Senén, que bebía para esquecer.

Mire que lle digo, don Manoel! O meu amigo Senén —a terra lle sexa leve— era un home peculiar. Peculiar e arrevesado, que despois de moitos anos de paroladas descubrín que os acedos recordos que se empeñaba en esquecer bebendo ata o desfalecemento na nosa taberna do Mincha, eran, todos eles, inventados. O que non deixa de ser un paradoxo fascinante: a creación deliberada dun sufrimento inexistente como pretexto para o pracer.

O resto da xente bebe por gusto ou por costume, por razóns sociais ou emocionais, ou aínda por necesidade física ou presión social. Bebe —ou bebemos— sen esculcar nos motivos, sen pararnos a reflexionar moito máis neles. Salvo o Senén que, nunha lóxica absurda e teatral, fabrica recordos dolorosos para xustificar a súa afección.

E digo eu: xustificarse diante de quen? Non diante dos clientes habituais da taberna, dos membros da confraría dos devotos do Mincha, que ningún de nos necesitaba de tal pasaporte; e tampouco diante da familia, que cando morreu soubemos que non tiña.

Sen muller que atender nin fillos que sustentar o alcol é un bo combustible co que alimentar o motor da conversa con descoñecidos cos que pegar a febra; unha filosofía de vida axeitada para descansar das xornadas longas e esgotadoras, o prolongado illamento e a soidade do traballo no mar. Ben sabemos os que estivemos toda a vida nel que o alcol, nas proporcións axeitadas, é un eficaz anestésico para aturar a fatiga e o risco de accidentes, a nostalxia e a señardade, e sempre o medo á morte afogado no mar.

Porque Senén é un deses relegados mariñeiros, mecánicos e engraxadores da flota pesqueira de Bouzas condenados por Hermes, Vulcano, Fortuna e Cronos a podrecer varados na terra como os buques onde navegaron, que esboróanse no peirao consumidos pola corrosión e o esquecemento.

Vítimas todos eles —cómpre dicilo!— do naufraxio da pesca no proceloso mar do toma e daca de Bruxelas. Toma esta actividade pesqueira sen interese para nos, e daca o acceso dos nosos produtos hortofrutícolas ao mercado europeo. Que carallo ía importar a pesca aos negociadores dunha nación que sempre viviu de costas ao mar, e tivo a gala esquecer aos seus mellores mariños!

E non menos vítimas da cobiza dos armadores que deixaron morrer de vellos aos seus pesqueiros sen mellorar as máquinas nin os sistemas modernos de navegación nin de pesca. Resultado: cando os custes de operación e mantemento superaron aos beneficios obtidos das capturas, procederon ao abandono dos barcos no peirao novo antes de envialos ao esguace.

—      O do Marbel[1] si que foi un cúmulo de desgrazas! —dixo o Senén mentres guindaba un grolo de viño nas súas sedentas fauces.

—      Desgrazas, imprudencias e insensateces! —contestei eu.

—      Non lle digo que non!

Volveu a mollar a palleta con afectada parsimonia. A aquela altura eu xa sabía que toda esa liturxia era o inevitable preludio dunha das súas historias, tan rigorosamente documentadas como imaxinadas.

Fala o Senén

Venres, 27 de xaneiro de 1978; cinco da tarde. O recordo como se fora hoxe! O arrastreiro Marbel con 36 homes a bordo, sae pola bocana sur da Ría camiño do caladoiro de Namibia baixo un forte temporal con ventos de máis de 50 nós. Ninguén o sabe aínda pero quedan poucas horas para que os máis sombrizos augurios do Xefe de máquinas se fagan realidade.

Nos primeiros días de decembro de 1977, deixáramos a base de Walbys-Bay camiño do porto de Vigo onde pasariamos o Nadal e procederíamos ás necesarias reparacións. A marea non se dera moi aló porque a esta altura o caladoiro estaba cheo de «ramperos» e buques factoría moito máis novos que o noso, e con moita máis potencia tanto no motor principal como na «maquinilla de pesca», o que lles permitía chegar a profundidades que estaban fora do noso alcance, así que as azueiras, e as cubilladas de que aquela sería a derradeira marea que quedaríamos no caladoiro de Namibia, ocupaban boa parte do tempo da navegación a casa.

Eu daquela fixera bo pan cunha rapariga de Baiona, coa que tivera unha filliña ben espelida que era a luz dos meus ollos, polo que en canto deron a primeira estacha ao morrón xa estaba eu correndo como un gamo a pillar o ATSA para chegar á miña casa e ceibar a baraza do fardel de bicos e apertas que atesourara nos longos meses de ausencia.

Para desesperación do armador, ao que afogaban as débedas, o barco estivo no arranxe[2] e reparación ata finais de xaneiro. O luns día 16 a xente de maquinas empezamos a semana metendo no seu territorio as provisións e os respectos para a campaña; mentres o primeiro de maquinas e o «caldereta» revisaban as listas de subministracións, os engraxadores estibabamos o material entre a sala de compresores frigoríficos e o servo porque na maquina era imposible entrar: os de Talleres Baliño tiñan aínda medio destripado o motor principal. Estaba claro que nin pensar de saír o 18 ou 19 como estaba previsto!

