Os do "Xurelo".

 Mire que lle digo, don Manoel! A que non adiviña quen estivo nestes días pola taberna do Miguel? O noso benquerido amigo Breixo! O recorda? Aquel que lle contara, que fora de interventor a unha pequena vila de Terra de Montes nas eleccións do setenta e sete, e montara un tremendo barullo co do carrexo dos votos. Ese mesmo!

Tras os tras os afectuosos saúdos que o moito afecto e a longa separación esixían, contoume que viñera facer unha visita á súa nai, que vai moi velliña, e el fai anos que non ten oportunidade de facerllas coa asiduidade que querería, por mor do moito traballo que ten —el e o equipo que dirixe— na súa actual ocupación nos laboratorios que ten o CERN ao noroeste de Xenebra na fronteira franco-suíza.

—      Non me digas que aínda seguides na procura da «partícula de deus»!

—      Pois non don Paio. Moito me temo que intenta comerme a boroa. Estou seguro que sabe que o bosón de Higgs, foi descuberto no Gran Colisionador de Hadrones no 2012.

—      Pilláchesme! Pero sego sen entender nada do tema ese no que andas das partículas de vida efémera, que digo eu que tamén hai que ter gana para andar ós teus anos con esas andrómenas!

Riu de boa gana. Pedimos unha xerra de viño e dúas cuncas e sentamos nunha das mesas do fondo, onde non chega nin o ruído do pouco tráfico dos arredores, nin, por suposto!, o da inexistente televisión, condicio sine qua non houberamos feito aquí a nosa confraría, cando pechou a taberna do Mincha polas razóns que vostede ben coñece.

Nada hai máis agradable que unha boa conversa cun amigo longo tempo ausente! Como dicía o poeta aquel: “A conversación é a arteria por onde flúe a vida real; o crisol onde as ideas fórxanse, e o bálsamo que a miúdo alivia a alma”. É unha arte sutil que enriquece, inspira e conecta dúas mentes de xeito profundo. E neste toma e daca do escoitar activo e o responder reflexivo, é onde a verdadeira maxia ocorre. Porque non se trata só de expoñer o propio, senón de abrirse ao alleo a través da vibración única da compañía doutra persoa.

E nese transo estabamos cando alguén, con gritos desmedidos, reclamou dende a barra a atención do Breixo, rompendo definitivamente a sutil e máxica canle de comunicación. Era o Damián que viña con gana de cháchara.

—      Canto de bo por esta taberna! E logo, Beixo, xa che botaron de Xenebra ou ves de vacacións?

—      Nin unha nin outra. Veño por ver á miña nai que non anda moi aló.

—      Canto o sinto! Non sabía nada. Espero que nada grave...

—      Os alifafes propios de ter máis camiño andado, do que lle queda por andar.

Non demorou moito o Damián en arrimar a conversa á razón que lle achegara a abordar ao Breixo con tal inusitada enerxía.

—      E logo, Breixo. Ti que andas nestas cousas, que pensas do tema dos bidóns radioactivos eses?

—      Falas dos bidóns con residuos radioactivos que varios países europeos tiraron na Fosa Atlántica, ata os anos oitenta?

—      Eses mesmos! Os que andan localizando os da misión científica francesa.

—      Mira Damián que eu traballo en Xenebra pero non por iso son menos galego ca ti. Cando me preguntas que penso, que é realmente o que estás a querer saber?

—      Mira que es desconfiado! Me pregunto por que, se os vertidos están fronte a nosa costa, non somos nos os que estamos alí investigando.

—      Home Damián! Iso de fronte a nosa costa non é que queira dicir moito, porque a zona de vertido está a máis de 300 millas náuticas ao noroeste de Fisterra e a uns 4000 metros de profundidade. Segundo as miñas noticias —que son do mesmo periódico que podes ler ti—, os propósitos principais da misión eran os de localizar e cartografar os bidóns, avaliar o seu estado, analizar o posible impacto ambiental e tomar mostras do leito mariño, da auga e da fauna abisal para avaliar a posible contaminación radioactiva.

—      Non lle vexo moi alarmado...

—      Hai cousas que me alarman moito máis.

—      Non será vostede un «negacionista climático»...

