas cuncas aos protagonistas da conversación —e deixando a orella a pacer disimulada entre as torradas—, para decatarse de primeira man do que alí se relataba e poder logo darse moito bambán polos postos da praza de abastos contando o que alí escoitou. Non fai falla: xa temos unha, e orella non lle falta!

Así chegamos a saber que don Florentino non está nada satisfeito do proceder do Salvador. Salvador de nome e de proceder. Que a decisión de abandonar a pesca por axudar a un submarino alemán pode que sexa moi humana pero non moi racional. Priorizar unha acción de auxilio por encima da ganancia económica dunha boa marea, está ben e é de obrigado cumprimento en tempos de paz, pero España é neutral e no debe meterse nas liortas dos demais. (Aquí María comentara que Salvador alporizárase todo, dicindo que “eles ben que se meteran nas nosas”, pero como ela era moi nova non sabía que quería dicir con iso). Problema engadido é que a Capitanía metera os fociños en todo este lío e de momento tiñan suspendido o permiso para saír a faenar. Unha hecatombe! Alá vai a competición á merda!

En Vigo a noticia corre pola cidade como un regueiro de pólvora. Mentres as autoridades militares fanse cargo do capitán e da tripulación, os espías alemáns e ingleses corren cara ao telégrafo para comunicar o suceso aos seus gobernos. Un submarino deses que chaman «Unterseeboots» foi alcanzado cunha carga de profundidade por un hidroavión inglés cando tentaba regresar á súa base na Rochelle. O submarino, con importantes danos na súa estrutura, ten que saír á superficie, onde será rematado polo avión inimigo. Sorprendentemente aparecen en escena dous avións alemáns que fan fuxir ao hidroavión. Salvados! Pero están sen goberno e as máquinas diésel non funcionan. Morrerán no mar aboiando coma unha rolla? Non tal: alí chega a nosa «parella» protagonista para darlles remolque.

Avisados polo Consulado alemán, que recibira do capitán do submarino a nova do remolque, están agardando no peirao da Laxe os mellores mecánicos de Bouzas e do Berbés coas súas ferramentas dispostas para intervir. Aínda non están afirmadas ás estachas nos morróns do porto cando xa están saltando a bordo os máis ousados para facer un primeiro control de danos. O ritmo é frenético pero as avarías son moi graves e o prazo moi curto. A lei internacional impón que un porto neutral non pode acoller en tempo de guerra a un barco dun país belixerante durante máis de 24 horas. Uns anos atrás Franco non dubidaría en dar refuxio ao submarino o tempo que fose, non é a primeira vez que o fai. Pero estamos en 1943 e o exército alemán retrocede en todos os frontes, e cada día parece máis claro que os aliados gañarán a guerra. A Comandancia de Vigo, recibe ordes de Madrid de poñer ao submarino alemán baixo arresto do cruceiro "Navarra", no peirao da Laxe. Demoran a orde o que poden pero ao final cómpre renderse á evidencia: o “U-760" do capitán Blum non volverá ser operativo.

E mire que lle digo, don Manoel! A diferencia do que pasa nas novelas, os malos reciben a súa recompensa e os bos o seu merecido castigo. O capitán do submarino e os seus tripulantes son recibidos coma heroes pola colonia alemá, onde descansan e son agasallados antes de ser trasladados a Ferrol. O capitán Blum, agradecido, regala a don Florentino, armador dos pesqueiros que lle deron remolque, o seu compás e os seus prismáticos, “como agasallo entre cabaleiros do mar, un militar e outro civil.”

Para que o submarino non poida fuxir, se encarga aos talleres que participaran no intento de reparación a retirada dos motores diésel do somerxíbel, que son vendidos como chatarra. Pero un deles está totalmente operativo despois da reparación, polo que é vendido á Compañía de Tranvías Eléctricos de Vigo para servir de grupo electróxeno. Despois de cambiar o xerador que é de corrente continua e non vale para ese propósito...pero si para outros. Reparto de beneficios para os voitres preeiros!

Disque don Florentino, que afeara a conduta do Salvador por priorizar o rescate duns náufragos, —belixerantes pero náufragos—, sobre ás súas obrigas pesqueiras recibiu unha pequena compensación, un millón de pesetas das daquel tempo, polos seus desvelos. Compensación da que nin a tripulación nin o patrón de pesca viron un can.

E Salvador, que foi de Salvador?, preguntará vostede. Pois amarrou un cabreo como vai tempo que non se mirara na vila. Non hai quiñón, cousa que é normal porque no se pescou, pero nin un can do rescate do submarino? Segundo contan cando Salvador saíu por última vez pola porta de don Florentino pechouna con tal forza que tiveron que chamar a Larrán o carpinteiro para compoñela, porque ninguén era capaz de volvela poñer nos seus gonzos.

Don Benigno Márquez, armador da outra parella, que tal viu, mandou chamar a Salvador e o puxo ao mando dun barco de ferro que estaba a facer no estaleiro de Barreras. 

Con xente de pouca fiúza

non gastes moita baralla,

porque se a gastas dirán

que algún xuízo che falla.

---

[1] En termos mariñeiros unha «cubertada» é a carga que, estibada e trincada sobre da cuberta, transporta unha embarcación. Os buques dos que estamos a falar eran barcos abertos, nos que o peixe se clasificaba en cuberta e conservábase na adega aberto e con xeo.