A mañá do venres 27 os mecánicos de Baliño apertaron as últimas porcas e arrancaron o motor principal. Para cabreo do Xefe de máquinas a proba consistiu en dar unhas cantas voltas de motor sobre das amarras e punto! Así que o Inspector que presenciaba a proba deulle a orde ao Capitán de saír como fose pola tarde, porque o armador non estaba disposto a que o barco estivese ata o luns en porto.

Din que onde hai patrón non manda mariñeiro pero o certo é que onde hai armador o patrón non manda un carallo, así que contra das catro e media ou cinco, practico a bordo e camiño a Namibia coa maquina a pouco mais de media, que o xefe de máquinas non as tiña todas consigo. Fora da ría nos agardaba un temporal duro con ventos de 50 nós e mar revolto.

Serían as nove da noite cando escoitamos un espantoso rechío de ferros seguido dunha terrible explosión que encheu a sala de máquinas dunha fumareda que non deixaba ver nada máis aló da punta do nariz. Cando a fumareda desapareceu había unha biela saíndo por un costado do motor principal[3], e un compañeiro tirado no chan con queimaduras de gravidade. Ata achegarse ao ferido foi complicado pola cantidade de obstáculos que aínda quedaban polo medio da sala de máquinas despois da reparación!

Inmediatamente retiramos o corpo do noso compañeiro e baixo as instrucións do primeiro de máquinas   comezamos unha frenética carreira para tentar liberar o cilindro esnaquizado e arrincar en emerxencia, porque ao perder a propulsión o barco quedou aboiando a mercé das ondas como unha cortiza baixo o chorro dunha fervenza.

E se na máquina a cousa vai complicada na cuberta as cousas non van mellor. Un bidón de lubricante que estaba na cuberta rompeu as amarras e verteu o seu contido por riba. Para que se poida andar por ela o Capitán manda ao nostramo[4] estender unha rede en cuberta. Estamos á altura do cabo Silleiro, o que non é o mellor lugar posible para quedar ao pairo, e o Capitán ordena que se preparan as áncoras e as portas de pesca para intentar deter a deriva do buque cara a terra. De vez «o Radio» lanza o primeiro dos SOS da noite; SOS que a estación costeira de Vigo non recibe porque a galerna rompeu a liña eléctrica e está sen enerxía. A recibe a costeira de Bilbao e un radioafeccionado que pasan a noticia á de Coruña e esta a Comandancia de Mariña de Vigo.

—      Miña nai! Venres pola noite: pouca axuda vaivos a vir de terra! E máis se é certo o que dicía o contramestre do Mar do Labrador: “se teño que naufragar, en calquera sitio mellor que nas costas españolas”—apuntei eu para confirmar que seguía atento ás explicacións de Senén—.

Ben certo don Paio! A bordo as cousas complícanse por momentos, nós na máquina loitando á desesperada por arrincar o motor principal e os compañeiros en cuberta comprobando como todos os intentos de deter o barco son inútiles, nin portas de pesca, nin áncoras nin nada.

Daquela aparece por babor o pesqueiro «Navegante Magallanes». Se achega todo o que pode e nos larga un cabo para darnos remolque. Pero a violencia do mar é demasiada para un cabo de amarre, que non está preparado para remolque, e o cable comeza a estirarse lixeiramente. As febras e arames que compoñen o cable comezan a apertarse e escoitamos un renxido metálico, áspero e agudo a medida que os arames individuais comezan a romper. O proceso é moi rápido; con cada arame que rompe vaise alá unha esperanza e nun pestanexo perdemos de vista a noso posible salvador.

O tempo pasa e os esforzos por arrancar o principal son inútiles. A Comandancia de Mariña nos comunica que o remolcador José Elduayen está para saír ao rescate e que o patrulleiro Basanta Silva do Servizo de Vixilancia Aduaneira e o dragaminas da Armada Navia, están preparándose para axudar. Na máquina respiramos aliviados, porque se o remolcador ten soamente 950 HP de motor, o Navia ten 2400. Pero a ningún deles lles deu tempo de chegar. E os outros pesqueiros que intentan darnos un cabo nos atreven a achegarse abondo por medo a abordarnos.

Pasadas as doce da madrugada avistamos o faro de O Peito na illa de Monteagudo. “Ninguén nos salva” —murmura o Capitán expresando o pensamento de todos. O vento nos empurra baixo os cantís do faro. “Ala imos!” —penso eu cando unha onda lánzanos con especial ferocidade sobre as pedras da base do acantilado. Ao segundo golpe o barco rompeu pola ponte. A popa desapareceu pero a proa quedou encaixada entre dúas pedras o que deu tempo a cinco de nos a saltar a terra sen sufrir nin unha rabuñadura nin tan sequera mollarse. A nos xa non nos deu tempo nin de intentalo: o barco liberouse da roca e saíu disparado na crista da onda facéndonos caer ao mar. Eu golpeo dúas ou tres veces nas rochas antes de conseguir amarrarme a elas. Aos poucos van chegando á terra outros tres compañeiros que tiveron a precaución de poñer o chaleco salvavidas!