—      Eu son un científico. E como tal máis preocupado pola superación de seis dos "Nove Límites Planetarios" de Johan Rockström e o seu equipo, que do estado dun fato de bidóns con residuos radioactivos de baixa  e media actividade.

Eu comezaba a estar un pouco preocupado mirando a deriva que estaba collendo a conversa, directa aos cons, pero no sabía como intervir sen levantar suspicacias en ningún dos dous contendentes. Foi entón cando Amador, un mariñeiro co que ata esta non tivera moita relación, decidiu intervir dende a súa mesa sen levantar moito a voz; soamente para que se lle escoitara o xusto

—      Eu estiven naquela expedición do "Xurelo" á Fosa Atlántica!

Foi como se de súpeto, no medio do fragor da batalla dialéctica, alguén baixara do alto a impoñer a calma. Pero non unha calma serena e apracible, senón unha calma chea de expectación e tensión. Unha quietude densa e preñada de agoiros, case como a respiración contida dos violonchelos e contrabaixos do inicio do cuarto movemento da Quinta de Beethoven.

—      O recordo ben. Debeu de ser en agosto ou setembro do 1981, cando o noso patrón, Ánxel Vila, veu a dicirnos que saíamos cara a Fosa Atlántica pero acompañados dun pasaxe un tanto particular. Seica don Xosé Miguel, o xerente da confraría de pescadores de Ribeira, lle pedira o favor, e o noso patrón era home de lealdades.

Contounos Amador que o "Xurelo" era un palangreiro de madeira de 24 metros de eslora, pouco preparado para acomodar a bordo a tanta xente e de tan pouca experiencia. Menos mal que non estarían no mar máis dunha semana, que en caso contrario algún chegaría a porto máis mirrado que un pau de virar tripas. Tamén que fixera bo caldo con todos eles pero máis cun tal Gonzalo, que era mariño experimentado e sempre disposto a botar unha man para axudar. Breixo procurou unha foto no seu teléfono móbil, onde están os catorce sobre a cuberta.

—      Mira: este de aquí son eu. Este é o rapaz do que che falaba, Gonzalo, que era tenente alcalde no Concello de A Coruña. Á súa dereita está o patrón e a esquerda Xurxo Lobato, o fotógrafo. Un pouco máis alá Manolo Rivas, o do “Lapis do carpinteiro”; o Roxelio o do Colectivo Natureza que axudara a mover todo, e Paco García de Vigo, que xa morreu. Na ringleira de diante está o Pepucho, fotógrafo e Naya periodista da Voz. Os outros dous son Manolo Méndez de Moaña e Enrique de non sei que cousa de ciencias naturais.

—      E os outros?

—      Cipri o cociñeiro e Juansuco  o maquinista. Catro nos e dez eles. Catro no rol e dez fora del. Non me estraña nadiña que chamaran da Comandancia para saber quen nos dera permiso para navegar.

—      E que llo dera?

—      Ninguén! Paramos máquinas e fixeron unha asemblea a bordo para decidir se seguiamos ou non. E está claro que seguimos!

—      Non tiñades medo?

—      Nos? Ningún! Dar a volta para que? Ti sabes o que é unha semana sen ter que cebar anzois, colocalos nas cubetas, lanzar a liña e os anzois, colocar os flotadores e largar o palangre? E logo viralo! Quitar os peixes dos anzois sen danar o peixe nin mancarse as mans. Sangralos e evisceralos, estibalos e metelos no xeo... Vacacións son estas aínda con mala mar!

Quedamos pensativos. Eu lembrando a miña experiencia no mar; Damián e Breixo supoño que reflexionando no pouco valor que damos ás penurias dos demais. Pero os hai que non calan nin debaixo da auga, e o Damián, despois de mollar a palleta no treixadura volveu ao ataque.

—      O que non entendo é que pinta Esquerda Galega, un partido nacionalista de esquerdas, nunha mobilización contra dos vertidos de lixo nuclear no medio do océano Atlántico!

—      Diso sei eu algo; non moito —intervín eu.