Sabemos que se quedamos alí, ao amencer xa estamos mortos. Cando damos recuperado os folgos collemos camiño a Rodas onde hai xente que nos poden axudar. Gabear polas rochas do cantil, mollados e aterecidos de frío, deixándonos as unllas nelas, e logo camiñar entre toxos e silvas parando cada pouco a coller folgos, non foi cousa doada pero non sei moi ben como, dándonos alento os uns a os outros chegamos a Rodas ao amencer. E quen diría que estaban alí durmindo confortablemente entre mantas? Os cinco compañeiros que saltaran a pe enxoito! Abofé don Paio que se non estiveramos tan consumidos pola canseira e o frío houberamos ido a por eles!

Durmín unhas horas; co frío do medo chantado nos ósos e os pesadelos roéndome a alma. Do medio dun deles especialmente desagradable me sacaron os compañeiros: miraran pasar ao Carolo, un pesqueiro cangués que estivera nas labores de rescate, e fixéronlle sinais cunha saba. Amoreámonos como puidemos na cuberta e despois dunha travesía que se me fixo eterna chegamos ao peirao do Berbés onde se reunira un pequeno grupo para recibirnos. Familiares, xente do mar, algúns periodistas, xente do sindicato de Comisións Mariñeiras e unha única ambulancia. E as pescantinas, que cando apareceu o capitán da comandancia queríano tirar á auga!      

A min o naufraxio deixoume tocado. Pasei tanto medo de afogar que non era capaz de volver a embarcar. Sen nada que facer e moitos fantasmas na cachola empecei a beber e a pagar a miña inutilidade e frustración nas costas da miña compañeira. Ata que un día cheguei a casa e a miña andoriña voara en brazos da súa nai. Nunca máis souben delas.

--- --- --- --- --- --- --- --- ---

Senén calou e mergullou os seus ollos no vino que tiña diante, como si fora a atopalas no fondo da cunca. Logo sacudiu a cabeza coma se quixese afastar dela un mal pensamento, apurou ata o fondo o contido da cunca, saíu pola porta cambaleando un pouco nos andares e desapareceu na escuridade das rúas próximas.

E mire que lle digo don Manoel! O certo é que a historia do Senén é unha invitación para reflexionar sobre como, en moitas ocasións, a vida nos concede outra oportunidade e nós facemos todo o posible por estragala. Se non fora porque, segundo souben uns anos despois, o Senén nunca navegara no Marbel e simplemente escoitara a historia nunha taberna de Moaña nos labios dun engraxador chamado Ramón Juncal.

---

[1] O MARBEL era un arrastreiro-conxelador de 1.300 TRB e 75 m de eslora, construído en 1966 en Marítima de Axpe SA de Getxo. Estaba matriculado en Xixón e levaba un propulsor Werkspoor de 2.000 CV e oito cilindros en liña, construído na Fábrica de Motores de H. J. Barreras.

[2] Se denomina arranxe ao conxunto de tarefas necesarias para deixar o barco listo para saír ao mar, como cargar víveres e combustible, revisar motores, aparellos e redes, preparar a documentación, etc.

[3] A hipótese máis probable da avaría do M/P do Marbel apunta a un problema de lubricación nun dos pistóns. Esta falta de lubricación orixinou un rozamento excesivo coa camisa, e o gripado do conxunto, de modo que a biela correspondente agarrótase e o cegoñal non pode seguir virando pola forza que os demais pistóns deben vencer. A palabra gripado ven do francés gripper, 'agarrar', e se utiliza en mecánica para expresar que as pezas móbeis quedan agarrotadas e sen posibilidade de movemento.

[4] Un Nostramo ou Contramestre é un membro da tripulación de cuberta que actúa como o xefe ou capataz da mariñeiría. Esencialmente é o supervisor práctico do faena de cuberta. Traballa baixo as ordes directas do capitán ou o oficial de garda nas manobras de atracada e desatraque dirixindo á mariñeiría para lanzar e recoller cabos, estibar etc.

O «niño mono».

 Mire que lle digo, don Paio! Cadaquén coas súas lideiras! Vostede falando co meu Manoel das xentes e sucedidos de Bouzas, e eu lembrando co meu irmán das xentes do noso barrio da Estación. Vostedes cun viño e nos cun café, que tampouco ten por que coincidir o motor da conversa.

Dun pouco máis abaixo do noso barrio, ao que a voz popular bautizara como “de Casablanca” pola teima do propietario da casa de comidas de en fronte de manter inmaculadas as fachadas, era o protagonista do meu conto de hoxe. Personaxe do que ningún de nos chegou a saber o seu verdadeiro nome e ao que non teño outra —por moito que me custe— que chamar polo alcume polo que era coñecido: o «niño-mono».

Xa sabe vostede don Paio que daquela as persoas con discapacidade psíquica vivían nas marxes, tanto físicas como sociais. O trato que recibían das persoas do seu entorno oscilaba entre a compaixón paternalista dalgúns e a asañada persecución e burla doutros. Non existía unha conciencia pública sobre os seus dereitos, nin unha estrutura médica ou educativa que os intentara integrar. Eran, simplemente, os tolos do barrio, figuras coñecidas pero en certo sentido invisibles; celebradas as veces e toleradas mentres non molestasen demasiado, e o «niño-mono» non ía ser unha excepción a esa realidade social.

Hei de sinalar que o heroe do sucedido que pretendo relatar era daquela un mozo de pasados os trinta anos, ao que seu aspecto miúdo e o seu comportamento infantil facían que moitos o seguiran percibindo como un neno. Tamén que o alcume tiña o seu orixe nos seus trazos faciais simiescos nunha cabeza demasiado pequena en relación ao corpo, a súa alborotadora falta de linguaxe articulado e os movementos espasmódicos das súas extremidades. Vivía nun piso da rúa Uruguai, na parte máis achegada á rúa Cervantes, e como a maioría dos diminuídos psíquicos era dun fervor relixioso esaxerado que chegaba ao extravagante cando asistía as procesións, que as misas non lle deixaban por mor do moito que molestaba aos fregueses e ao oficiante. Recordo que un ano, nunha procesión do Corpus daquelas nas que a sacaban a pasear polas rúas de Vigo unha custodia baixo palio, o meu irmán pequeno —ese precisamente co que adoito tomar café, e que é a outra pata da miña memoria—, catro ou cinco anos tería daquela, non fixo a preceptiva xenuflexión ao paso do “santísimo” e o «niño-mono» foise a por el, a facerlle dobrar os xeonllos entre violentos gruñidos de desaprobación.

A súa gran paixón eran as películas de vaqueiros. Cando lograba entrar nunha sala —ás veces con axuda dalgún acomodador comprensivo, outras coándose entre a xente— transformábase. Durante as escenas de acción, especialmente cando os pistoleiros desenfundaban ou os cabalos galopaban polo deserto, emitía berros inarticulados, unha mestura de emoción e descontrol que perturbaba aos demais espectadores. Algúns rían, outros se queixaban, e non faltaban quen o botaba do cinema. Pero el volvía, unha e outra vez, coma se as películas de vaqueiros lle axudaran a soportar a vida cotiá.

Un día, no poleiro do cine Tamberlick, cando o noso protagonista estaba no medio dun dos seus gritos máis desmedidos, alguén non tivo mellor idea que meterlle na boca un cacahuete, por ver se con esas lograba parar o infernal ruído. E vaia se o parou! Parou ata de respirar! Ao seu redor a xente empezou a decatarse de que o mozo, co rostro descomposto e os ollos desorbitados de terror, se leva as mans á garganta, e que a súa pel comeza a tomar unha cor agrisada debido á falta de osíxeno.

O primeiro que se lle ocorre e darlle golpes no lombo por ver se conseguen desfacer o atasco, pero sen resultado. (Fai o favor de non interromperme Manoel, que ninguén na sala coñecía a manobra de Heimlich…) A situación é desesperada: o mozo ten a pel cianótica e os seus movementos son cada vez máis lentos e espasmódicos. Entón un mariñeiro grande como un castelo, se achega ao corpo amaiado, pásao por encima do peitoril do poleiro e sacódeo enerxicamente sobre o baleiro.

Milagre! O cacahuete sae da gorxa do rapaz caendo cheo de cuspe e vómitos —digamos que— no escote dunha señora gorda. O «niño-mono» está salvado e xa pode seguir cabalgando polas rúas de Vigo, na súa imaxinaria montura, feliz de que non houbera prazas hospitalarias abondo nos manicomios como para que algunha ben intencionada institución decidira que estaba mellor encerrado.

E mire que lle digo don Paio! Co tempo, a realidade esfiáñase e os recordos acaban sendo o que nós mesmos contámonos, non o que realmente pasou.

As cachas de Gayarre

Mire que lle digo don Paio! Afeccionada ao cinema fun e sigo sendo! Será ou non herdanza do meu pai, pero todos os irmáns medramos ao recendo do celuloide e iluminados pola luz da lanterna do acomodador. Se será costume, rito ou tradición que aínda hoxe raro é o sábado que non paso un par de horas collidiña da man co meu Manoel como cando, cantos anos xa disto!, andabamos a mocear.

Se volvo a vista atrás aos tempos da miña infancia me vexo paseando pola rúa do Príncipe agardando que chegara a hora de entrar no cine.  Se volvo á miña adolescencia nunha daquelas tremendas colas que se formaban nas billeteiras. E se o fago á miña xuventude estou no cine co meu Manoel.

O cinema era a mellor forma de pasar as tardes de domingo. Un luxo alcanzable para as clases populares, ás familias numerosas e a mocidade de dispoñibilidades económicas limitadas. Una forma barata de viaxar a outras realidades menos grises, máis abertas á modernidade, a liberdade. As salas de cinema, especialmente o "poleiro", foron nun lugar crave de encontro social, especialmente para os mozos, e a miúdo o único lugar onde se podía ter certo grao de intimidade. As salas ofrecían un espazo cómodo e abrigado onde pasar varias horas. E se chovía —que daquela chovía arreo— que mellor sitio para resgardarse do malhumor da meteoroloxía!