Conteilles que Manolo Rivas, daquela responsable de prensa da alcaldía de Domingos Merino fixera contacto —non me preguntedes como— con Rémi Parmentier, presidente para Europa de Greenpeace, daquela unha organización con dez anos de idade e sen presenza nin en Galicia nin en España, que estaba moi alarmada pola actividade que varios Estados europeos realizaban, botando bidóns con material contaminado das centrais nucleares no medio do océano Atlántico. Rivas conseguiu de xeito inmediato a colaboración entusiasta de Gonzalo Vazquez Pozo, o fillo da eximia poetisa galega, primeiro tenente de alcalde do Concello da Coruña e militante de Esquerda Galega. Gonzalo pasou máis dun ano presentando na Comisión Permanente do Concello da Coruña unha moción tras doutra, intentando sensibilizar á Corporación Municipal sobre dos problemas que os vertidos de bidóns con materiais radioactivos a 300 millas náuticas das costas galegas podía supoñer para   á nosa biodiversidade. Un ano de traballo loitando cos votos en contra da dereita, pero tamén contra dos do PSOE e os do BNPG. O tempo pasaba e Rémi Parmentier era partidario de unha acción de intervención que impedira que cargueiros que deitaban os bidóns na fosa atlántica continuaran o seu labor destrutiva. A proposta de Greenpeace chegou á dirección de Esquerda Galega que fixo un chamamento a todos os partidos políticos galegos e aos gobernos locais de non poucos concellos. Pero ninguén respondeu. Isto decidiu ao partido a intentar concienciar ás confrarías de pescadores da necesidade de defender o seu medio de vida. Tampouco obtiveron máis resposta que a do patrón do Xurelo, Ánxel Vila. Ademais do Xurelo, os ecoloxistas enviarían á acción o Sirius, o seu buque emblema.

—      Pero ao final o Sirius non foi...

—      Tes razón. Unha avaría de última hora impediulle saír.

—      Mala sorte!

—      Mala sorte? —alporizouse o Amador— Mala sería para o Sirius; para nos caralluda! Ti sabes o que é dar con os dous cargueiros holandeses no medio do mar mirando día e noite para a pantalla dun radar de merda? Tres días facendo quendas con persoal que non deixa de trousar e que cando deixan de facelo se quedan durmidos! Foi milagroso dalos atopado!

—      E que fixeron eles?

—      Para min que estaban avisados, porque cando nos metemos no medio deles deixaron de lanzar ao mar os bidóns. Daquela alguén colleu un ramo de caraveis vermellos e nos deron flores para deitar ao mar porque segundo dixeron estabamos nun “cemiterio nuclear“. Para min que foi cousa dos da Voz, ou de Rivas, que sonche medio poetas.

Riron o de “medio poetas” tanto o Damián como o Breixo, cada quen polo que lle tocaba. O Xurelo chegou a Ribeira unha semana despois da ilusionada saída e foron recibidos por unha —necesaria— manifestación de apoio. A rolda de prensa dos tres concelleiros de Esquerda Galega e os dous ecoloxistas da Sociedade Galega de Historia Natural —Enrique Álvarez Escudeiro— e do Colectivo Natureza —Roxelio Pérez Moreira—, que viaxaran no Xurelo, contribuíu á difusión da acción de protesta.

E mire que lle digo, don Manoel! Un ano despois, o Xurelo volveu á Fosa Atlántica, na compaña do Arousa I, o Pleamar e o Sirius. Desta volta a socialistas e «bloqueiros» xa lles parecía axeitada unha acción que un ano antes cualificaran de aventura, que "cando toca traballar non se encontra a ninguén, pero cando é de repartir medallas aparecen ata debaixo das pedras". En 1983, o organismo europeo encargado de controlar os residuos nucleares declarou unha moratoria que afortunadamente continúa vixente.

—      Marcho que teño que marchar! —dixo o Amador no mellor estilo enxebre tan popularizado polos fabricantes de camisetas

E como a toque de rebato, saíu o Damián facéndose cruces do tarde que era, marchou o Amador e o Breixo non sen despedirse cunha cálida aperta.

—      Perda coidado don Paio! Verémonos antes de que volva a Xenebra.

E vímonos, pero non como ningún dos dous esperaba! No enterro da súa naiciña.

—      Quedou durmidiña collida da miña man —me dixo—. E pola mañanciña xa estaba nesa outra beira que disque que hai. E que debera de haber, polo menos para algunha xente.  

Cando a morte ven chamando,

non hai porta que se resista,

o morto vai para a terra,

e ao vivo non hai quen o asista.