Nos tivemos moi cedo a televisión na casa, que o meu primo era o xerente dunha importante cadea de electrodomésticos de Barcelona, e nos conseguira un dos primeiros modelos a prezo de fábrica. Pero aquilo non tiña comparación co cinema! Cousas de mérito había, como Estudio 1 ou Historias para non durmir, e outras simplemente divertidas como Bonanza ou O fuxitivo, pero sen a maxia da escuridade da sala, o silencio e atención que provocan o acto crucial de suspensión da incredulidade e forxan o vínculo emocional compartido.

Vostede non ía ao cine don Paio? Entendo. Pouca cousa de interese chegaba á pantalla do “Marabillas” e non hai cine a bordo daqueles bous de altura nos que navegaba. Pero para ver algunha como Gilda si que se achegaría ata Vigo, non si? A famosa escena onde Rita Hayworth quítase sensualmente unha longa luva negra marcou a ferro aos rapaces —e non tan rapaces— dunha época. Aínda que a censura civil franquista aprobouna inicialmente —disque por indicación do propio Franco— a presión da Igrexa Católica e de toda a carcunda foi tan grande que chegaron organizar violentas protestas á porta do Fraga.

Protestas que don Isaac agradecía fondamente, porque a xente acudía en masa ao cinema esperando presenciar un acto de inmoralidade que, en realidade, era máis unha cuestión de actitude e suxestión que de espido explícito. Aínda que algunha xente moi sabida e moi viaxada informaba a todo o que lle quería prestar atención que o famoso baile da Hayworth en España estaba cortado, e que, para velo completo, había que viaxar a Perpiñán.

Tan famoso en Vigo como a luva de Rita Hayworth foron “as cachas de Gayarre". Que non escoitou falar delas? Pero don Paio, onde estivo vostede nos anos sesenta? Certo: no Gran Sol! Pois resulta que na película protagonizada por Alfredo Kraus, hai unha escena na que se reflicte o tráxico momento da última actuación de Julián Gayarre no Teatro Real de Madrid. Nela está a cantar a aria de "Je crois entendre encore" de Os Pescadores de Perlas cando ao tentar alcanzar o Si natural agudo —froito da broncopneumonía que padecía— crebóuselle a voz, por primeira vez en toda a súa carreira. Na película Kraus di: “non podo; non podo cantar” e vaise cambaleando cara ás bambolinas, onde, ao ser axudado polos tremoistas se lle sube o saio deixando ver as pernas do actor.

Ata onde subiu o saio de Kraus? Ata as coxas ou ata ás nádegas? Nunha palabra: víronselle ou non as cachas? Ao chamado daquela porfía os espectadores acudiron en masa ao cinema tentando comprobar por se mesmos se se lle vían ou non as cachas a Gayarre.

E mire que lle digo don Paio! Nunca tanta xente do común estivo tan atenta as consecuencias dun Si natural agudo.

O primo de Sheldon

 Mire que lle digo don Manoel! Sinto que esta xa non é a nosa taberna, que nola están furtando os turistas! Vexo que a xente de hoxe valora máis o que ten diante que o que ten que buscar; a satisfacción inmediata dos desexos por riba dos encantos da procura! Alá atrás estabamos ben tranquilos no noso acubillo da taberna do Mincha; tan agachada estaba nunha calexa do interior da vila, que a posibilidade de que entrara algún cliente despistado era pouco menos que remota. Na do Miguel a fuxida do mundo actual, e a busca dun equilibrio interior son pouco menos que imposibles.

E se a Sefa e o Farruco cultivaban con desvelo este carácter de lugar de paz, sabedoría e lonxevidade, este Shangri-La de serenidade no que desenvolvéronse os nosos parrafeos destes anos, o Miguel —ao que a reforma do paseo marítimo veulle como funil en botelo— non está por estas de manter a taberna na categoría de destinos lendarios, aos que só se pode acceder tras un longo camiño espiritual. Moito me temo que un día non moi afastado o Miguel non terá outra que ceder ao imperio da realidade, e pechar o contrato para instalar no local as billas de cervexa, acompañadas das mesas con parasoles na terraza, cando cada día vende máis cervexa e menos viño deses pipos de treixadura que os máis dos clientes pensan que forman parte da decoración.

E ben sei que detrás da cervexa entrará o televisor, có fútbol, o «regatón» e os programas de xentes que falan pero non se escoitan. Mais eu xa non estarei aquí!

Vaites, vaites don Manoel! Que non van por aí os tiros! Simplemente buscarei novo acomodo. E cambiando de tema: así que o Xurxo, o seu adestrador, botou de menos na historia do Canducho, meu compañeiro de mareas no Gran Sol, a presenza do 73, o seu número favorito. Xa vexo que temos un devoto máis na confraría! Outro que tampouco é inmune ao feitizo dos números. E por que o 73?

Pois non coñecía a serie, pero polo que me conta ten boa traza. E bo título: A teoría do «Big Bang»! O detalle de que sexa precisamente no episodio 73 no que o personaxe de Sheldon Cooper di que o 73 é o mellor número, houbéralle encantado ao Canducho! E non digamos que o 21 sexa tamén un número primo! E que o seu número espello, o 37 sexa o doceavo da serie; e que o seu número espello, o 21, sexa o produto de multiplicar sete por tres!

Escriba, escriba que se lle vai esquecer! Dítolle do seu teléfono móbil:

—      O 73 é ademais un primo de Stern, o que significa que non pode expresarse como a suma dun número primo e o dobre dun cadrado (por exemplo, p+2k²).

—      En matemáticas, o 73 é un primo de Eisenstein —este non será primo do famoso director de cine?— sen parte imaxinaria, da forma 3n-1.—Don Manoel isto non llo entendo nin un pouco!

—      O 73 pódese expresar como a suma de dous cadrados: 8² + 3² = 64 + 9 = 73. —Menos mal! Isto si que o entendo.

—      En código binario, 73 escríbese como «1001001». Este número é un palíndromo, o que significa que se le igual de esquerda a dereita que de dereita a esquerda.

E mire que lle digo, don Manoel! Non sei se despois de todas estas explicacións o seu adestrador persoal o vai seguir mirando con bos ollos pero, se tal é o caso, convídeo un día para pasar por esta taberna, polo menos mentres o Miguel siga conservando o bo viño e a súa muller a man excelsa para a cociña. 

O bo tempo está no pote,

que en habendo de comer.

chova ou trone, vente ou neve,

ese bo tempiño é

Alcides o Portugués

 

Mire que lle digo don Manoel! Lembra o que lle contara de Alcides o Portugués, o meu compañeiro no Andoriña do avó? Si ho! Alcides, ao que levaran detido para Portugal por bigamia…

Xa sabía eu que tiña que acordarse de el! Pois o que son as cousas! Alguén que leu o seu relato e tiña información dous seus protagonistas, deixouse caer pola taberna nestes días. Viña na súa procura, don Manoel, con non moi boas intencións, supoño, e con non moi boas maneiras, acredito.

O certo é que tampouco eu entendo moi ben as razóns que tiña para querer falar con vostede, cando era evidente que fora precisamente eu o que lle contara a vostede a historia do Alcides. Supoño que con aclararme a min que a denuncia non fora cousa do seu tío Marcial non era abondo, e que necesitaba que vostede corrixira a versión escrita, a única que realmente ten valor nestes tempos nos que tan pouco aprecio se ten á tradición oral.

Inviteille a sentar comigo, e tomar un viño mentres agardabamos a súa pouco previsible chegada. Bastián, que tal era o seu nome era un mozo groso e zoupeiro, cun ollar pampo como o dunha vaca mirando para o tren. Viña feito un touporroutou, descoidado na vestimenta e lordento na súa hixiene persoal.

—      O meu tío Marcial era unha boa persoa — espetoume nada mais encher a boca cun par de talladas de polbo—. Quen ten cu ten medo, e os tempos non eran para os valentes, que os afoutos ían decontado a sementar ás cunetas!

Calei. Non tiña intención ningunha de entrar a xulgar a actitude dalgúns que cambiaran da súa afiliación do sindicato de Obreiros da Industria Pesqueira pola da Falanxe Española.

—      Ben o sei! Meu pai foi un deses.

—      Morrer é doado se outros deciden por nos! E atreveríase a asegurar o que faría o seu pai se tivese a oportunidade de elixir?

—      Morrer non é doado nunca; e menos se son outros os que deciden por nos, cal é o intre no que imos morrer! E creo que vostede veu a esta taberna a falar do seu tío, non do meu pai.

Visto que o palangre que tan imprudentemente largara enganchara unha brazolada en mala pedra, o Bastián, que gordo era pero non parvo, recolleu decontado o aparello, que tampouco viña con gaña de retesía, senón de aclarar as boas razón que levaran ao seu tío Marcial a presentar a famosa denuncia por bigamia contra o Alcides.

Empezou por aclararme que por moito que o Marcial tiña o noxento costume de facer escarnecemento do mariñeiro da «Andoriña», tiña ao Alcides en grande estima, actitude correspondida por aquel, e que non cambiara cando o seu tío veuse obrigado a poñer a camisa azul para poñerse a cuberto das acusacións de desafección ao Réxime. E que nunca houbo o das denuncias porque o seu amigo Alcides non gardara o xaxún nin a abstinencia dos venres, preceptos que tampouco el gardaba, que militante xa non, pero ateo continuaba a ser.

Tan ateo e anticlerical como os máis dos seus camaradas de «Escuadra». E a dicir do Marcial “pouco coidadosos co que dicían baixo os efectos do alcol” que fora na taberna onde soubera por esas linguas de víbora dos planes de subir unha desas noites pola chabola da Redomeira a cachar ao Alcides e darlle un “amigable” paseo nocturno. Recordou entón o que Alcides lle contara da muller que deixara en Lisboa, chegando rapidamente á conclusión que o único xeito de librar ao seu amigo das gadoupas da Falanxe, era metelo nas da Policía cunha denuncia por bigamia. Tal fixo, e aquela mesma noite os que petaron na porta da chabola de Alcides foi a policía, e non as «Escuadras da morte». Unha vez que a maquinaria da burocracia policial se puxo en marcha informando á policía portuguesa da detención do Alcides, as posibilidades dos falanxistas de atrapalo desapareceron por completo.

Foi entón cando algún dos seus compañeiros do pósito, recén mudado en Confraría, dixo aquelo tan inxusto de a lingua do amigo malo, corta máis que un machado. E o tío Marcial tivo que aturar que a totalidade deles non lle perdoaran a denuncia. E vivir un día e outro sen poder contar a verdadeira razón dela. Nin o feito de que o tribunal declarara inocente ao Alcides do delito de bigamia, porque o matrimonio portugués nunca se levara adiante, e a muller estaba casada e con fillos, pero con, e de outro home. Así que Alcides quedou ceibe e ao pouco xuntou uns cartos e puido coller un vapor en Lisboa e emigrar a Río de Xaneiro, na República Federativa do Brasil.

E mire que lle digo, don Manoel. Rematada a historia e aínda ausente vostede, acordou o Bastián marchar todo rufo do deber cumprido. Quedei eu tamén satisfeito da experiencia, coa miña nova alfaia que contarlle cando viñera ao do Miguel.

E agora que a din rematado quedo pensado como podía coñecer Bastián a verdadeira historia do Marcial, se o nome do oficinista do pósito que denunciara ao Alcides, non foi nunca o de Marcial.

Aló na banda do río

ten meu pai un castiñeiro,

bota castañas no outono,

uvas no mes de xaneiro.

Vostede desculpará...

 Mire que lle digo, don Manoel! Os tempos cambian e os turistas medran máis que as cascudas nos cubos do lixo! E se fai anos a entrada duns forasteiros na taberna do Mincha merecía todo un conto, a do Miguel é un porto moito máis frecuentado por buques de arribada, con tripulacións sedentas de cervexa, e de refrescos ianquis. Éche o que hai! Miguel ten que apandar, e pasar por onde o Mincha nos pasou, porque os tempos xa non están para posturas radicais, tan propias da hostalaría viguesa de antano que tiña a afouteza de mandar a Serrat a rascar os ovos —fritidos e con patacas— fora do seu comedor.

Ven isto a conto porque é cada día máis habitual o ter que aturar farfalladas de expertos en críticas gastronómicas en Trip Advisor ou Google Maps,  chácharas exasperantes non pedidas nin desexadas, e encordios dos adoradores do “color local”.

—      Tienen ustedes una tierra y un mar que no se merecen.

—      ¡Que producto, señor, que producto! Pero nada de cocina. Nosotros con un producto muy inferior le sacamos mucho más partido y lo podemos cobrar al doble. ¡Aunque no debería de decir esto antes de pagar!

—      ¡Y las playas! ¡Que decir de las playas! Maravillosas; pero salvajes y sin explotar. ¡Y casi sin chiringuitos!

—      ¡Está claro que Dios le da pan a quien no tiene dientes!

Ninguén lles leva a contraria. Os sufrimos en silencio como quen sofre ás pertinaces moscas que a desmedida calor fai medrar no argazo, ou as interminables colas de coches buscando sitio onde aparcar. Eles crécense confundindo indiferenza con aquiescencia, e insisten nos seus amigables consellos para cambiar ás nosas vidas, pero pouca reacción encontran salvo un rápido abandono do campo de batalla por parte dos máis de nos, afeitos a aturar os bandazos e choupadas da vida pero non ás soflamas dos turistas.

Disque “tanto ten azoutar coma no cu dar!”, pero “unha cousa é pisar unha merda e outra caer riba dela”, e o Miguel ten un cuñado que marchou de moi novo a Madrid e, ao que parece, alí perdeu as orixes, e o respecto pola terra dos seus pais e por se mesmo.

—      ¡Pero Miguel! No sé por qué no mandaste a esos guiris a tomar viento. ¡Estoy harto de la humildad gallega! —recrimina a Miguel o seu cuñado Rafael— Vostede que pensa disto, don Paio?

—      Se non deixo que ninguén goberne  a miña lancha, non serei eu o que lle diga a Miguel como ten que levar a súa!

—      Non vaia a pensar, don Paio, que eu en Madrid non presumo de retranca galega! O que non levo tan ben é o da escaleira!

—      O da indefinición? Iso de que nunca contestamos cun "si" ou un "non" rotundos? E por que non imos manter abertas todas as opcións? Como tantas veces di don Manoel a resposta á maioría da preguntas é “depende!” O que eles ven como defecto son dúas virtudes indispensables para andar pola vida: Reserva e Prudencia.

Rafael chegou decontado á conclusión que polemizar comigo era mallar en ferro frío e pasou a dar a trela a outros clientes máis dispostos a darlle a razón. Aínda que fora como a que se lles da aos parvos. Así que foi collendo por banda a canto cliente había na taberna ata que quedouse sen ninguén a que meterlle o dente.

—      Carafio Rafael! É que queres afundirme o negocio? —dille un pouco moscado o Miguel.

Diante desta serie advertencia, Rafael non tivo outra que volver ó rego e, incapaz de conter a diarrea verbal, intentar pegar a febra de novo co único que se mantiña, cunca de treixadura na man, indiferente ó vendaval da súa conversa, firmemente amarrado ao mostrador.

—      Sabe don Paio? O que más me indigna é a actitude da xente como a que retrata Castelao naquel debuxo do Museo de Pontevedra no que lle dicía ao cacique que ía a visitalo cando estaba agoniando no seu probe leito de follato: “Vostede desculpará que morra sen lle pagar os foros...”

Eu calei e rin por baixo do meu bigote. Pois mira ti que exemplo tan interesante o que me pon o Rafael! "Vostede desculpará" é unha frase fascinante porque, dependendo enteiramente do contexto no que se utilice e a intención coa que se diga, pode ter dous significados: un de cortesía e deferencia, e outro moito máis galego para poñer a alguén no seu sitio. A que ven de citar o Rafael, a de "vostede desculpará, pero o sol sae polo leste” ou aquela outra da criada do chiste:

—      El señorito desculpará que me correra antes que el...

Míralle ben os cornellos...

 Mire que lle digo, don Manoel! Ao final, queiras que non queiras, un pouco machistas somos todos. Mulleres incluídas no quiñón. Uns un pouco menos machistas e outros —e outras— moito máis. Algúns deles machistas orgullosos da súa actitude e outros —os menos— machistas ao seu pesar. Aqueles defendendo sen reparo a superioridade biolóxica do seu sexo, e repetindo ata a extenuación aquelo de Por ben que fale a muller, calada está mellor. Os outros a miúdo molestando cando intentan afagar, sen ser conscientes do impacto negativo das súas accións ou palabras.

—      Ben sei da existencia de xente desa caste, don Paio! —dixo Damián o noso poeta minimalista que estaba, como era mester, tomando ás once— Os vexo todos os días na Asesoría! Machistas recalcitrantes que se resisten tenazmente, activamente, a calquera cambio nas relacións coas mulleres, a calquera idea de igualdade de xénero, sempre vixiantes das ameazas das «feminazis» á "orde natural" das cousas!

—      Que razón ten don Damián! —Intervén o Felipe, un cliente da asesoría— Haber hainos! E abofé que abondan como para forrar un carro con eles!

—      E non menos perigosos —retruca Damián— son todos eses que non se consideran machistas a se mesmos, e declaran sentirse molestos coas actitudes machistas dos demais, pero comentan cos amigos que eles son moi feministas, porque colaboran nas tarefas da casa e no coidado dos fillos.

Hai que ver como iso que chaman redes sociais fixo cambiar á xente! Na taberna do Mincha a xente escoitaba a quen tiña algo que dicir do tema que se estaba a debater. Na do Miguel todo o mundo ten unha opinión sobre todo, e está disposta a defendela, mesmo a navalladas. E o tema interesa, e moito, á parroquia, que remove o cu nos tallos ata que consegue enfiar a febra e facerse oír, xa que que non escoitar, no debate.

—      E logo? No me digas que iso é machismo! —intervén o máis novo e ousado deles.

—      Por suposto! As tarefas da casa e o coidado dos fillos son responsabilidade dos dous!

—      Iso será se a muller traballa! Que ás mais andan todo o día de tenda en tenda e de cafetería en cafetería.

—      Que andarás a facer ti polas tendas e cafeterías para que as podas ver facendo esas cousas?

—      Traballar!

—      Xa o vexo! Traballando na taberna como agora!

Xa sabe don Manoel que cando o diálogo deriva en liorta, eu abro o «baipás» e non escoito nin o zunido dela. Son consciente de que á xente da miña xeración —e cada vez máis ós da actual— nos custa moito non manifestar na nosa conducta cotiá, moitos deses micro machismos que denuncia Damián. En actitudes, en comportamentos, mesmo en formas de falar. Cousas que están fondamente fincadas en patróns sociais, culturais e mesmo de pensamento. Patróns que abranguen os comportamentos de homes e mulleres. Porque a miña muller non me deixaba entrar na cociña pero sempre agardaba que chegara eu para arranxar todo o que se estragara na miña ausencia.

E mire que lle digo, don Manoel! Ben está loitar contra esa normalización da desigualdade. Diferencias si, pero non esa desigualdade tan sutil que pasa desapercibida e vólvese parte do pensamento social, dificultando un cambio profundo das relacións entre as persoas. Non é unha loita doada. Require autocrítica, unha atencións constante, e unha forte vontade de aprender dos propios erros, mesmo cando a intención non foi mala.

A nosa cultura popular ten exemplos abondo deste pensamento. Como esta copla que teño cantado en máis dunha ocasión:

Entra se podes na casa,

Míralle ben os cornellos[1]

para ben pouco muller é

se non varre máis que os medios.

---

[1] Os cornellos ou cornechos son os recantos dun espazo, os lugares situados nos ángulos onde se xuntan dúas paredes.